Miến Côn Minh: Hành trình từ bếp lửa vùng cao đến bàn tiệc châu Âu
(PLVN) - Không chỉ là một loại củ thông thường, dong riềng đỏ ở Côn Minh (tỉnh Thái Nguyên) mang sự tinh túy của đất trời Việt Bắc, là nguồn cội tạo nên một đặc sản trứ danh.
Giữa tầng tầng lớp lớp núi đồi miền Việt Bắc, nơi những con suối len qua các thung lũng và những triền núi mát lạnh quanh năm, xã Côn Minh (tỉnh Thái Nguyên) có một đặc sản từ cây dong riềng đỏ. Loài cây mộc mạc ấy đã nuôi dưỡng bao thế hệ người Tày, trở thành nguồn lương thực, thành nét văn hóa và rồi, với thời gian, trở thành nền tảng của một hành trình đầy cảm hứng, hành trình đưa sợi miến truyền thống từ bếp lửa vùng cao vươn đến thị trường châu Âu.
Ít ai nghĩ rằng từ những chiếc cối xay thô sơ từ năm 1991, một gia đình nông dân Tày lại có thể tạo dựng được thương hiệu miến dong OCOP 5 sao quốc gia, trở thành đại diện tiêu biểu của nông sản Việt Nam trên bản đồ thế giới. Chính niềm đam mê, sự bền bỉ và khát vọng vươn lên đã giúp Miến dong Tài Hoan viết nên câu chuyện đáng tự hào ấy.
Những năm đầu gieo mầm
Câu chuyện của Miến dong Tài Hoan bắt đầu từ năm 1991, khi đất nước vẫn còn nhiều khó khăn, đời sống vùng cao càng gian nan hơn. Nhưng chính trong những năm tháng lam lũ ấy, vợ chồng ông Tài và bà Hoan đã thắp lên ngọn lửa của niềm tin vào một sản phẩm quê hương.
“Chị đã làm là làm lớn luôn, thời điểm đó nhà chị trồng khoảng 1 ha dong riềng trên mấy sườn đồi của xã Côn Minh”, chị Hoan chia sẻ.
Khi ấy, cây dong riềng đỏ được trồng chủ yếu để lấy củ làm lương thực. Việc nghiền củ, tách tinh bột hoàn toàn theo phương thức thủ công nên tinh bột có màu ngà vàng xen lẫn nâu đen không sử dụng bất cứ loại hoá chất hay phẩm màu, chính vì thế khi sợi miến khô sẽ có màu sẫm hoặc ngà vàng. Tất cả đều thấm đẫm mùi mồ hôi nhưng cũng đầy hy vọng.
Từ nguồn tinh bột tinh khiết ấy, đến năm 1998, gia đình bắt đầu thử nghiệm làm miến. Mẻ miến đầu tiên được tráng hoàn toàn thủ công, trên những tấm phên tre phơi trước hiên nhà. Từng sợi miến trong veo, mềm dẻo được tạo nên từ tay nghề của người Tày, kỹ thuật tráng miến truyền thống mà máy móc khó lòng thay thế.
Có những ngày trời mưa kéo dài, phên miến không thể khô, cả gia đình lại phải thấp thỏm. Có những lần mang miến đi chào hàng ở các tỉnh lân cận, đường xa dốc đứng, đôi vai gánh hàng nặng trĩu nhưng ông bà Tài Hoan vẫn kiên trì. Họ tin rằng nếu sản phẩm thật sự tốt, sợi miến tự khắc sẽ tìm được chỗ đứng của nó. Chính niềm tin giản dị ấy đã trở thành kim chỉ nam cho cả hành trình hơn ba thập kỷ sau này.
Đổi mới và khẳng định chất lượng
Khi khách hàng bắt đầu quen với sợi miến dong đỏ vùng Côn Minh, nhiều người đã nhận ra sự khác biệt đặc trưng, sợi miến óng vàng tự nhiên, trong và dai, không bị nát dù nấu lâu. Đó là điều mà rất ít loại miến trên thị trường đạt được.
Nhu cầu tăng dần, trong khi công việc thủ công lại quá vất vả, gia đình hiểu rằng họ cần thay đổi. Chị Hoan cho biết: “Giai đoạn từ năm 1999 đến 2017 là thời điểm nhà Tài Hoan bắt đầu cơ giới hóa một phần quy trình. Chiếc máy tráng miến đầu tiên được mua về, một bước ngoặt quan trọng, giúp sản lượng nâng lên đến 500 kg/ngày”.
Nhưng dù có sự hỗ trợ của máy móc, bí quyết của sợi miến Tài Hoan vẫn nằm ở tinh bột. Người Tày ở Côn Minh có cách xử lý củ dong rất riêng, đảm bảo tinh bột giữ nguyên sự trong sạch và dinh dưỡng tự nhiên. Họ hiểu rằng một chiếc máy hiện đại không thể tạo ra điều kỳ diệu nếu nguyên liệu đầu vào không đủ tốt.
Nhờ giữ được tinh thần thủ công, dù bước sang thời kỳ đổi mới, miến dong Tài Hoan vẫn giữ trọn bản sắc ban đầu. Người dân địa phương bắt đầu tin dùng, các thương lái tìm đến nhiều hơn, và thương hiệu nhỏ bé giữa núi rừng dần khẳng định được vị thế của mình.
Thành lập Hợp tác xã, bước chuyển mình chiến lược
Từ kinh nghiệm làm nghề lâu năm, chị Hoan chia sẻ, muốn thương hiệu bền vững, muốn đưa sản phẩm đi xa hơn, phải có mô hình tổ chức chuyên nghiệp. Năm 2018, Hợp tác xã chế biến tinh bột dong riềng và sản xuất miến dong Tài Hoan chính thức được thành lập.
“Đây là bước đi chiến lược, vừa để chuẩn hóa quy trình sản xuất, vừa mở rộng vùng nguyên liệu. Hợp tác xã liên kết với nhiều hộ dân tộc Tày tại Côn Minh, hướng dẫn họ trồng dong riềng đỏ theo tiêu chuẩn, đảm bảo chất lượng đồng đều”, chị Hoan nhớ lại.
Khi đã có vùng nguyên liệu ổn định, Hợp tác xã Tài Hoan tham gia chương trình OCOP, một chương trình quốc gia nhằm nâng cao giá trị sản phẩm địa phương.
Năm 2019, miến dong Tài Hoan đạt chứng nhận OCOP 4 sao cấp tỉnh. Thành công này trở thành động lực để Hợp tác xã đầu tư hơn nữa vào chất lượng và thiết kế bao bì.
Đến năm 2021, sản phẩm chính thức được công nhận OCOP 5 sao cấp Quốc gia, mức đánh giá cao nhất trong chương trình. Đây không chỉ là niềm tự hào của gia đình Tài Hoan, mà còn là minh chứng cho sự bền bỉ của nghề truyền thống.
Từ mái nhà nhỏ nơi núi rừng, miến dong Tài Hoan đã vươn lên trở thành một thương hiệu quốc gia.
Bí mật tạo nên khác biệt: Vùng nguyên liệu và giá trị dinh dưỡng
Dong riềng đỏ ở Côn Minh không giống ở bất kỳ nơi nào khác. Vùng đất này nằm ở độ cao trên 1.000 m so với mực nước biển, khí hậu mát lành quanh năm. Đất đen tơi xốp, nguồn nước suối tự nhiên giàu khoáng chất giúp củ dong riềng tích lũy tinh bột với hàm lượng cao, tạo ra sợi miến dẻo dai, giòn tự nhiên.
Từng mẻ tinh bột được bàn tay người Tày chắt lọc kỹ lưỡng. Họ không để lẫn tạp chất, cũng không sử dụng bất kỳ phụ gia nào. Tinh bột nguyên chất chính là linh hồn của sợi miến.
Trong bối cảnh người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến sức khỏe, miến dong Tài Hoan trở thành lựa chọn ưu tiên nhờ những đặc tính: Ít đường, không cholesterol, giàu chất xơ, tốt cho hệ tiêu hóa, phù hợp chế độ ăn kiêng, giảm cân, có lợi cho người mắc bệnh tim mạch, tiểu đường, thích hợp cho phụ nữ mang thai. Theo y học cổ truyền, củ dong riềng còn có tính mát, giúp giải nhiệt cơ thể. Miến dong Côn Minh vì thế không chỉ là món ăn ngon, mà còn là nguồn dưỡng chất tự nhiên.
Chị Hoan nhấn mạnh: “Việc đạt OCOP 5 sao đã mở cánh cửa để Miến dong Tài Hoan tự tin bước ra thị trường quốc tế. Nhưng để vào được châu Âu, nơi có những tiêu chuẩn an toàn thực phẩm khắt khe nhất, Hợp tác xã phải nỗ lực không ngừng trong việc áp dụng các quy chuẩn quản lý chất lượng tiên tiến”.
Từ khâu sơ chế củ dong, xử lý tinh bột, tráng miến, phơi sấy đến đóng gói đều được kiểm soát chặt chẽ. Mỗi lô hàng đều được truy xuất nguồn gốc, đảm bảo không sử dụng chất bảo quản, không phụ gia, không hóa chất tẩy trắng.
Khi những thùng miến đầu tiên đặt chân lên kệ siêu thị tại châu Âu, đó không chỉ là thành quả của Hợp tác xã Tài Hoan mà còn là niềm tự hào chung của nông sản Việt. Sợi miến truyền thống từ núi rừng Thái Nguyên đã trở thành món ăn được bếp trưởng châu Âu lựa chọn.
Sợi miến ấy giờ đây không chỉ đại diện cho thương hiệu Tài Hoan, mà còn đại diện cho hình ảnh người nông dân Việt Nam, cần cù, sáng tạo, và đầy khát vọng vươn lên.
Một điểm đặc biệt ở Hợp tác xã Tài Hoan là họ không chỉ tập trung vào sản xuất, mà còn xem mình là cầu nối phát triển cộng đồng. Bằng việc mở rộng vùng nguyên liệu dưới hình thức liên kết, Hợp tác xã giúp nhiều hộ dân tộc Tày có việc làm ổn định, nâng cao thu nhập.
Nông dân được hướng dẫn kỹ thuật trồng dong riềng đỏ theo quy chuẩn; được bao tiêu sản phẩm; được hỗ trợ máy móc và tập huấn. Điều này không chỉ giúp họ yên tâm sản xuất, mà còn khuyến khích người trẻ ở Côn Minh quay về quê hương để khởi nghiệp.
Hợp tác xã cũng chú trọng bảo tồn văn hóa Tày gắn liền với nghề miến dong, một giá trị tinh thần vô giá. Từ mẫu bao bì, câu chuyện thương hiệu đến các hoạt động truyền thông, tất cả đều hướng đến việc giữ lại hồn cốt truyền thống.
Ngày nay, Miến dong Tài Hoan không chỉ là một sản phẩm thực phẩm. Đó là sự kết tinh của khí hậu và thổ nhưỡng vùng Việt Bắc, tinh hoa nghề truyền thống của người Tày. Đồng thời, đó là thành quả của hơn ba thập kỷ gây dựng từ đôi bàn tay nông dân và niềm tự hào của nông sản Việt trên thị trường quốc tế.
Sợi miến trong suốt, dai giòn, thơm nhẹ hương dong riềng đỏ tất cả đều gói ghém trong đó tâm huyết của một gia đình đã không ngừng bền bỉ để đưa nghề truyền thống vươn tầm thế giới.
Từ chiếc cối xay thô sơ năm 1991 đến sản phẩm OCOP 5 sao quốc gia và hiện diện trên bàn tiệc châu Âu, Miến dong Tài Hoan đã trải qua một hành trình đầy thách thức nhưng cũng rất đẹp.
Mô hình sản xuất miến dong của Hợp tác xã Tài Hoan, xã Côn Minh đang tạo việc làm và thu nhập ổn định cho nhiều hộ là đồng bào dân tộc thiểu số. Đó là hành trình của niềm tin vào giá trị truyền thống và tấm lòng yêu nghề của người Tày Côn Minh. Trong mỗi sợi miến, người ta thấy bóng dáng của núi rừng Việt Bắc, thấy sự cần cù của người nông dân, thấy khát vọng của quê hương.
Và hành trình ấy sẽ còn tiếp tục, như dòng năng lượng bền bỉ chảy mãi qua từng thế hệ người dân Côn Minh.