Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam không phân biệt được… thể loại văn học?

“Bắt nạt” chỉ là một trường hợp trong chuỗi chương trình lệch khung

Việc lựa chọn ngữ liệu trong SGK Ngữ văn phải đáp ứng mục tiêu giáo dục chung và yêu cầu cần đạt của cấp học đã quy định trong Chương trình môn học. Về mục tiêu giáo dục, Chương trình môn Ngữ văn quy định khá toàn diện, trong đó có mục tiêu phát triển năng lực văn học được quy định cụ thể như sau:

“Phát triển năng lực văn học với yêu cầu: phân biệt được các thể loại truyện, thơ, kí, kịch bản văn học và một số tiểu loại cụ thể; nhận biết được đặc điểm của ngôn ngữ văn học, nhận biết và phân tích được tác dụng của những yếu tố hình thức và biện pháp nghệ thuật gắn với mỗi thể loại văn học...”

Về yêu cầu cần đạt (chuẩn) đối với năng lực văn học ở cấp THCS, Chương trình quy định học sinh phải: “Nhận biết và phân biệt được các loại văn bản văn học: truyện, thơ, kịch, kí và một số thể loại tiêu biểu cho mỗi loại; phân tích được tác dụng của một số yếu tố hình thức nghệ thuật thuộc mỗi thể loại văn học; hiểu nội dung tường minh và hàm ẩn của văn bản văn học…”.

Bài thơ "Bắt nạt" đang gây ra tranh cãi khi được đưa vào sách giáo khoa Ngữ văn lớp 6 mới.

Nói tóm lại, định hướng của Chương trình Ngữ văn ở cấp THCS là dạy học theo thể loại văn học và kiểu văn bản. SGK cần lựa chọn những văn bản tiêu biểu cho các thể loại và kiểu văn bản để giúp HS có khả năng đọc hiểu những văn bản tương tự trong cuộc sống. SGK Ngữ văn 6 của NXB Giáo dục VN (“bộ Kết nối tri thức với cuộc sống”) không làm đúng định hướng này mà tổ chức các bài học theo đề tài, chủ đề nội dung như ở cấp tiểu học, trong một bài học lẫn lộn cả thơ lẫn truyện, văn bản nghị luận, văn bản thông tin. Riêng với bài thơ “Bắt nạt” dạy ở chủ điểm “Tôi và các bạn”, nếu SGK theo đúng định hướng của Chương trình thì chắc sẽ không chọn bài thơ này vì nó hiển nhiên không tiêu biểu cho thể loại thơ 5 chữ.

Quy định dạy hồi ký nhưng lại dạy… tùy bút?

Để đáp ứng mục tiêu và yêu cầu cần đạt đã nêu, Chương trình môn Ngữ văn năm 2018 quy định ngữ liệu văn học dạy ở lớp 6 và lớp 7 như sau:

Ngữ liệu lớp 6 bao gồm những văn bản văn học thuộc các thể loại: Truyền thuyết, cổ tích; đồng thoại, truyện ngắn; thơ, thơ lục bát; hồi kí hoặc du kí. Có điểm khác với ngữ liệu lớp 6, ngữ liệu lớp 7 bao gồm những văn bản văn học thuộc các thể loại: ngụ ngôn, truyện ngắn, truyện khoa học viễn tưởng; thơ, thơ bốn chữ, năm chữ; tuỳ bút, tản văn và tục ngữ.

Bộ sách giáo khoa mới của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam

Đối chiếu với những quy định trên của Chương trình, có thể thấy những người làm bộ SGK Ngữ văn 6 của NXB GDVN (bộ “Kết nối tri thức với cuộc sống”) không hiểu Chương trình hoặc cố ý làm sai Chương trình ở nhiêu điểm:

Thứ nhất, bộ sách này hoàn toàn không có văn bản nào là hồi ký – thể loại được quy định học ở lớp 6. Trong khi đó, lại dạy tùy bút ("Cây tre Việt Nam” của Thép Mới) là thể loại được quy định học ở lớp 7.

Thứ hai, bộ sách không chú trọng vào thể loại thơ lục bát như quy định của Chương trình mà chỉ tập trung vào thể loại thơ 5 chữ ("Bắt nạt", "Chuyện cổ tích về loài người" của Xuân Quỳnh), thơ tự do ("Những cánh buồm" của Hoàng Trung Thông), thơ văn xuôi ("Mây và sóng" của Tagore),....

Thứ ba, bộ sách còn lấy cả ngữ liệu quy định cho cấp tiểu học lên dạy ở lớp 6 Cụ thể là bài thơ "Chuyện cổ nước mình" của tác giả Lâm Thị Mỹ Dạ.

Thứ tư, mỗi bài đọc đều có đến 6 câu hỏi nhưng hầu như không có câu hỏi nào hướng dẫn học sinh tìm hiểu về đặc điểm của thể loại như quy định trong chương trình.

Vì vậy, khi đối chiếu chương trình, ta thấy sự lệch khung rất rõ. Không hiểu vì sao một bộ sách viết trái chương trình như vậy vẫn được Hội đồng thẩm định SGK và Bộ Giáo dục và Đào tạo cho lọt lưới? Dạy tản mạn, tùy hứng như vậy thì làm sao thực hiện được định hướng của Chương trình là hướng dẫn học sinh đọc hiểu các tác phẩm văn học theo thể loại?

Trách nhiệm thuộc về ai ?

Hiện nay, chúng ta cần có một bộ SGK chuẩn cho thầy trò cả nước dạy và học. Nếu chưa đáp ứng đủ điều kiện, cơ quan có trách nhiệm cần điều chỉnh, sửa chữa ngay, bởi các em học sinh có quyền được học những bộ sách tốt nhất. Việc để xảy ra hàng loạt những vấn đề, bất cập và sai phạm trong bộ SGK Ngữ văn 6, trách nhiệm thuộc về NXB GDVN, Tổng chủ biên bộ sách, Ban biên soạn, đặc biệt là Hội đồng thẩm định SGK. Chính sự tùy tiện và bất chấp này đã khiến cho dư luận có những phản ứng gay gắt trong những ngày gần đây.

Bà Nguyễn Thị Kim Thúy - ( Phó Chủ nhiệm Ủy ban Các vấn đề Xã hội của Quốc hội , ĐBQH khóa 14, 15): "Dư luận đang trông chờ vào việc giải quyết dứt điểm, kịp thời và minh bạch của Bộ Giáo dục và Đào tạo, và cần có sự trả lời trước công luận càng sớm càng tốt!

Dư luận bàn tán về Bài thơ “bắt nạt” của tác giả Nguyễn Thế Hoàng Linh đưa vào sách giáo khoa ngữ văn lớp 6 tập 1 bộ “Kết nối tri thức và cuộc sống” của NXB GDVN cả tháng nay rồi, nhưng tập thể tác giả và NXB GDVN cũng chưa hề lên tiếng là hoàn toàn không đúng.

Bà Nguyễn Thị Kim Thúy - ( Phó chủ nhiệm Ủy ban Xã hội Quốc hội , ĐBQH khóa 14, 15)

Tôi cho rằng: Tập thể tác giả và NXB GDVN phải có trách nhiệm lắng nghe, giải trình trước công luận và đưa ra hướng khắc phục.

Bộ GDĐT là cơ quan có thẩm quyền phê duyệt sách giáo khoa, trách nhiệm trước hết là của hội đồng thẩm định (HĐTĐ) do Bộ thành lập, thứ hai là cơ quan tham mưu của Bộ và thứ ba là Lãnh đạo Bộ. Dù việc phê duyệt sách giáo khoa là của nhiệm kỳ trước nhưng trách nhiệm quản lý nhà nước của Bộ là xuyên suốt cho nên Lãnh đạo Bộ cần chỉ đạo NXB GDVN và tập thể tác giả sách giáo khoa nói trên trả lời công luận, nếu có sai sót thì Lãnh đạo Bộ phải chỉ đạo sửa chữa khắc phục và xử lý theo thẩm quyền".

Thầy Đào Quốc Vịnh - Nhà thơ, Hiệu trưởng trường Tiểu học Tô Hiến Thành, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội: "Phản biện xã hội về cái mới, về sự lạ nhất là trong dạy môn Ngữ văn là một việc làm đáng hoan nghênh và cần trân trọng. Tuy nhiên chúng ta cần tách bạch ra làm hai vấn đề rõ ràng: Thứ nhất là tác giả, tác phẩm, và thứ hai là ý chí của cơ quan biên soạn sách giáo khoa và Hội đồng thẩm định sách giáo khoa.

Tôi băn khoăn, Tổng chủ biên SGK Ngữ văn 6 Bùi Mạnh Hùng và nhóm biên soạn dựa vào những tiêu chí nào để lựa chọn bài thơ “Bắt nạt” vào SGK dạy cho các em học sinh ? Hình thức nghệ thuật, không ổn. Ý nghĩa giáo dục, khiên cưỡng.

Để xảy ra những lùm xùm trong dư luận hiện nay, trách nhiệm của các tác giả biên soạn SGK , đặc biệt là của Hội đồng thẩm định, của Vụ Giáo dục Trung học - Bộ GD&ĐT không hề nhỏ".

Thầy giáo Ngô Mậu Tình, Phó Hiệu trưởng trường PTDTBT TH&THCS Lâm Thủy, Lệ Thủy, Quảng Bình: "Quan điểm biên soạn sách giáo khoa THCS nói chung và sách giáo khoa Ngữ văn lớp 6 mới nói riêng tuân thủ nguyên tắc bảo đảm phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh. Sách có 10 bài học. Các văn bản được lựa chọn làm ngữ liệu trong mỗi bài học có nội dung gắn với chủ đề thể hiện.

Cụ thể trong bài 1 gắn với chủ đề “tôi và các bạn”, bài thơ “Bắt nạt” của Nguyễn Thế Hoàng Linh nằm trong chủ đề này. Qua việc đọc hiểu được gợi ra từ văn bản, học sinh được bồi đắp tình yêu thương, lòng trắc ẩn, sự khiêm tốn, thái độ chan hòa… nhưng “Bắt nạt” đã nằm ngoài dụng ý người soạn sách. Khi tiến hành thăm dò ý kiến của các học sinh giỏi và các em chuẩn bị lên lớp 6, tôi nhận được câu trả lời rất tiêu cực về nội dung bài thơ này. Với môn Ngữ văn, sự chuyển tiếp của các em thể hiện ở việc học sinh chuyển từ yêu cầu biết đọc, viết, nói, nghe ở mức độ căn bản sang yêu cầu phân biệt được thể loại, loại văn bản.

Ảnh minh họa

Cho nên, bài thơ này không phù hợp với lứa tuổi, nhận thức của học sinh vừa rời chương trình tiểu học. Mặt khác, đa số học sinh ở nông thôn, miền núi rất xa lạ với các hình ảnh nhảy híp-hóp và mù-tạt trong bài thơ nên các em rất lạ lẫm, khó hiểu và không thể phát huy được phẩm chất và năng lực tiếp nhận.

Với người Việt, nhút nhát được ví như thỏ, tục ngữ có câu: “ Nhát như thỏ”. Vì vậy, sự so sánh này không có lợi trong tiếp nhận của trẻ. Đã nhút nhát thì không thể nào đáng yêu được ở hoàn cảnh này. Bác Hồ kính yêu đã khuyên học sinh trong 5 điều dạy, có lẽ ai cũng biết và nhớ . Trong đó có câu “ Khiêm tốn, thật thà, dũng cảm” . Chúng ta cần giáo dục học sinh dũng cảm chứ không phải thỏa hiệp với cái xấu, cái ác, cái tiêu cực trong cuộc sống".