Mất 2 tượng đá cổ tại di tích quốc gia Đền Thần, Nghệ An
Sự việc mới được phát hiện, trong khi 2 pho tượng đá cổ này đã lần lượt bị mất từ nhiều năm trước. Sau quá trình điều tra không có kết quả, đơn vị quản lý di tích cấp xã đã làm 2 tượng mới “mô phỏng” tượng gốc đặt vào di tích.
Đoàn công tác của Sở Văn hoá, Thể thao và Du lịch (VHTTDL) Nghệ An đi kiểm tra thiệt hại di tích sau bão số 10 trên địa bàn đã bất ngờ phát hiện tại Di tích quốc gia đền Thần (xã Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu (cũ), nay là xã Quỳnh Anh) bị mất 2 tượng đá cổ rất có giá trị: cặp tượng lính quản mã (dân gian thường gọi tượng ông quản ngựa).
Hai pho tượng nằm trong khuôn viên đền Thần đã có niên đại hàng trăm năm. Cặp tượng bài trí bên cạnh đôi ngựa đá tại khu vực cổng ra vào di tích.
Theo hồ sơ di tích, mỗi tượng cao 0,6m được chạm toàn thân, vận võ phục, tay phải cầm kiếm trong tư thế sẵn sàng bảo vệ ngựa chiến.
Một số chuyên gia về di sản và nhà sưu tầm cổ vật cho biết, những năm gần đây đồ đá cổ rất được ưa chuộng trên thị trường. Một pho tượng tinh xảo như tượng lính quản mã trên có thể được các nhà sưu tầm trả giá đến hàng trăm triệu đồng.
Vụ mất tượng cổ tại một di tích quốc gia như đền Thần càng nhanh chóng gây xôn xao dư luận, đặc biệt đối với những người yêu di sản.
Thông tin từ Sở VHTTDL Nghệ An, khi đoàn công tác của Sở đến kiểm tra, đại diện ban quản lý đền xác nhận 2 pho tượng đã bị mất từ trước nhưng chưa rõ thời điểm. Sở VHTTDL Nghệ An đã yêu cầu đơn vị quản lý di tích tại địa phương nhanh chóng có báo cáo chi tiết.
Về phía đơn vị được giao quản lý di tích theo phân cấp là UBND xã Quỳnh Anh, ông Phạm Văn Giang – Phó Chủ tịch UBND xã, nguyên Trưởng phòng Văn hoá huyện Quỳnh Lưu cũ cho hay: Ông mới nhận nhiệm vụ tại xã từ khi thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp nên không nắm rõ hồ sơ. Theo bộ phận chuyên môn báo cáo lại, cặp tượng trên bị mất từ mấy năm trước, xã đã báo cơ quan công an tuy nhiên đến nay chưa tìm thấy.
Còn ông Hồ Đức Vĩ – Phó Phòng Văn hoá xã Quỳnh Anh, nguyên Phó Bí thư xã Quỳnh Đôi cũ chia sẻ: Sau khi mất tượng một thời gian, xã đã làm 2 bức tượng mới để thay thế tượng gốc tại đền Thần, tuy nhiên “không giống lắm”. Ông không rõ bộ phận chuyên môn có báo cáo với cơ quan quản lý văn hoá cấp trên hay không.
Cặp tượng "mô phỏng" tại di tích
Phóng viên đã liên hệ với ông Hồ Đắc Thắng, cán bộ văn hoá xã Quỳnh Đôi cũ hiện nghỉ hưu theo Nghị định 178. Ông Thắng cho biết 2 tượng ông quản ngựa không phải bị mất cùng một lần.
Tượng lính quản ngựa đầu tiên bị mất từ nhiều năm trước, xã đã phục dựng một cái thay thế. Đến cách đây vài năm, pho tượng còn lại cũng mất nốt, xã tiếp tục làm tượng mới thứ hai. Hiện 2 tượng quản ngựa đặt tại đền Thần đều chỉ là “mô phỏng” tượng gốc và cũng không giống nhau hoàn toàn do thời điểm làm khác nhau.
Theo ông Thắng, cả 2 lần mất tượng, xã đều báo cơ quan công an nhưng chưa báo cáo cơ quan quản lý văn hoá cấp trên. Quá trình điều tra có tìm hiểu hoạt động của một số hội nhóm sưu tầm đồ cổ song không tìm ra dấu vết.
Các cán bộ văn hoá địa phương chia sẻ, trước khi tượng mất, họ đều không biết về giá trị lớn của các cổ vật này. Sau đó, thực hiện chủ trương chung của ngành văn hoá về bảo vệ hiện vật trong các di tích, đặc biệt khi nghe các chuyên gia thông tin giá trị tượng đá trên thị trường có thể lên đến “tiền tỷ”, xã đã khẩn trương tăng cường các biện pháp gia cố bảo vệ những tượng cổ còn lại trong khuôn viên đền Thần.
Đại diện Ban Quản lý di tích tỉnh Nghệ An cho biết cũng mới nắm được thông tin và đang khẩn trương làm rõ. Qua kiểm tra hồ sơ lưu tại Ban Quản lý di tích tỉnh, đặc biệt là hồ sơ kiểm kê năm 2023, hiện vật này vẫn còn một tượng cũ và một tượng mới. Đến chiều 23/10/2025, thông tin nhanh từ địa phương là một tượng gốc bị mất từ trước, còn một tượng mới mất vào cuối năm 2023 sau khi kiểm kê. Ban quản lý di tích sẽ tiếp tục xác minh về sự việc.
Di tích đền Thần được Bộ VHTTDL xếp hạng di tích lịch sử văn hoá quốc gia theo Quyết định số 3821/QĐ-BVHTTDL ngày 31/10/2013.
Theo hồ sơ di tích, đền Thần là nơi thờ “Mộc Lôi linh ứng thiên thần” và phối tế thờ 3 ông tổ khai cơ Hồ, Nguyễn, Hoàng – là những vị thiên thần và nhân thần có công bảo quốc hộ dân. Vì vậy nhân dân gọi là đền Thần. Di tích còn có tên gọi khác là đền làng Quỳnh Đôi bởi vùng đất có di tích mang tên làng Quỳnh Đôi (cũ).
Đây là công trình kiến trúc cổ, quý, đã xây dựng từ rất lâu, có giá trị lịch sử, văn hoá, khoa học thẩm mỹ to lớn. Ngoài ra, đền lưu giữ nhiều hiện vật cổ được chế tác tinh xảo từ đá, phản ánh tài năng của các nghệ nhân dân gian xứ Nghệ, tiêu biểu như các tượng đá hổ chầu, ngựa chiến, lính quản ngựa (dân gian hay gọi ông quản ngựa), voi chiến, nghê, hộ pháp.
Gần đây nhất, tháng 5/2025, Sở có văn bản gửi các UBND huyện, thành phố, thị xã về việc tăng cường công tác tuyên truyền, ngăn chặn hoạt động đào bới, săn tìm cổ vật trái phép. Trong đó nêu rõ:
Thời gian qua, trên các trang mạng xã hội xuất hiện một số thông tin về tình trạng đào bới, buôn bán cổ vật trái phép diễn ra tại một số địa phương, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến tài nguyên văn hoá và công tác bảo tồn di sản.
Để kịp thời phòng ngừa, ngăn chặn tình trạng trên, Sở VHTTDL Nghệ An đề nghị UBND các huyện, thành phố, thị xã:
Tăng cường công tác quản lý, bảo vệ các di tích, di chỉ khảo cổ học trên địa bàn; tuyên truyền sâu rộng tới nhân dân về ý nghĩa, giá trị của di sản văn hoá, vận động người dân không tham gia mua bán, đào bới di vật, cổ vật trái phép;
Chỉ đạo các phòng, ban chức năng, UBND xã, phường, thị trấn, Ban quản lý các di tích thường xuyên kiểm tra, rà soát địa bàn, kịp thời phát hiện, ngăn chặn và xử lý nghiêm các hành vi đào bới, săn tìm, mua bán cổ vật trái phép.