Luật sư “đòi” quyền bào chữa trong tố tụng

Từ ngày 2 đến 3/12, Liên đoàn LS Việt Nam phối hợp với Chương trình phát triên Liên Hợp Quốc (UNDP) tổ chức hội thảo “Quyền bào chữa trong tố tụng hình sự”, các cơ quan tư pháp của Trung ương và TP.HCM cũng tham dự hội thảo.

Luật sư bị “làm khó”

Theo PGS.TS Nguyễn Thái Phúc, Trưởng cơ quan Đại diện Bộ Tư Pháp tại TP.HCM: Thực tiễn áp dụng Bộ luật Tố tụng Hình sự (BLTTHS) hiện chưa đáp ứng được yêu cầu cải cách tư pháp. Do việc sửa đổi chưa được cơ quan, nội dung luật chưa thể hiện, phát huy được những tư tưởng đổi mới của chủ trương của Đảng và Nhà nước về cải cách tư pháp. Nếu quy định Luật sư (LS) được tham gia bào chữa ngay từ giai đoạn khởi tố, nhưng thực tế nếu thuận lợi nhất cũng mất ba ngày mới được cấp giấy chứng nhận bào chữa; Kể cả vấn đề tranh tụng trong giai đoạn điều tra cũng rất thấp.

Tuy nhiên, không thể đòi hỏi LS có được quyền như điều tra viên, nhưng có thể chọn những điểm quyết định trong giai đoạn điều tra để tăng cường quyền bào chữa như quyền nhờ luật sư theo Khoản 2 Điều 57 BLTTHS... Cần thiết sửa luật theo hướng đối với lần hỏi cung đầu tiên của bị can, bị cáo phải có LS tham gia (thực hiện quyền im lặng; lời khai nhận tội của bị can, bị cáo phải có sự chứng kiến của người bào chưa...

Luật sư Ngô Ngọc Thủy

LS Trần Mỹ Thoa cho biết, nhiều hội thảo đã “kêu ca” về việc LS tham gia vào các hoạt động tố tụng gặp khó nhưng có được giải quyết hay không là một vấn đề hoàn toàn khác. LS khó tiếp cận bị can, bị cáo; “trói” buộc LS chỉ được tham gia hỏi bị can (thu thập chứng cứ) chỉ được khi điều tra viên cho phép là không đúng, không thể hiện quyền bào chữa của LS... Cần sửa đổi Điều 58 BLHS, theo hướng LS được song song với điều tra viên làm việc chứ không thể “ban phát”.

LS Hà Đức Lệnh, Chủ nhiệm Đoàn LS Bắc Cạn bức xúc: Hầu như các cơ quan điều tra, tòa án “tìm cách cản trở” LS là điều người ta mong muốn. “Bài” của điều tra viên là nói với bị can rằng, “có LS thậm chí tội còn nặng hơn”, nghe thế thử hỏi ai mà dám yêu cầu LS nữa. Chưa hết, khi LS trao đổi với bị can mà cứ kè kè cảnh sát bên cạnh thì trao đổi cái gì được, chỉ hỏi thăm sức khỏe nhau rồi về - LS Lệnh bức xúc; Cần có một phòng riêng để LS và bị can, bị cáo trao đổi với nhau, mà không có sự tham gia của người thứ 3, cảnh sát chỉ quan sát qua cửa kiếng...

Luật sư nên được ủy quyền cho nhau

LS Trương Trọng Nghĩa, Phó Chủ tịch Liên đoàn LS Việt Nam cho rằng, đề tài hội thảo là vấn đề bức xúc gần chục năm nay, sửa đổi luật thời gian qua có nhiều tiến bộ, nhưng vẫn chưa đạt so với phát triển xã hội. Cụ thể, luật còn có nhiều “vùng xám, vùng mờ”, có những cái luật đã quy định nhưng các cơ quan tiến hành tố tụng lại gây khó cho LS.

Bức xúc này không phải chỉ LS, mà cả những hàng vạn người bức xúc khác của cả nước khi liên quan đến hoạt động tố tụng. Điều tra, xét xử một cách công bằng – đó là cái gốc của cải cách tư pháp. Từ đó LS Nghĩa cho rằng cải cách tư pháp phải cải cách từ gốc, thử hỏi người dân xem khi họ bị “rơi” vào cơ quan điều tra, họ có được đối xử công bằng không?!

Đồng tình với TS Nguyễn Thái Phúc, LS Nghĩa nói đến quyền được giữ im lặng cho đến khi gặp LS; quyền được gặp riêng LS mà không bị ai ghi âm. Bởi người bị bắt chưa phải là phạm nhân, họ nên được gặp LS riêng để trao đổi. Quyền được bào chữa trong tất cả các giai đoạn. Trong đó, giai đoạn khởi tố vụ án là “buồng trống” của pháp luật, vì giai đoạn này LS không được tham gia song song với điều tra viên; Bức cung, mớm cung, ép cung, nếu không được bảo đảm thì sẽ khó khách quan trong quá trình tiến hành tố tụng.

Cải cách tư pháp là cần cải cách điều tra, nếu VKSND xét thấy không đủ hồ sơ thì trả hồ sơ ngay. Vai trò vủa VKSND rất lớn, nhưng trên thực tế thì khác. Vì giám đốc Công an là tỉnh ủy viên, nhưng Viện trưởng VKSND lại không thì khó có sự ngang bằng trong các cơ quan tố tụng – LS Nghĩa nhấn mạnh .

Có LS cho rằng, nhiều khi LS như bị chính quyền xem là “đối lập”. Về vấn đề này, LS Nguyễn Tiến Lập, Đoàn LS TP. Hà Nội cho rằng, không hề có chuyện đối lập với chính quyền, nếu có thì đó chỉ bắt nguồn từ sự ngộ nhận nào đó. Do vậy cần xây dựng lại niềm tin giữa hai phía (LS và các cơ quan tố tụng). LS Lập nhấn mạnh, thực tế có nhiều cá nhân trong cơ quan tố tụng cho rằng sự xuất hiện của LS là gây phiền cho họ trong quá trình làm nhiệm vụ.

Ông Vũ Phi Long, Phó Chánh tòa Hình sự TAND TP.HCM cho biết: Nếu các cơ quan tiến hành tố tụng mà ngồi lại với nhau bàn về một số tồn tại thì có thể sẽ giải quyết được 50% vấn đề mà các LS nêu. LS Nguyễn Trường Thành, Đoàn LS TP. Cần Thơ, nên quy định cho LS ủy quyền cho LS khác để tham gia bào chữa, làm được điều này thì sẽ hạn chế được LS chạy “show”, thậm chí hạn chế việc các LS đi lại trong cả nước.

Có LS hàng năm cả trăm vụ, làm không xuể, ngược lại có LS chỉ làm vài vụ. Muốn chia sẻ cho LS đồng nghiệp bằng cách ủy quyền cũng không được. Ví dụ như, LS ở Hà Nội bào chữa cho bị cáo ở TP.HCM thì tại sao không được ủy quyền để một LS khác thực hiện việc sao chụp tài liệu tại cơ quan điều tra thay vì phải từ Hà Nội vào sao chụp hồ sơ rồi lại bay ra. 

Phong Trần