"Luật sư "bỏ túi"

 …Theo điều 303 Bộ luật Hình sự của Liên bang Nga, một luật sư, người đã ký một biên bản, cho dù anh ta không có mặt khi lời nhận tội được đưa ra, có thể phải chịu trách nhiệm hình sự về tội tạo ra hồ sơ sai lệnh trong việc điều tra một vụ án hình sự với mức án có thể từ 3 đến 7 năm tù tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của hậu quả…  

Đó là “Luật sư bỏ túi” ở Nga, còn nhìn lại ở nước ta mà ngẫm nghĩ lại để điều chỉnh hành vi ứng xử của mình nhằm bảo vệ thật sự quyền lợi hợp pháp của khách hàng.

Luật sư đang tham gia bào chữa tại phiên tòa.

“Luật sư bỏ túi” trong điều tra

Giáo sư William Burnham đến từ Mỹ là một trong những chuyên gia về luật tố tụng hình sự của Liên bang Nga.  Ông là một trong số các chuyên gia nước ngoài tham gia Hội thảo quốc tế “Hoàn thiện các quy định của Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 về bảo đảm quyền bào chữa và quyền hành nghề của luật sư” do Liên đoàn Luật sư Việt Nam tổ chức với sự hỗ trợ của Chương trình phát triển Liên hợp quốc (UNDP), Cơ quan hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA), Chương trình Đối tác Tư pháp (JPP) – Hợp phần II do Chính phủ Đan Mạch, Thụy Điển và Liên minh Châu Âu đồng tài trợ, được tổ chức tại Hà Nội vào ngày 29 và 30/3/2012.

Trong bài tham luận của mình, ông có đề cập đến một thực tế là ở Nga cũng có tình trạng một số luật sư được gọi là “luật sư bỏ túi” theo nghĩa họ là những luật sư được điều tra viên tác động, chi phối hoặc thậm chí sẵn sàng chủ tâm vi phạm nghĩa vụ của họ với khách hàng để đáp ứng yêu cầu của cơ quan điều tra. Họ có mặt trực tiếp trong quá trình điều tra nhưng không làm gì để bảo vệ lợi ích của khách hàng.

Đôi khi, họ thậm chí còn không có mặt nhưng vẫn ký biên bản vào ngày sau đó để vờ chỉ ra rằng họ đã có mặt trong quá trình điều tra. “Luật sư bỏ túi” được sử dụng thậm chí cả khi người bị tình nghi đã thuê một luật sư. Cơ quan có thẩm quyền chỉ đơn giản không thông báo cho luật sư được thuê ngày hoặc nơi hỏi cung. Khi luật sư được thuê không có mặt, một “luật sư bỏ túi” được chỉ định ngay lập tức. Luật sư được thuê chỉ phát hiện ra sau đó khi khách hàng của anh ta đã nhận tội, như đã được chỉ ra trong biên bản hỏi cung được tiếp ký bởi luật sư chỉ định.

Một số bộ phận quản lý luật sư ở Nga đã cố gắng thực hiện các biện pháp chống lại các luật sư “bỏ túi”. Theo điều 303 Bộ luật Hình sự của Liên bang Nga, một luật sư, người đã ký một biên bản, cho dù anh ta không có mặt khi lời nhận tội được đưa ra, có thể phải chịu trách nhiệm hình sự về tội tạo ra hồ sơ sai lệch trong việc điều tra một vụ án hình sự với mức án có thể từ 3 đến 7 năm tù tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của hậu quả.

Khai trừ “Luật sư bỏ túi”

Tuy nhiên, để chứng minh có sự vi phạm vừa nêu là rất khó khăn, nhất là nó chỉ được phản ánh qua những khiếu nại độc lập của khách hàng không được chứng nhận.

Trong một vụ việc bất thường ở Maxcơva, Uỷ ban Kỷ luật đã nhận thấy sự vi phạm Bộ quy tắc đạo đức khi một khách hàng khiếu nại rằng luật sư đã ký biên bản, nhưng không có mặt, và luật sư đã thú nhận rằng “anh ta đã thường xuyên vắng mặt trong buổi hỏi cung để giải quyết một vụ việc khác”.

Trên cơ sở sự thú nhận này, Hội đồng Luật sư đã khai trừ luật sư này ra khỏi đoàn luật sư. Uỷ ban cũng nhận thấy rằng, luật sư này, chấp nhận sự chỉ định đáp lại yêu cầu trực tiếp từ điều tra viên (người đã tiếp cận luật sư tại đại sảnh toà nhà của Bộ Nội vụ), đã vi phạm quy tắc của Hiệp hội quy định rằng mọi yêu cầu chỉ định luật sư được tiến hành thông qua tổ chức luật sư và cơ quan có thẩm quyền không liên hệ trực tiếp với cá nhân luật sư…

Nhìn lại quá trình tham gia tố tụng hình sự  ở nước ta, đây đó cũng có hiện tượng một số luật sư, vì nhiều lý do khác nhau, cả nể, hoặc đơn giản chỉ muốn giúp cơ quan điều tra hoàn tất thủ tục, nên đã đáp ứng “yêu cầu” không phù hợp này.

Có trường hợp thấy họ tham dự các buổi hỏi cung bị can trong giai đoạn điều tra, nhưng không có yêu cầu của gia đình hoặc chính bị can đó, sau đó “biến mất”, không thấy sự hiện diện trong các giai đoạn tố tụng tiếp theo.

Thậm chí mặc dù không tham dự hỏi cung, nhưng vẫn có chữ ký của họ trong các biên bản làm việc. Việc làm này có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng, làm ảnh hưởng đến quyền lợi hợp pháp của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo sau này, bởi trong quá trình thẩm tra chứng cứ, lời khai tại phiên tòa công khai, với sự “chứng thực” bằng chữ ký của các luật sư dạng “bỏ túi” như thế đã trở thành chứng cứ buộc tội đối với bị cáo.

Hóa ra, câu chuyện thực tế hành nghề luật sư ở nước Nga xa xôi cũng có điều gì đó đáng để một số luật sư “bỏ túi” ở ta ngẫm nghĩ lại, mà kịp thời điều chỉnh hành vi ứng xử của mình nhằm bảo vệ thật sự quyền lợi hợp pháp của khách hàng.

TS. LS Phan Trung Hoài