Luật Phòng, chống tác hại của rượu, bia có hiệu lực từ năm 2020: Lo ngại thói quen “lấn át” luật

Tuyên truyền để người dân thấy tác hại của rượu, bia

Thống kê cho thấy, Việt Nam thuộc nhóm quốc gia có tỷ lệ nam giới uống rượu, bia cao nhất thế giới và tỷ lệ uống rượu, bia ngày càng gia tăng. Nếu như năm 2010 có 70% nam và 6% nữ giới trên 15 tuổi có uống rượu, bia trong 30 ngày qua thì sau 5 năm, đến năm 2015 tỷ lệ này đã tăng lên tương ứng là 80,3% ở nam giới và 11,6% ở nữ giới.

Đặc biệt, tình trạng sử dụng rượu, bia trong lứa tuổi thanh, thiếu niên ngày càng diễn ra nghiêm trọng với tỷ lệ uống rượu, bia trong vị thành niên và thanh niên đã tăng gần 10% sau 5 năm. Tỷ lệ uống rượu, bia ở mức có hại - tức là uống từ 6 đơn vị rượu trở lên trong một lần uống lên tới 44%.

Ảnh hưởng đối với sức khỏe của rượu, bia rất khó đong đếm. Một số tác hại có thể xảy ra ngay sau khi uống như chấn thương, gây tai nạn giao thông hay ngộ độc rượu, bia... Mới đây, theo thống kê của Ủy ban An toàn giao thông Quốc gia, trong 11 tháng của năm 2019, 40% số vụ tai nạn giao thông xảy ra trên toàn quốc có nguyên nhân từ rượu, bia, trong đó có những vụ đặc biệt nghiêm trọng, gây thương vong nhiều người.

Ngoài ra, đối với sức khỏe, một số tác hại khác diễn ra từ từ và kéo dài như gây các tổn thương mạn tính đối với sức khỏe (mắc bệnh ung thư, bệnh lý tim mạch, xơ gan, rối loạn tâm thần, sa sút trí tuệ, ngộ độc bào thai do bà mẹ sử dụng rượu, bia…) hay các vấn đề xã hội lâu dài như tác hại đối với gia đình, suy giảm chất lượng nhân lực, chất lượng dân số, phá vỡ các mối quan hệ gia đình, xã hội.

Chính vì thế mà, mặc dù nguồn lợi kinh tế thu được từ ngành hàng này cũng rất cao 50.000 tỷ đồng/năm, nhưng tổn thất về kinh tế do rượu, bia cũng chiếm đến 1% GDP. 

Ngày 6/10/2019, tại Hội nghị triển khai Luật Phòng, chống tác hại của rượu, bia, bà Nguyễn Thị Kim Tiến là Bộ trưởng Bộ Y tế thời điểm đó đã bày tỏ lo ngại cho việc thực tiễn thi hành luật. Bởi theo bà Tiến, Bộ Y tế đã mất 7 năm chuẩn bị để xây dựng Luật Phòng,

 chống tác hại của rượu, bia. Đây cũng là một trong những luật khó thực hiện vì có tính xung đột lợi ích giữa nhà làm luật và các đối tác khác. Những người làm công tác chăm sóc sức khỏe đã rất vất vả, căng thẳng vì xung đột khi xây dựng luật. 

“Không phải ai cũng nhận thức được tác hại của rượu, bia với sức khỏe. Nhiều vụ tai nạn giao thông xảy ra liên quan nhiều đến sử dụng quá mức rượu, bia. Ngoài ra, tác hại của rượu, bia còn là gây các bệnh không lây nhiễm như ung thư, tim mạch... Vấn đề là làm sao để người dân tin uống rượu, bia hại sức khỏe, trong khi nhiều người vẫn cho rằng uống rượu, bia được xem là văn hóa”, bà Tiến nói.

Cũng theo bà Tiến, đây là lần đầu tiên Việt Nam có một đạo luật điều chỉnh đầy đủ, hoàn chỉnh đối với vấn đề phòng, chống tác hại của rượu, bia. Đồng thời, đây cũng là đạo luật khó do liên quan đến thói quen, hành vi tiêu dùng của người dân. Vì vậy, để Luật này đi vào cuộc sống, bảo đảm tính khả thi và hiệu quả thì công tác tuyên truyền, phổ biến, triển khai hết sức quan trọng.

Ở góc độ đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam, ông Kidong Park, đại diện WHO tại Việt Nam nhấn mạnh, để triển khai luật thành công, cần có sự cam kết mạnh mẽ từ Chính phủ, đặt sức khỏe lên hàng đầu, từ đó phổ biến cho người dân về nội dung luật; thực thi nghiêm khắc các quy định của luật; có sự tham gia của các tổ chức xã hội trong việc giám sát, thực thi luật… Ông Kidong Park cho biết, WHO cam kết sẽ đồng hành cùng Việt Nam nói chung và Bộ Y tế nói riêng trong việc triển khai và thực hiện Luật Phòng, chống tác hại của rượu, bia.

Luật chưa nghiêm với bia?

Cũng theo ông Kidong Park, điểm tiến bộ của Luật Phòng, chống tác hại của rượu, bia là quy định cấm người điều khiển phương tiện giao thông mà trong máu hoặc hơi thở có nồng độ cồn. Trong khi đó, ở một số quốc gia khác ở châu Âu, có nơi vẫn có quy định cho ngưỡng dao động 0,2 đến 0,5 mg/lít khí thở đối với người điều khiển phương tiện giao thông. 

Luật cũng đưa ra các quy định cấm mà lâu nay là thói quen của người uống rượu đó là xúi giục, lôi kéo, ép buộc người khác uống rượu bia; người chưa đủ 18 tuổi uống rượu, bia; cấm bán, khuyến mại, cung cấp rượu, bia cho người chưa đủ 18 tuổi. Cấm uống rượu, bia ở các cơ sở y tế, cơ sở giáo dục, nuôi dưỡng trẻ dưới 18 tuổi…

Nhưng cũng có một điều mà các chuyên gia pháp lý chưa hài lòng là đang có khoảng trống trong việc quản lý bia, không được quy định trong luật. Cụ thể, Luật Phòng, chống tác hại của rượu, bia chỉ cấm “khuyến mại trong hoạt động kinh doanh rượu, bia có độ cồn từ 15 độ trở lên; sử dụng rượu, bia có độ cồn từ 15 độ trở lên để khuyến mại dưới mọi hình thức; cấm quảng cáo rượu có độ cồn từ 15 độ trở lên”. 

Như vậy, chỉ đồ uống có cồn trên 15 độ mới bị nghiêm cấm chặt chẽ; còn bia (thường dưới 15 độ) thì được nới lỏng một cách dễ dãi hơn. Với rượu, bia có cồn dưới 5,5 độ, Luật chỉ quy định về quảng cáo như: “Quảng cáo không thể hiện các nội dung sau: Có thông tin, hình ảnh nhằm khuyến khích uống rượu, bia, thông tin rượu, bia có tác dụng tạo sự trưởng thành, thành đạt, thân thiện, hấp dẫn về giới tính; hướng đến trẻ em, học sinh, sinh viên, thanh niên, phụ nữ mang thai…”.

Trong khi đó, theo các chuyên gia, rượu và bia khi quy về nồng độ cồn nguyên chất thì có cơ chế gây tác hại như nhau. Đây là căn cứ để Bộ Y tế cho rằng cần có cơ chế kiểm soát các hoạt động liên quan đến bia và rượu như nhau trong Luật Phòng, chống tác hại của rượu, bia. Đáng tiếc là quy định này đã không hiện diện trong Luật. 

Ở Việt Nam, sản lượng bia được tiêu thụ với tốc độ phi mã, vượt trên cả dự báo của các nhà kinh doanh, sản xuất rượu, bia. Cụ thể, năm 2017 “đã hoàn thành mục tiêu” trước 3 năm với 4,1 tỷ lít bia; năm 2019 vượt cả dự báo của năm 2025 với 4,67 tỷ lít bia (theo dự báo năm 2020 Việt Nam tiêu thụ 4,1 tỷ lít bia, năm 2025 tiêu thụ 4,6 lít bia). 

Trong quá trình xây dựng Luật, qua nhiều lần góp ý dự thảo, bà Trần Thị Trang - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Y tế khẳng định, rượu hay bia khi quy về nồng độ cồn nguyên chất đều có cơ chế tác động đến sức khỏe và các vấn đề khác của người sử dụng là như nhau; cần phải có biện pháp kiểm soát tất các sản phẩm bia, rượu như nhau để hạn chế bớt các tác hại.