Đã có nhiều ý kiến phản biện với dự án đầu tư 1000 tỉ đồng để lát đá granit toàn bộ vỉa hè 134 con đường quận 1 (TP.HCM). Trước đó, TP Hà Nội cũng mấy lần đề xuất, khởi động dự án lát đá granit cho các tuyến phố Hà Nội và cũng không được dư luận đồng thuận.
Cân nhắc lợi – hại
Lý lẽ của người phản biện thì rất nhiều và rất rõ ràng. Về kinh tế, đây là sự lãng phí tiền bạc, khi hạ tầng nền đường chưa ổn định, thường xuyên đào đi lắp lại, việc lát vỉa hè bằng vật liệu đắt tiền khác nào đem chén kiểu để lót đường.
Về thiết kế đô thị, mặt đất rất cần khe hở để thấm nước mưa, giảm áp lực thoát nước, và bù cho các mạch nước ngầm. Việc lát gạch granit trên diện rộng sẽ bịt kín mặt đất, tăng thêm tình trạng ngập úng trên đường phố. Về an toàn, mặt đá granit trơn láng, không phù hợp với lát vỉa hè, dễ gây tai nạn cho người đi bộ…
Với sự phản biện mạnh mẽ ấy, chừng như có người vẫn chưa thay đổi quan điểm. Người ta vin vào lý lẽ không sử dụng tiền ngân sách mà do doanh nghiệp ứng vốn đầu tư và sẽ chi trả bằng nguồn thu vượt kế hoạch, khoản chi phúc lợi.
Trong lúc doanh nghiệp đang kêu gào thiếu vốn, nhiều “đại gia” từng ăn to nói lớn, đầu tư ra nước ngoài, mà vẫn phải cầm cố đến đội bóng đá của mình; thì doanh nghiệp nào sẵn lòng bỏ cả ngàn tỉ đồng vốn làm vỉa hè sang trọng, quả thật là can đảm.
Dư âm các dự án khủng này chưa lắng xuống thì Huế lại đang xem xét đề án lát vỉa hè cho bờ sông Hương bằng gỗ lim. Về quy mô, dự án lát gỗ lim của Huế nhỏ hơn, chỉ dự trù khoảng độ dài gần 400m đường với chi phí khoảng 64 tỉ.
Nhưng vẫn là “chuyện lạ”. Xưa nay người ta dùng gỗ lim để làm cột đình do sự chắc chắn bền vững của nó. Vì thế trong ấn tượng truyền thống, gỗ lim phần nào đó còn mang ý nghĩa thiêng liêng.
Câu ca dao “chừng nào rau diếp làm đình, gỗ lim ăn ghém thì mình lấy ta”, cho thấy việc gỗ lim không dùng làm đình là sự trái ngược với logic đời sống. Đem gỗ lim làm đường, cũng là cách làm phản cảm.
Kích hoạt tàn phá môi trường
Dưới góc độ khoa học, TS. Chương Hoàng Phương (Bộ môn Thiết kế - kiến trúc và kỹ thuật, Khoa Kiến trúc, Trường ĐH Khoa học Huế) cho rằng, Huế là địa phương thường xuyên có mưa lụt, công trình lại nằm bên bờ sông Hương nên việc sử dụng vật liệu gỗ sẽ không bền vững.
Tiến sĩ Phương phân tích: “Gỗ có ưu điểm thân thiện với môi trường, tạo ra cảnh quan, màu sắc phù hợp và thân thiện với môi trường, nhưng chắc chắn sẽ không bền bằng những vật liệu khác. Do đó cần tính toán đến tuổi thọ để có phương án về kinh phí duy tu, bảo dưỡng”.
Ông Đặng Minh Nam (Viện trưởng Viện Quy hoạch xây dựng tỉnh Thừa Thiên – Huế) lại bảo vệ việc lát gỗ lim. Ông này cho rằng, nhà tư vấn thiết kế dự án đã tính toán đến khí hậu khu vực, dự ước tuổi thọ, đồng thời có những phương án dự phòng thay thế khi hư hỏng, tính toán mức độ thiệt hại trong trường hợp lũ lụt từ thượng nguồn đổ về, hay lũ do mưa cục bộ tại hạ du.
Ông Nam lại dự đoán phóng đại sự lạc quan về hiệu quả của cái vỉa hè bằng gổ lim sang trọng ấy, là không chỉ có lợi cho khu vực lát gỗ, mà còn kích thích cho các khu vực khác phát triển.
“Bây giờ để phát triển du lịch, phát triển các dịch vụ về đêm, làm sao cho khu vực đó sống? Người dân và du khách có đến đây không, họ đến để làm gì hay chỉ đến để chụp vài kiểu ảnh để tung lên Facebook thôi?
Tôi cho rằng nếu chăm chăm vào đó không thì cũng chưa hay. Dự án này phải tạo nền móng kích thích các khu vực khác để tiếp tục thu hút các nhà đầu tư khác vào trong quy hoạch tổng thể sông Hương nhằm phát triển kinh tế, du lịch. Đó mới là vấn đề cần chú trọng”, ông Nam nói.
Lập luận của ông Nam hoàn toàn dựa trên suy đoán chứ không có cơ sở khoa học, thực tế nào.
Với quan điểm của Tiến sĩ Hoàng Phương cho rằng chất liệu gỗ thân thiện với môi trường, đã nhắc nhở người ta vấn đề lớn hơn. Đó là cả hai dạng dự án lát đá granit và lát gỗ lim đều lạm dụng tài nguyên thiên nhiên, là xâm phạm môi trường.
Núi lớn nhưng bào riết cũng phải mòn, rừng “vàng” đã thu hẹp đến quá giới hạn từ lâu rồi. Ở Tây Nguyên, có khi người ta ghép diện tích cao su, cà phê vào diện tích rừng để làm đẹp các báo cáo. Ở Nam Bộ, rừng U Minh nổi tiếng một thời giờ chỉ còn là di tích. Rừng tràm mênh mông của Đồng Tháp Mười cũng bị xóa trắng để trồng lúa.
Mọi sự tác hại vào tự nhiên luôn gây ra những hậu quả khốc liệt về môi trường. Nhưng hiện nay nhiều hoạt động kinh tế của chúng ta đều mang khuynh hướng khai thác cạn kiệt tài nguyên bất chấp hậu quả. Gỗ, đá hoa cương thì thân thiện với môi trường, nhưng khai thác tận diệt gỗ, đá là tàn phá môi trường.
 |
| Một con đường lát gỗ ở Đài Loan |
Đang trả giá
Môi trường của Việt Nam đang phải trả giá. Giá rất đắt không phải bằng lời kêu than, dự đoán mà bằng sự thật hiển nhiên. Đồng bằng sông Cửu Long đang khô hạn, ngập mặn hàng trăm ngàn ha. Tây Nguyên đang khô khốc bốc cháy. Quảng Nam đang rập rình trong những cơn động đất.
Những thảm họa kinh tế, xã hội phát sinh từ hiện tượng này không còn là chuyện xa xôi mà ngay sát cạnh đời sống người dân. Đó là giá lúa tăng cao, và không chỉ lúa mà cao su, cà phê và bao nông sản khác chắc chắn sẽ giảm sản lượng nặng nề.
Đời sống người dân đã cơ cực càng cơ cực hơn khi thiếu nước sinh hoạt, thiếu cả nước uống. Ngân sách quốc gia còm cõi chắc hẳn sẽ càng khó khăn hơn bởi thảm họa này.
Nhìn xa hơn nữa, không chỉ xuất khẩu lương thực giảm, mà nguy cơ mất an ninh lương thực cũng đang rập rình nếu không có biện pháp khả dĩ để “giải khát”, “giải mặn”. Tất cả các biện pháp khắc phục như đào hồ chứa nước ngọt, thay đổi tập quán canh thác thích nghi với nước mặn (mới chỉ là trong ý tưởng của các nhà khoa học, nhà quản lý, chưa có một điều tra, đo đạc đánh giá khoa học nào) dù hiệu quả, nhanh chóng đến mấy cũng phải mất hàng chục năm.
Tất cả những thảm họa ấy đều có nguồn gốc từ việc khai thác thô bạo các nguồn tài nguyên nước, rừng.
Chúng ta không quy buộc dự án lát gỗ lim vỉa hè sông Hương là tác giả phá rừng. Dự án này có thể xin nhập gỗ lim từ Lào, từ Nam Phi. Nhưng e rằng tính lan tỏa của nó như ông Nam dự báo, sự “thành công” của dự án này chắc hẳn sẽ kích hoạt một làn sóng dùng gỗ lim hay gổ nói chung để lát vỉa hè cho các “thiên đường du lịch”.
Trong khi đó rừng ở Việt Nam còn quá ít ỏi để cân bằng các cơn lũ quét, lũ ống trong mùa mưa, các cơn khô hạn của mùa nắng.
Không học máy móc
Thực ra trên thế giới có không ít con đường gỗ, kiến trúc gỗ, đã thành điểm nhấn du lịch thu hút du khách. Tuy nhiên việc xây dựng nó phải tính đến những điều kiện cụ thể.
Đài Loan chỉ là hòn đảo nhỏ nhưng với công nghệ sinh học phát triển và ý thức gìn giữ môi trường, họ đã trồng rừng nhân tạo khai thác gỗ xoan đào xuất khẩu và thậm chí hào phóng làm nhiều con đường gỗ dài nhiều cây số cho những tuyến du lịch.
 |
| Vỉa hè lát gỗ tại châu Âu |
Thế nhưng những khu rừng quốc gia, những khu rừng nguyên sinh của họ được bảo tồn nguyên vẹn. Không chỉ cây còn sống, mà ngay cả những gốc cây cổ thụ ngàn năm đã “chết” hàng trăm năm, thân xác đã mục ruỗng, cũng được bảo tồn nghiêm, trở thành cảnh quan thú vị.
Không chỉ hệ thực vật mà cả hệ thống động vật hoang dã cũng được bảo vệ. Trên những tuyến đường từ Alisan về Tapei có không ít bảng cảnh báo rừng có thú dữ và không ít lần xe ô tô phải dừng lại chờ các chú nai, hươu, khỉ thong thả băng qua đường.
Thậm chí có những loài vật còn tự tin đùa giỡn, cụng đầu húc trán nhau ngay trên đường nhựa. Những con đường gỗ của họ thân thiện vì nó xuyên qua những cánh rừng già nhưng không mảy may phạm vào rừng.
Con đường gỗ lim của sông Hương sẽ trơ trọi bên dòng sông với hai bờ trơ trụi. Con đường lát gỗ lim ở vị trí trang trọng, được xem là điểm nhấn của Huế, nằm bên cạnh những cánh rừng thưa thớt còi cọc không còn cây cổ thụ. Cảnh tượng đó sẽ không thể là hạt ngọc sáng, mà trở thành vết sẹo đen về môi trường của cô gái đẹp sông Hương.
Cái đẹp phải gắn với cái thiện. Cái đẹp hình thức phải gắn với nội dung. Trong khi người dân các vùng miền khác oằn thắt đau khổ trong những thảm họa môi trường thì các vùng đô thị lại tiếp tục lạm dụng tài nguyên quốc gia để lát vỉa hè. Nếu vậy e rằng khó lòng tạo thiện cảm với du khách. Có nhiều cách để làm đẹp vỉa hè như trồng cây xanh, trang trí bằng cây cảnh… Đó là những cách làm không tốn kém mà tạo ra vẻ đẹp thân thiện thật sự./.
