Theo các nhà nghiên cứu lịch sử khoa học, đền Hai Cô có lịch sử cách đây hơn 100 năm với nhiều lớp trầm tích dân gian lưu truyền về nhân vật được thờ trong đền từ đời này sang đời khác.
 |
Đền Hai Cô có lịch sử lâu đời. Ảnh: Tô Dung |
Tương truyền, khoảng thế kỷ thứ XIII, khi quân Nguyên - Mông xâm lược nước ta, có hai cô gái cùng với các viên tướng, đội quân nhà Trần lên trấn ải và bảo vệ vùng đất này. Trong một trận chiến đấu với quân giặc, hai cô được giao nhiệm vụ canh gác trên một chòi cao tại Bãi Liềm và đốt lửa báo hiệu khi quân địch tới.
Do thế giặc rất mạnh, chòi canh của hai cô bị quân giặc bao vây tứ phía. Biết không thể thoát khỏi vòng vây và quyết không để rơi vào tay giặc, hai cô đã tự châm lửa đốt chòi canh tự sát. Linh hồn Hai Cô đã nhiều lần hiển linh phù trợ cho quân lính nhà Trần thời bấy giờ đánh thắng nhiều trận chiến. Chính vì vậy, uy danh và sự linh thiêng của Hai Cô được nhiều thế hệ người dân xã Kim Sơn tôn thờ và lập miếu thờ. Sau đó, người dân trong vùng tiếp tục công đức, đóng góp để xây dựng đền, đáp ứng nhu cầu tâm linh của người dân và du khách gần xa.
Ngày 28/12/2018, đền Hai Cô được xếp hạng Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh.
Để xây dựng cơ sở vật chất, đồng bộ về hạ tầng kỹ thuật, kiến trúc, môi trường, thu hút người dân địa phương, du khách trong và ngoài tỉnh đến tham quan, chiêm bái, ngày 2/12/2021, UBND huyện Bảo Yên đã có Tờ trình số 710/TTr-UBND trình HĐND huyện Bảo Yên về việc đề nghị phê duyệt chủ trương đầu tư xây dựng công trình: Tu bổ, tôn tạo Di tích lịch sử - văn hóa đền Hai Cô, xã Kim Sơn, huyện Bảo Yên (giai đoạn 1).
Theo đó, dự kiến tổng mức đầu tư là 7,9 tỷ đồng. Quy mô đầu tư gồm: Giải phóng mặt bằng, san gạt mặt bằng và xây dựng mới các hạng mục (Đền chính, diện tích khoảng 250m2; nhà sắp lễ, diện tích khoảng 130m2; nhà hạ lễ, diện tích khoảng 130m2; đền trình, diện tích khoảng 130 m2 và 1 số hạng mục phụ trợ khác). Nguồn vốn thực hiện từ nguồn thu của đền Bảo Hà, nguồn xã hội hóa và vốn khác. Thời gian thực hiện trong giai đoạn 2022 – 2024.
