Theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, đến hết 31/12/2019, toàn bộ các Trạm thu phí dịch vụ sử dụng đường bộ sẽ chuyển sang hình thức thu phí điện tử tự động không dừng. Tuy nhiên, trong quá trình triển khai Dự án thu phí điện tử tự động không dừng và kiểm soát trải trọng xe giai đoạn 1 – Quốc lộ 1 và đường Hồ Chí Minh đoạn qua Tây nguyên (BOO1) đã vấp phải một số khó khăn, vướng mắc làm ảnh hưởng đến tiến độ và hiệu quả của việc triển khai thực hiện.
Lợi ích nhiều…
Khi hệ thống thu phí sử dụng dịch vụ đường bộ điện tử tự động không dừng được đưa vào sử dụng, mỗi phương tiện sẽ được gắn một mã số danh định duy nhất. Trên hệ thống, mã số danh định duy nhất của phương tiện sẽ được tích hợp tất cả các thông tin của chủ phương tiện như: tài khoản thu phí giao thông của chủ phương tiện, thông tin chủ phương tiện, thông tin đăng kiểm xe… Cơ quan quản lý Nhà nước có thể quản lý được các phương tiện một cách dễ dàng về lưu lượng, hoạt động của phương tiện, minh bạch về doanh thu, tối ưu hóa nhân sự thu phí, cụ thể là sẽ tinh giản được xấp xỉ 5000 lao động trên toàn quốc nếu triển khai hệ thống này.
Về phía nhà đầu tư trạm BOT, việc triển khai hệ thống sẽ giúp toàn bộ giao dịch thu phí sử dụng dịch vụ đường bộ điện tử tự động không dừng tại trạm đều được chuyển về và lưu trữ trên trung tâm dữ liệu của hệ thống. Định kỳ, doanh thu của từng trạm sẽ được đối soát và chuyển về tài khoản của nhà đầu tư BOT tương ứng thông qua hệ thống thanh toán bù trừ liên ngân hàng một cách chính xác, minh bạch.
 |
| Một đoạn cao tốc Long Thành - Dầu Dây |
Tại bất kỳ đâu, bất kỳ thời điểm nào, các nhà đầu tư BOT hoàn toàn có thể kiểm soát được thông tin doanh thu hoặc thông tin từng giao dịch thu phí qua mạng truyền dẫn thông tin. Nhà đầu tư BOT tránh được thất thoát doanh thu thu phí, từ đó rút ngắn được thời gian hoàn vốn của dự án, giảm thiểu các rủi ro do thời gian hoàn vốn kéo dài khi có sự thay đổi trong chính sách Nhà nước. Chi phí in vé sẽ tiết kiệm được rất nhiều (ước tính với khoảng 86 trạm thu phí trên toàn quốc thì hàng năm tiết kiệm được khoảng 55 tỷ đồng cho việc in vé).
Đối với người dân, việc áp dụng công nghệ này sẽ tiết kiệm tối đa nhiên liệu do không phải giảm tốc, dừng xe nộp phí. Với khoảng 86 trạm thu phí dịch vụ sử dụng đường bộ trên toàn quốc thì chi phí nhiên liệu tiết kiệm được cho toàn xã hội hàng năm là khoảng 230 tỷ đồng/năm.
Ngoài ra còn các lợi ích khác như các phương tiện lưu thông qua trạm không phải dừng sẽ giảm thiểu được khí thải CO2 từ đó giảm thiểu tình trạng ô nhiễm môi trường, cải thiện sức khỏe nói chung cho người dân…
Khó khăn, thách thức vẫn còn nhiều
Đến thời điểm này, cơ bản các trạm thu phí thuộc dự án giai đoạn 1 đã được lắp đặt, vận hành công nghệ thu phí tự động, bước đầu tạo sự thuận lợi cho người sử dụng. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân khách quan nên việc triển khai dự án gặp nhiều khó khăn, vướng mắc, trong đó vướng mắc lớn nhất hiện nay của dự án là doanh thu hoàn vốn cho dự án không như dự kiến ban đầu do tiến độ ký Hợp đồng dịch vụ, trích doanh thu còn chậm; ngoài ra việc nhiều dự án BOT sụt giảm doanh thu so với phương án tài chính ban đầu cũng làm ảnh hưởng đến nguồn thu của dự án thu phí tự động không dừng.
Số lượng phương tiện dán thẻ (e-tag) và nộp tiền vào tài khoản giao thông để tham gia dịch vụ thu phí tự động không dừng chưa cao (khoảng 800.000 thẻ/3,5 triệu phương tiện dán thẻ sử dụng dịch vụ ETC) do công tác tuyên truyền đã được làm thường xuyên, nhà đầu tư dự án hỗ trợ chủ phương tiện dán thẻ miễn phí tuy nhiên hiệu quả chưa đạt được như mục tiêu; việc bắt buộc các phương tiện chưa dán thẻ không được đi qua làn thu phí tự động không dừng mặc dù đã được triển khai nhưng vẫn cần có lộ trình và chế tài để thực hiện.
 |
| Một trạm thu phí BOT |
Do gặp các khó khăn, vướng mắc như trên, Nhà đầu tư dự án đã có các văn bản số 530 ngày 23/10/2019 và số 246 ngày 05/11/2019 đề xuất dừng triển khai dự án để chuyển giao cho nhà đầu tư khác hoặc Nhà nước nhận lại dự án để tiếp tục thực hiện. Sau khi xem xét đề xuất của Công ty VETC, Bộ GTVT không đồng thuận giải pháp dừng triển khai dự án hoặc Nhà nước tiếp nhận lại dự án mà sẽ tiếp tục phối với với VETC và các cơ quan đơn vị có liên quan từng bước tháo gỡ các khó khăn vướng mắc để tiếp tục triển khai dự án nhằm đáp ứng tiến độ theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ.
Bên cạnh đó, thực hiện chỉ đạo của Phó Thủ tướng Chính phủ Trình Đình Dũng tại văn bản số 8998/VPCP-CN ngày 04/10/2019 về việc “giao Bộ GTVT tổng hợp khó khăn, vướng mắc của các địa phương có liên quan, đề xuất giải pháp xử lý” trên cơ sở ý kiến của các địa phương, Bộ GTVT nhận thấy vướng mắc lớn nhất các địa phương gặp phải trong quá trình triển khai thực hiện hệ thống thu phí tự động không dừng là việc thực hiện quy định về lựa chọn nhà cung cấp dịch vụ tại Quyết định số 07/2017/QĐ-TTg.
Theo quy định tại Quyết định số 07/2017/QĐ-TTg, trách nhiệm của cơ quan nhà nước có thẩm quyền “tổ chức lựa chọn nhà cung cấp dịch vụ thu phí để thực hiện việc thu phí dịch vụ sử dụng đường bộ điện tử tự động không dừng, đảm bảo thống nhất, hiệu quả; thẩm định, phê duyệt dự án đầu tư thu phí sử dụng dịch vụ đường bộ điện tử tự động không dừng; thẩm định, phê duyệt thiết kế kỹ thuật, dự toán hệ thống thu phí dịch vụ sử dụng đường bộ điện tử tự động không dừng theo quy định của pháp luật”:
Việc triển khai quy định này đối với các dự án do các địa phương là cơ quan nhà nước có thẩm quyền hiện nay còn nhiều vướng mắc, khó triển khai thực hiện. Theo ý kiến của các địa phương, việc giao các địa phương tổ chức lập dự án thu phí tự động không dừng và lựa chọn nhà cung cấp dịch vụ là khó thực hiện do số lượng trạm thu phí do địa phương là cơ quan nhà nước có thẩm quyền rất ít nếu lựa chọn 01 đơn vị cung cấp dịch vụ độc lập sẽ không khả thi, lãng phí và thời gian triển khai sẽ kéo dài dẫn đến chậm so với tiến độ yêu cầu của Thủ tướng Chính phủ.
Để giải quyết khó khăn, vướng mắc này, trên cơ sở ý đề xuất của các địa phương, Bộ GTVT đã báo cáo Thủ tướng Chính phủ cho phép các địa phương được lựa chọn ngay các nhà cung cấp dịch vụ do Bộ GTVT đã lựa chọn để triển khai thực hiện hệ thống thu phí tự động không dừng tại các trạm thu phí do địa phương là cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Ngày 27/9/2018, Thủ tướng Chính phủ có văn bản số 1317/TTg-CN giao “UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương quyết định phương án lựa chọn nhà cung cấp dịch vụ thu phí theo thẩm quyền và quy định của pháp luật về đấu thầu”.
Hiện nay, các địa phương đều đang vướng mắc, lúng túng trong việc tổ chức lựa chọn đơn vị cung cấp dịch vụ thu phí tự động không dừng do nếu tổ chức đấu thầu lựa chọn sẽ mất nhiều thời gian, gây lãng phí và không đáp ứng tiến độ; nếu lựa chọn các đơn vị cung cấp dịch vụ do Bộ GTVT đã lựa chọn thì chưa phù hợp với chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ tại các văn bản nói trên.
Và những giải pháp để tháo gỡ vướng mắc
Để giải quyết triệt để những thách thức nêu trên, bài viết xin phép được kiến nghị một số giải pháp cụ thể như sau: Cần báo cáo Chính phủ xem xét, quyết định sửa đổi Quyết định số 07/2017/QĐ-TTg đưa ra các quy định nhằm tháo gỡ các vướng mắc khi triển khai trong thời gian vừa qua.
Đồng thời quy định rõ quyền lợi cũng như trách nhiệm đối với các chủ thể tham gia quản lý, xây dựng, vận hành và sử dụng dịch vụ thu phí không dừng để tạo sự đồng tình của người dân, doanh nghiệp vận tải cũng như doanh nghiệp BOT nhằm nâng cao hiệu quả triển khai thu phí không dừng trên cả nước; chỉ đạo Ủy ban quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp sớm có giải pháp tháo gỡ vướng mắc, khó khăn về nguồn vốn đầu tư hệ thống thiết bị thu phí tự động không dừng tại trạm thu phí do VEC quản lý để đẩy nhanh tiến độ triển khai thực hiện.
Chỉ đạo Ngân hàng Nhà nước, các Ngân hàng TMCP có các giải pháp để hỗ trợ, tái cơ cấu khoản vay và giữ nguyên nhóm nợ theo phương án tài chính do bị ảnh hưởng bởi chính sách giảm giá, chưa tăng giá theo lộ trình hợp đồng ký kết và các điều kiện khách quan dẫn đến việc sụt giảm doanh thu tại các dự án BOT tạo điều kiện thúc đẩy việc ký kết Hợp đồng dịch vụ và triển khai dịch vụ thu phí tự động không dừng; chính phủ có cơ chế đặc thù đối với Doanh nghiệp nhà nước khi tham gia thực hiện dự án theo hình thức đầu tư đối tác công tư PPP; chính phủ xem xét chỉ đạo các địa phương lựa chọn các đơn vị cung cấp dịch vụ thu phí tự động không dừng do Bộ GTVT quản lý để đẩy nhanh tiến độ theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, đảm bảo kết nối liên thông.
Bên cạnh đó, một số địa phương chưa hoàn thành tiến độ là do các địa phương chưa thực sự quyết liệt tháo gỡ các vướng mắc trong quá trình triển khai. Trong thời gian tới, Bộ GTVT cần tiếp tục triển khai các giải pháp như: Đề nghị các địa phương đẩy mạnh tiến độ triển khai hệ thống thu phí không dừng tại các trạm thu phí do địa phương là cơ quan nhà nước có thẩm quyền đảm bảo hoàn thành theo đúng chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ; các địa phương chỉ đạo các sở, ban, ngành và các doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh gương mẫu dán thẻ và tham gia dịch vụ thu phí không dừng đối với tất cả các phương tiện do mình quản lý để tăng cường hiệu quả hệ thống thu phí tự động không dừng.
Về phía các doanh nghiệp BOT: Các doanh nghiệp BOT cần nghiêm túc triển khai thu phí không dừng tại các trạm thu phí theo chỉ đạo của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội ban hành Nghị quyết số 437 ngày 21/10/2017 về một số nhiệm vụ và giải pháp tiếp tục hoàn thiện và đẩy mạnh việc thực hiện chính sách pháp luật về đầu tư và khai thác các công trình giao thông theo hình thức hợp đồng BOT và của Thủ tướng Chính phủ tại Quyết định số 07 ngày 27/3/2017 về việc thu phí dịch vụ sử dụng đường bộ theo hình thức tự động không dừng.
Phối hợp liên tục và chặt chẽ với Nhà cung cấp dịch vụ thu phí không dừng đàm phán, ký kết Hợp đồng cung cấp dịch vụ thu phí không dừng tại trạm thu phí BOT trên cơ sở tuân thủ các quy định pháp luật, hài hòa lợi ích và tạo điều kiện thuận lợi để triển khai lắp đặt thiêt bị, phần mềm thu phí và vận hành dịch vụ thu phí không dừng; phối hợp với Nhà cung cấp dịch thu phí không dừng tuyên truyền đối với các phương tiện lưu thông qua trạm thu phí về sử dụng dịch vụ thu phí không dừng, đặc biệt là chuyển hình thức từ mua vé tháng, quý bằng giấy đối với các phương tiện thường xuyên lưu thông qua trạm thu phí sang dán thẻ thu phí không dừng theo hình thức vé tháng, quý; tham gia cùng cơ quan nhà nước có thẩm quyền đề xuất sửa đổi các quy định pháp luật liên quan đến đầu tư theo hình thức BOT và BOO, góp ý kiến về xây dựng các quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật về thu phí điện tử nói chung và thu phí điện tử tự động không dừng nói riêng nhằm hoàn thiện các quy định về thu phí điện tử tự động không dừng.
