Lá chắn mềm bảo vệ giới trẻ trước tội phạm mạng - Bài 7: Gia đình - tuyến phòng thủ đầu tiên bảo vệ trẻ
(PLVN) Để chống lại vấn nạn “bắt cóc online”, gia đình là “tấm khiên”, là tuyến phòng thủ đầu tiên và vững chắc nhất, nơi sự kết nối được xây dựng từ những cuộc trò chuyện hàng ngày. Cha mẹ và người thân không cần trở thành "giám sát viên" khắc nghiệt, mà hãy là người bạn đồng hành đáng tin cậy của con, giúp con nhận ra dấu hiệu nguy hiểm mà không làm con sợ hãi. Trách nhiệm của gia đình là cùng con trang bị các công cụ để tự bảo vệ, đồng thời duy trì sợi dây kết nối không bao giờ đứt.
Lá chắn mềm bảo vệ giới trẻ trước tội phạm mạng
Tại buổi sinh hoạt câu lạc bộ cha mẹ học sinh của trường THCS và THPT Nguyễn Tất Thành – ĐH SP Hà Nội, Thạc sĩ, Bác sĩ Lê Công Thiện - Phó trưởng Bộ môn Tâm thần - ĐH Y Hà Nội; Phó Viện trưởng Viện Sức khỏe tâm thần, Phó tổng thư ký Hội Tâm thần học Việt Nam – khuyên cha mẹ cần giữ sự kết nối với con. Ông khuyên các gia đình nên duy trì bữa tối không chỉ là một nét văn hóa, mà còn là giờ học an toàn.
Bố mẹ hãy bắt đầu câu chuyện một cách thân thiện: “Hôm nay có gì hay không con?” hay “có điều gì làm con băn khoăn không?”. Trong những câu chuyện, bố mẹ có thể kể về những vụ bắt cóc online, kể về các thủ đoạn dụ dỗ qua game online hay đe dọa trên mạng sử dụng ví dụ thực tế từ báo chí để con dễ hình dung.
Cha mẹ cũng có thể lồng ghép dạy con về tư duy phản biện, đặc biệt là quy tắc "không chia sẻ thông tin cá nhân". Đặt ra các tình huống giả định cho con như: "Nếu con nhận tin nhắn yêu cầu gửi ảnh, con sẽ làm gì?". Cha mẹ cũng có thể vờ như không biết để hỏi con về cách sử dụng internet và mạng xã hội một cách an toàn và phù hợp; cách cài đặt riêng tư và chia sẻ thông tin cá nhân phù hợp. Chuẩn bị sẵn sàng những phương án ứng phó khi gặp điều không mong muốn, bị xâm hại, bạo lực hay “bắt cóc online”.
“Kết nối không phải theo dõi, mà là lắng nghe: Hỏi con về "người bạn online" mà không phán xét, khuyến khích con chia sẻ mọi bí mật mà không sợ bị mắng. Thiết lập thói quen gia đình như "chia sẻ màn hình hàng tuần" để cùng xem nội dung con thích, xây dựng lòng tin để con dám kể khi bị thao túng. Nhớ rằng, sự cô lập bắt đầu từ im lặng – hãy là nơi con quay về chia sẻ đầu tiên khi sợ hãi. Hãy cho con biết cha mẹ luôn ở đó để đồng hành và hỗ trợ con khi cần thiết.” Thạc sĩ, Bác sĩ Lê Công Thiện nói.
Thạc sĩ, Bác sĩ Lê Công Thiện cũng nhắc nhở cha mẹ hãy quan sát mà không xâm phạm tới con, để kịp thời nhận ra những thay đổi đột ngột như con khóa mật khẩu, né tránh điện thoại, có hành vi hoặc thái độ khác thường, thường mang tính lén lút, hoặc có tiền hay món đồ mới là dấu hiệu đỏ.
“Đừng bỏ qua – hãy trò chuyện nhẹ nhàng: "Con có gì đang làm con bận tâm không?" Sớm nhận ra sợ hãi, tin mù quáng hay đồng tình với người lạ sẽ giúp gia đình can thiệp kịp thời, kéo con ra khỏi bẫy. Cha mẹ chính là những người gần gũi nhất để phát hiện các vấn đề của con dù vấn đề hay nỗi lo sợ được nói hay không nói bằng lời.” Ông đưa ra lời khuyên.
Chuyên gia cũng khuyên cha mẹ, nếu thấy con kể về mối đe dọa hoặc dụ dỗ, đừng hoảng loạn hay đổ lỗi – điều đó sẽ đẩy con sâu hơn vào cô lập. Hãy tìm hiểu nguyên nhân bằng cách nhẹ nhàng hỏi: “Con đã nói chuyện với ai? Họ yêu cầu gì?” để hiểu rõ tình huống. Đồng hành với con bằng cách trấn an: “Chúng ta sẽ cùng giải quyết, con không một mình.” Dừng mọi liên lạc với đối tượng lạ, chặn số điện thoại, tài khoản mạng xã hội, và không đáp ứng bất kỳ yêu cầu nào. Tìm kiếm sự hỗ trợ ngay từ cơ quan công an địa phương, nhà trường, hoặc chuyên gia tâm lý qua Tổng đài 111 để được hướng dẫn. Hợp tác với ngân hàng nếu có chuyển khoản sai. Theo dõi sức khỏe tinh thần của con. Bình tĩnh là sức mạnh, biến khủng hoảng thành bài học để con trưởng thành.
Đồng quan điểm về vai trò của gia đình trong việc bảo vệ học sinh sinh viên trong môi trường số, Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Anh – thành viên Hội đồng Quốc gia Giáo dục và Phát triển nhân lực – bày tỏ quan điểm: “Theo tôi trước mắt, cần xây dựng văn hóa gia đình số tích cực. Gia đình là môi trường đầu tiên và bền vững nhất trong việc hình thành nhân cách số cho học sinh, sinh viên. Do đó, cha mẹ cần chủ động kiến tạo một văn hóa gia đình số tích cực. Cốt lõi của giải pháp này là chuyển các thói quen hằng ngày thành chuẩn mực ứng xử: làm gương trong sử dụng thiết bị, duy trì thời gian “không màn hình” cho các hoạt động chung và khuyến khích đối thoại thay vì áp đặt một chiều. Chẳng hạn, việc nói “không” với điện thoại trong bữa ăn là một thói quen nhỏ nhưng mang giá trị lớn, cần được duy trì và nhân rộng.
Cha mẹ có thể cùng con thảo luận và thống nhất nguyên tắc sử dụng Internet, cụ thể hóa bằng bảng cam kết ngắn gọn như “5 điều con và cha mẹ cùng làm khi online”. Cách làm này duy trì sự đồng thuận trong gia đình, đồng thời khuyến khích trẻ rèn luyện tính chủ động và trách nhiệm.
Hoạt động “Học
cùng con” cũng là cơ hội để cha mẹ và con trải nghiệm các nền tảng trực tuyến,
Theo Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Anh, cha mẹ có thể xây dựng công cụ đánh giá đơn giản như: “Tôi đã dành bao nhiêu phút trò chuyện trực tiếp với con hôm nay?”, “Tôi có biết con đang sử dụng mạng xã hội nào?”, “Tôi có làm gương trong việc sử dụng thiết bị không?”.
Văn hóa số gia đình cần gắn với chăm sóc sức khỏe tinh thần, thể chất và cơ chế khen ngợi, phản hồi tích cực. Xây dựng văn hóa gia đình số không chỉ dừng ở thay đổi hành vi nhất thời mà còn là quá trình kiến tạo chuẩn mực ứng xử công nghệ, nơi cha mẹ vừa làm gương vừa đồng hành, tạo dựng niềm tin cho con. Đây là nền tảng để học sinh phát triển nhân cách số an toàn, tự chủ và nhân văn trong bối cảnh chuyển đổi số.
Còn theo quan điểm của ông Vũ Duy Hiền – Phó Tổng thư ký kiêm chánh văn phòng Hiệp Hội an ninh mạng: “Bảo vệ trẻ em không chỉ là 'kiểm soát', mà là 'đồng hành có hiểu biết'. Phụ huynh cần trò chuyện cởi mở, giúp con hiểu lý do phải cẩn trọng thay vì chỉ cấm đoán. Nhà trường cần tích hợp giáo dục an toàn số vào chương trình học – coi đây là kỹ năng sống bắt buộc của thế hệ mới. Xã hội cần tạo ra môi trường số nhân văn, đáng tin cậy, nơi các nền tảng công nghệ và doanh nghiệp chịu trách nhiệm trong việc lọc, cảnh báo và gỡ bỏ nội dung độc hại. Quan trọng nhất là giữ kết nối – khi trẻ không bị cô lập, tội phạm sẽ không còn cơ hội thao túng.
Ông cũng đưa ra khuyến cáo: “Với giới trẻ, các em hãy nhớ rằng 'mạng không ẩn danh với pháp luật'. Không chia sẻ thông tin cá nhân, hình ảnh, vị trí hoặc nói chuyện riêng với người lạ. Nếu thấy nội dung khiến mình sợ hãi – hãy nói ngay với cha mẹ, thầy cô hoặc gọi Tổng đài 111 để được giúp đỡ. Với phụ huynh: hãy dạy con cách phòng tránh thay vì chỉ cấm đoán, đồng hành và tạo lòng tin để con sẵn sàng chia sẻ khi gặp nguy hiểm. Với giáo viên: hãy trở thành 'lá chắn mềm' trong trường học, giúp học sinh rèn kỹ năng ứng phó, nhận diện chiêu trò và biết tìm kiếm hỗ trợ.”
Đưa lời khuyên cho cha mẹ trong việc sử dụng công nghệ để bảo vệ con, một chuyên gia an ninh mạng khuyến cáo cha mẹ cần Tạo tài khoản riêng cho trẻ trên Google hoặc Apple với chế độ quản lý gia đình, cài đặt các công cụ kiểm soát dành cho cha mẹ để giới hạn thời gian online, kiểm soát ứng dụng tải về, và nhận báo cáo hoạt động trực tuyến hàng tuần. Chủ động thiết lập mạng xã hội của con ở chế độ riêng tư, chỉ cho phép bạn bè thật xem thông tin. Kiểm tra định kỳ cùng con và cùng thảo luận về danh sách bạn bè, nhóm chat, và game con đang chơi để phát hiện dấu hiệu bất thường. Chủ động là xây dựng mạng lưới an toàn trước khi nguy hiểm ập đến.
Cha mẹ là tấm gương sống về an toàn trực tuyến: Hạn chế chia sẻ quá nhiều thông tin gia đình hay lịch sinh hoạt trên mạng xã hội, như ảnh chụp nhà cửa, trường học, thông tin của con, hoặc lịch trình hàng ngày. Tuân thủ các nguyên tắc bảo vệ thông tin cá nhân của con em. Cập nhật kiến thức số bằng việc học cách dùng thiết bị thông minh hay mạng xã hội hoặc ứng dụng con thường sử dụng để hiểu rủi ro và trò chuyện với con trên cùng “ngôn ngữ”. Đồng hành thay vì kiểm soát tuyệt đối: Hãy để con cảm thấy an toàn, được tôn trọng quyền riêng tư, nhưng vẫn biết rằng gia đình luôn là nơi con có thể chia sẻ mọi thứ. Khi con thấy bố mẹ tỉnh táo và cẩn trọng, con sẽ học theo – biến gia đình thành pháo đài kết nối vững vàng. – Các chuyên gia đưa lời khuyên.