Lá chắn mềm bảo vệ giới trẻ trước tội phạm mạng -  Bài 6: Sống khôn trên mạng ảo – lời khuyên cho giới trẻ 

 Lá chắn mềm bảo vệ giới trẻ trước tội phạm mạng

Thực tế chứng minh rằng, không một ai có thể hoàn toàn tránh khỏi những chiêu trò biến hóa của tội phạm trực tuyến, nhưng sự kết nối và hành động kịp thời chính là chìa khóa để phá vỡ vòng vây cô lập mà chúng giăng ra.  Các Chuyên gia An ninh mạng của C03- A05 Bộ Công an đã đúc rút lại các bí kíp để giới trẻ “sống khôn trên môi trường số”:

Truy cập an toàn

Hãy coi truy cập internet như việc bước vào một khu phố đông đúc: Luôn chọn con đường sáng sủa, đông người. Không bao giờ truy cập các đường link lạ, tải ứng dụng từ nguồn không rõ ràng, hoặc click vào liên kết từ tin nhắn lạ – dù chúng hứa hẹn "quà tặng miễn phí" hay "tài khoản game cao cấp". Đừng tò mò tham gia các phòng chat, group, hoặc Zoom do người lạ mời, vì đây thường là cánh cửa dẫn đến bẫy dụ dỗ. Nhớ rằng, các nền tảng mạng xã hội hay game online chỉ an toàn khi các em đặt chế độ riêng tư cao nhất: Không chấp nhận lời mời kết bạn từ người lạ, và luôn kiểm tra URL trước khi nhập thông tin cá nhân. Mỗi lần truy cập là một lần nhắc nhở: "Mình đang ở nơi công cộng, không chia sẻ bí mật riêng tư".

Giao tiếp an toàn

Giao tiếp trực tuyến giống như trò chuyện với bạn bè ở quán cà phê: Vui vẻ nhưng luôn giữ khoảng cách. Không kết bạn hoặc trả lời tin nhắn từ người lạ hoặc những người không quen biết ngoài đời thực. Nếu có lời mời kết bạn, hãy chắc chắn rằng đó là người quen biết, như bạn học hoặc người thân, trước khi đồng ý. Không chia sẻ vị trí thực tế, địa chỉ nhà, trường học hay lịch trình hàng ngày với bất kỳ ai chưa từng gặp mặt. Nếu ai đó bắt đầu bằng lời khen ngợi quá mức, hứa hẹn tình yêu hay cơ hội "kiếm tiền dễ dàng", hãy dừng lại và kiểm tra: Họ có thực sự là bạn bè không? Không gặp mặt một mình người quen online; nếu có hẹn, chỉ gặp ở nơi công cộng, có người lớn đi cùng, và thông báo trước cho cha mẹ và người thân. Chặn ngay tài khoản đáng ngờ và báo cáo lên nền tảng để ngăn chặn sớm. Hãy giữ quy tắc "3 giây suy nghĩ": Trước khi trả lời bất kỳ yêu cầu nào - dù là gửi ảnh hay chuyển tiền - hãy đếm đến 3 và tự hỏi: "Điều này có bình thường không?".

 Giới trẻ cũng cần lưu ý những  tiêu chuẩn kết bạn an toàn trên mạng. Khi nhận được lời mời kết bạn trên mạng xã hội, hãy kiểm tra kỹ để tránh rủi ro từ người lạ. Chỉ kết bạn với những người em thực sự quen biết, như bạn học, thầy cô, hoặc người thân. Dùng công cụ như Google Reverse Image Search để kiểm tra ảnh đại diện có bị lấy cắp từ internet hay không. Xem danh sách bạn chung – nếu chỉ toàn người lạ hoặc không có bạn chung, hãy cẩn thận. Kiểm tra nơi ở, trường học, hoặc thông tin trên trang cá nhân có hợp lý và khớp với người quen biết không. Xem bài đăng, bình luận, hoặc tương tác của họ – nếu trống rỗng hoặc chỉ toàn nội dung quảng cáo, đó có thể là tài khoản giả.

“Mỗi người nên tự xây dựng tiêu chuẩn kết bạn riêng, nhưng dù ai đó đáp ứng đủ tiêu chí, vẫn phải cẩn trọng. Kết bạn không có nghĩa là họ chắc chắn đáng tin. Nếu nghi ngờ, hãy hỏi ý kiến bố mẹ hoặc bạn bè thân trước khi chấp nhận lời mời. An toàn là ưu tiên số một!” – chuyên gia khuyến cáo

Chia sẻ an toàn

Chia sẻ trên mạng giống như kể chuyện cho cả lớp nghe: Chỉ kể những gì em muốn mọi người biết. Không công khai hình ảnh hoặc thông tin cá nhân như số điện thoại, CCCD, địa chỉ nhà, hoặc kể lể về khó khăn cá nhân trên mạng xã hội, vì đây là "mồi" cho tội phạm lợi dụng. Không bao giờ quay video hoặc chụp ảnh theo đề nghị của người lạ, đặc biệt là ảnh nhạy cảm, và không bật camera điện thoại hoặc máy tính trong những thời điểm riêng tư (như khi thay đồ hoặc ở phòng riêng). Nếu ai đó yêu cầu giữ bí mật về mối quan hệ trực tuyến, đó chính là dấu hiệu đỏ: Hãy chọn chia sẻ ngay với cha mẹ, người thân, hoặc bạn bè quen biết để không bị cô lập. Mỗi lần chia sẻ là cơ hội để các em khẳng định: "Mình kiểm soát câu chuyện của chính mình, không để ai khác dẫn dắt".

Mạng xã hội có thể khiến chúng ta cảm thấy áp lực phải xây dựng hình ảnh hoàn hảo – luôn xinh đẹp, thành công, hoặc nổi tiếng. Nhưng hãy nhớ, sống thật với chính mình mới là cách bảo vệ bản thân khỏi những rủi ro. Đừng chạy theo lượt like, bình luận, hay cố gắng gây ấn tượng bằng cách khoe khoang vật chất, vì điều này dễ khiến em trở thành mục tiêu của các chiêu trò dụ dỗ (luring) như hứa hẹn quà tặng, tài khoản game, hoặc tiền bạc. Tránh để bản thân rơi vào "trauma bonding" – cảm giác phụ thuộc vào những lời khen ngợi giả tạo từ người lạ, khiến em đánh mất sự tỉnh táo. Hãy tập trung xây dựng hình ảnh tích cực, phản ánh đúng con người thật của em, như sở thích, đam mê, hoặc những khoảnh khắc vui vẻ lành mạnh bên gia đình, bạn bè.

Không phải mọi bức ảnh selfie hay livestream đều an toàn. Ảnh selfie không an toàn là những bức ảnh tiết lộ thông tin cá nhân (như địa chỉ nhà, trường học, biển số xe), ảnh nhạy cảm (trang phục hở hang, bối cảnh riêng tư), hoặc ảnh có bật định vị (geotag). Khi livestream, tránh để lộ thông tin về nơi ở, lịch trình, hoặc trò chuyện với người lạ yêu cầu bật camera. Nếu lỡ đăng ảnh/livestream không an toàn, hãy ngay lập tức xóa bài, tắt định vị trên thiết bị, chặn tài khoản lạ tương tác, và báo cho cha mẹ hoặc thầy cô để xử lý. Hãy kiểm tra cài đặt quyền riêng tư trước khi đăng: Chỉ cho bạn bè thân thiết xem, và luôn tự hỏi: "Mình có muốn cả thế giới thấy bức ảnh này không?".

Xây dựng mối quan hệ lành mạnh và giữ kết nối

Mạng xã hội có thể cho chúng ta hàng trăm, hàng nghìn bạn bè ảo, nhưng những mối quan hệ thực sự – với cha mẹ, thầy cô, bạn bè thân thiết – mới là chỗ dựa vững chắc khi gặp khó khăn. Hãy kết bạn với bố mẹ trên mạng xã hội, chia sẻ những câu chuyện vui, những bài đăng thú vị, để bố mẹ hiểu thế giới online của mình. Đừng ngại kể với thầy cô hay bạn thân về những gì chúng ta gặp trên mạng, dù là một tin nhắn lạ hay một lời mời kết bạn đáng ngờ. Một mối quan hệ lành mạnh là nơi chúng ta cảm thấy an toàn để cởi mở, không sợ bị phán xét. Hãy nhớ: Kết nối với gia đình và bạn bè ngoài đời thực là "lá chắn" mạnh mẽ nhất, giúp chúng ta không bị cô lập trước những chiêu trò thao túng trực tuyến. Mỗi lần trò chuyện với người thân là một lần chúng ta khẳng định: "Mình không đơn độc, mình có cả thế giới thực để dựa vào!".

“Đừng im lặng – Hãy kết nối”

 Chuyên gia cảnh báo: Sợ hãi là phản ứng tự nhiên khi nhận tin nhắn đe dọa tung ảnh nhạy cảm hay giả danh công an đe dọa xử lý theo pháp luật - nhưng đừng để nó kiểm soát. Hãy dừng mọi liên lạc ngay lập tức: Chặn số điện thoại, tài khoản lạ, và không làm theo bất kỳ yêu cầu nào như "giữ bí mật" hay "chuyển tiền để xóa bằng chứng" hay “quay toàn thân để xác minh danh tính”. Thay vào đó, hít thở sâu, ghi lại bằng chứng (ảnh chụp màn hình, ghi âm), và tìm sự hỗ trợ từ những người lớn tin cậy như ông bà, cha mẹ, thầy cô, hoặc gọi Tổng đài Quốc gia Bảo vệ trẻ em 111 của Bộ Y tế để được hỗ trợ tâm lý và bảo vệ.

Nhớ rằng, cơ quan công an và các cơ quan chức năng khác (tòa án, viện kiểm sát…) không bao giờ yêu cầu làm việc qua điện thoại hay cuộc gọi video. Các cơ quan cũng không yêu cầu chuyển tiền hoặc kiểm tra tài khoản để chứng minh sự trong sạch hay phòng chống rửa tiền.

Niềm tin không đúng chỗ khiến chúng ta dễ dàng bỏ qua lời khuyên từ cha mẹ, người thân, xóa lịch sử trò chuyện hay biện minh cho "người lạ thân thiện" – nhưng đó chính là lúc cần dừng lại và kiểm chứng. Hãy tự hỏi: "Thông tin này có thể kiểm tra được không? Họ có yêu cầu giữ bí mật để ngắt kết nối mình với mọi người?". Nếu có, hãy kiểm chứng thông tin bằng cách tìm kiếm trên Google, hỏi ý kiến bạn bè hoặc sử dụng công cụ như Google Reverse Image Search để kiểm tra ảnh đại diện của họ.

Quan trọng hơn, hãy có niềm tin vào bản thân: Chúng ta đủ thông minh để nhận ra sự bất thường, không cần phụ thuộc vào lời hứa hẹn từ người lạ. Chia sẻ toàn bộ câu chuyện với cha mẹ, một người bạn thân hoặc thầy cô giáo mà mình tin tưởng, dù chỉ là đang bối rối về một “người quen online". Kết nối lại với thực tế: Gọi cho cha mẹ, kể hết, và bạn sẽ thấy niềm tin thực sự đến từ những người quanh mình, không phải từ màn hình hay trên mạng internet.

“Nghi ngờ thì dừng lại – Lo lắng thì chia sẻ”

 Nếu ai đó thúc đẩy mối quan hệ bí mật hoặc hứa hẹn lợi ích, hãy nhận ra đó là bẫy: Không gặp mặt ngoài đời thực mà chưa có người lớn đồng hành, và luôn báo cáo tài khoản đáng ngờ trên nền tảng. Nếu đã lỡ chia sẻ gì đó, đừng tự trách – hãy chặn liên lạc và chia sẻ thông tin với cha mẹ, thầy cô và người thân tin cậy để cùng xử lý. Mỗi lần từ chối dụ dỗ là một bước khẳng định: "Mình xứng đáng với những mối quan hệ lành mạnh, không phải bí mật độc hại".

“Dù bạn là thanh thiếu niên – những mục tiêu chính của "bắt cóc online" - hay là gia đình, nhà trường, cơ quan chức năng, cộng đồng và các nền tảng, hãy nhớ rằng: Mỗi hành động nhỏ để duy trì kết nối đều là một viên gạch xây dựng bức tường bảo vệ vững chắc. Chúng ta không chiến đấu một mình; chúng ta chiến đấu cùng nhau, với sự tỉnh táo và lòng tin vào cộng đồng.” – Đại úy Phạm Khánh Hòa khuyến cáo.