Ký ức Việt Nam (kỳ 9): Dân “chấm chiếu” nằm bẹp bên bàn đèn

Bưu thiếp và ảnh tư liệu về tệ hút thuốc phiện ở Việt Nam đầu thế kỷ XX.
Bưu thiếp và ảnh tư liệu về tệ hút thuốc phiện ở Việt Nam đầu thế kỷ XX.
0:00 / 0:00
0:00
(PLVN) - Thiên hạ gọi người hút thuốc phiện là dân bẹp hay dân “chấm chiếu” vì nằm bẹp bên bàn đèn cả ngày. Người đã nghiện rồi thì nóng đến mấy cũng không biết nóng, oi ả đến mấy cũng sợ gió.

Thuốc phiện hết nhà…

Tổng kết về tác hại của nghiện thuốc phiện, tục ngữ có câu: “Thuốc phiện hết nhà/ thuốc trà hết phên”. Nghiện thuốc phiện rồi thì tốn kém phải bán cửa bán nhà cho “ả phù dung”, còn nghiện trà – thuốc lào thì rút hết cả phên (xưa nhà tranh) làm đóm châm thuốc.

Trong cuốn: “Thuốc phiện và chính quyền thuộc địa ở Châu Á: Từ độc quyền đến cấm đoán: 1897-1940”, Philippe Le Failler cho hay: Ở Đông Dương, trừ người Hoa ra, tệ nghiện thuốc phiện là hiện tượng ngoại lai đối với nền văn minh Việt Nam. Việc dùng thuốc phiện ở Việt Nam không phải vùng nào cũng có. Ở nông thôn hầu như không ai biết đến việc hút thuốc phiện, có chăng là vài người như chánh tổng, lý trưởng.

Mặc dù vậy, ngay sau khi lên ngôi vào năm 1820, vua Minh Mạng đã ban bố một chỉ dụ, thông điệp rất rõ ràng: “Thuốc phiện là thứ thuốc độc từ nước ngoài đem lại, những phường du côn lêu lổng, lúc mới hút là phong lưu rồi chuyển thành thói quen, thường nghiện thì không thể bỏ qua được. Vì nó mà quan thì bỏ cả chức vụ, dân thì phá hết sản nghiệp, thậm chí gầy mòn thành tật, thậm chí tổn thương cơ thể, sinh mạng nên bàn để cấm đi”.

Vua quy định: Phàm các quan lại, quân dân, ai hút vụng thuốc phiện, tang vật từ 1 cân trở xuống, đều phạt 100 trượng, phát lưu 3.000 dặm; tang vật từ 1 cân trở lên thời nghĩ xử theo lệ chứa giấu thuốc phiện và tịch thu gia sản.

Vua Minh Mạng nhấn mạnh, việc nấu bán thuốc phiện còn gây nguy hại lớn hơn cả hút vụng thuốc phiện vì dụ dỗ nhiều người, làm cái hại càng lan rộng ra. Vua dụ bộ Hình rằng: “người hút trộm thuốc phiện, tuy hại đến việc quan, bỏ công việc, mất hết gia sản, tổn hại sức khoẻ, nhưng chỉ làm hại cho một thân, một gia đình họ mà thôi. Còn như đứa nấu, bán thuốc phiện là mưu đồ lợi lớn, dụ dỗ nhiều người, đến nỗi tập nhiễm thành thói quen, cái hại lan ra rộng, thì thiết xử tội như nhau, thực chưa được phân biệt”.

Hình ảnh tư liệu một người nghiện thuốc phiện bên bàn đèn.

Hình ảnh tư liệu một người nghiện thuốc phiện bên bàn đèn.

Triều Nguyễn đã ban hành một loạt sắc lệnh (dùng chữ là “nha phiến” thay cho từ thuốc phiện). Trong Đại Nam thực lục có khoảng mười hai sắc lệnh liên quan đến thuốc phiện trong khoảng thời gian từ 1820 đến 1873. Những người tiêu thụ, những người bán không phân biệt tầng lớp xã hội đều bị trừng phạt nghiêm khắc.

Sách “Ấu học luân lý” chép bài học “Người nghiện thuốc phiện” cho các lớp cấp I: “Trông thầy Chánh Còm, ai cũng biết là người nghiện […] mặt bùng da chì, xo vai rụt cổ, giọng nói khàn khàn, cái môi thâm sịt, nom người lẻo khoẻo như cò hương”.

Theo Nguyễn Tuân – tác giả của những “tàn đèn dầu lạc”, “ngọn đèn dầu lạc”… thời kỳ 1930 đến 1945 là đỉnh cao của thuốc phiện ở Hà Nội. Giai đoạn này ở Hà Nội có khoảng 400 tiệm hút. Cánh văn sĩ nghiện không dám rời Hà Nội vài ngày vì sợ đến các vùng quê không có bàn đèn. Mà có đi thì đêm xuống ra sân ngước về Hà Nội lẩm bẩm rủa đám bạn đang “bẹp”.

Năm 1907, Đông kinh nghĩa thục bắt đầu khai giảng ở phố Hàng Đào, trong khoảng thời gian hoạt động ngắn ngủi, nhà trường đã cho ra đời nhiều tác phẩm, bài văn đả kích trong đó nói đến tác hại của thuốc phiện:

“Nghiện thuốc phiện thực là thảm nhục,

Ấy Ăng Lê lưu độc cho ta,

Từ Ấn Độ đến Trung Hoa,

Á châu khổ hại biết là xiết bao!

Bởi từ lúc phong lưu hào khí,

Muốn ăn chơi cho đủ vị tài hoa,

Tiêu dao trong cuộc yên hà,

Anh em khuya sớm năm ba khuyên mời.

Cống mời đưa mùi đời đã trải (chải),

Bắt nghiện rồi biết dại khôn chưa,

Núi mòn sông cạn dần dà,

Tư cơ điền sản chui vào lọ xe. […]”

Phù dung ơi, vĩnh biệt!

Đó không chỉ là tiếng lòng của một văn sĩ tài hoa trót bén duyên với làn khói nâu mà còn như một tư liệu lột tả chân thực xã hội nước ta thời Pháp thuộc. Tác phẩm ghi lại hành trình từ nghiện đến cai nghiện, mà vế sau, Cai, đã được tác giả Vũ Bằng nhấn mạnh ngay khi nó được đăng báo từng kỳ trên Trung Bắc chủ nhật, và sau đó là in sách (1942).

Lần đầu tiên Vũ Bằng phê thuốc lại chính ở nơi đẹp nhất Hà Nội, đó là cầu Thê Húc sơn đỏ uốn cong từ Tháp Bút ra đền Ngọc Sơn. Ông viết trong “Cai”: “Nửa giờ đi qua, tôi cứ đứng vịn thành cầu mà rỏ dãi xuống hồ. Toàn thân tôi không còn là da, thịt hay gân, sụn. Nó là một cái gì rỗng và nhẹ. Bảo là một con búp bê nhựa có lẽ đúng, bởi vì chân tôi như không còn bám được trên mặt đất. Giá lúc đó có một vài cơn gió to, tôi bay lên không mất…”.

Tệ nạn nghiện hút thuốc phiện ở Việt Nam đầu thế kỷ XX được phản ánh trong con tem thư.

Tệ nạn nghiện hút thuốc phiện ở Việt Nam đầu thế kỷ XX được phản ánh trong con tem thư.

Thời kỳ này, Vũ Bằng chỉ tôn thờ ba thứ: văn chương, Liên Hường (cô con gái xứ Huế bỏ quê ra Hà Nôi để được gần nhà văn trẻ mà nàng ngưỡng mộ) và thuốc phiện. Đã nhiền lần ông muốn bỏ thuốc, nhất là khi người cô ruột qua đời vì quá đau khổ và thất vọng về ông nhưng ý chí không thắng nổi thói quen, ông không sao chừa nổi.

Cuối cùng ông chia tay với nàng tiên nâu được là do một trận ốm thập tử nhất sinh. Ông viết vào tờ giấy treo đầu giường: “Cha ta sống lại mà bảo hút thuốc phiện ta cũng không hút”. Ở cuối giường cũng có dòng chữ sám hối: “Thuốc phiện giết chết cả dân tộc mày, làm cho bao nhiêu người xung quanh mày sống ai oán, chết khổ sở, mày có nhớ không”.

Một trong những nạn nhân đó lại, trớ trêu thay lại chính là Liên Hường. Lúc đầu, nàng theo Vũ Bằng đến tiệm hút chỉ để xem, rồi châm lửa cho nhà văn và rồi hút lúc nào không hay. Để rồi, khi gặp lại nàng, nhà văn đã viết những dòng đầy nước mắt xót xa: “…Liên Hường thực của tôi đã đi đầu mất rồi? Nằm đối diện tôi bây giờ chỉ còn lại một Liên Hường gầy guộc, xanh xao, má trát phấn son tô không đủ che được một làn da quá bủng. Chung quanh cặp mắt bồ câu, những đường nhăn đã bắt đầu và những nét buồn. Gân chằng mạng nhện ở cổ. Tay nàng khô hanh và bé như xương gà. Toàn thân tiết ra một sự tàn phá làm cho ta ghê rợn...”.

Còn đây là những gì Trọng Lang ghi lại về 1 tiệm thuốc hút trong phần “Ăn mày” của tập phóng sự “Hà Nội lầm than” (Đời Nay xuất bản, 1938): “Tôi đưa mắt nhìn mấy “con sâu” của bàn đèn: một mụ đang nằm phủ phục riêng một chỗ như người đau bụng. Phía trái mụ, mấy bộ xương ngực đang thở phập phều, mấy bộ mặt lặng lẽ như nặn bằng sáp mỏng và đen bẩn, mấy chòm râu, tóc khô héo rũ thòng xuống. Giữa đống xương bọc da đó, giữa đống “chết rồi” đó, nổi lên tiếng rên đều của dọc tẩu, lẫn tiếng thở dài của người, của tâm phổi nẫu”.

Có nhiều chuyện truyền miệng về gián, chuột, thạch sùng do kiếm ăn ở trong phòng hút thuốc phiện nên cũng sinh nghiện.

Ở Cống Trắng – Khâm Thiên, những bàn đèn thuốc phiện được thiết lập lén lút trong những mái lều vá víu bằng tôn, bằng sắt thùng dầu gỉ..., miễn là có thể co chân nằm hút ngay trên dòng nước cống róc rách. Người ta kể, ở đó có những con chuột cống già sụ, to bằng cái ấm giỏ, mù cả hai mắt, cứ đến giờ lên đèn dầu lạc là nó bò dạo quanh những cái đám khách hút ấy để nuốt khói.

Trọng Lang thì kể “đã thấy khách (Hoa kiều – NV) ở Cốc Lếu (Lào Cai) nuôi con cốc, bắt nuốt khói thuốc phiện để sai đi mò tôm, mò cá. Thế nhưng ấn tượng nhất có chuyện là câu chuyện hổ nghiện thuốc phiện.

Chuyện kể về 2 thanh niên ngày ngày bóp chân tay cho bố đẻ một quan Pháp, tối đến về hút thuốc phiện ở cái lán nhỏ tại bản Leng Xu Xìn, khiến một con hổ tối tối vào bản rình bắt lợn nghiện mùi thơm đó, thế là đêm đêm nó mò đến nằm dưới sàn lán, gần sáng lại bỏ đi…

Đọc thêm

Hà Nội chuyện cũ, chuyện mới (Kỳ 8): Đằng sau mặt tiền các nhà phố cổ

Hà Nội chuyện cũ, chuyện mới (Kỳ 8): Đằng sau mặt tiền các nhà phố cổ
(PLVN) -  Lần trước tôi đã kể về sự “oai” khi có nhà ở phố cổ Hà Nội! Nhất là phố cổ bắt đầu từ chữ “Hàng”! Nhưng nếu có nhà ở Hàng Đào, Hàng Ngang, Hàng Đường thì sự “oai” phải tăng gấp đôi, gấp ba! Mà lại nhà mặt phố, có cửa hàng ở các phố này thì sự “oai” phải … thôi rồi! Khỏi phải nói!

Hà Nội chuyện cũ, chuyện mới (Kỳ 7): Chuyện của người “Phố Cổ”!

Hà Nội chuyện cũ, chuyện mới (Kỳ 7): Chuyện của người “Phố Cổ”!
(PLVN) -  Những ai ở Hà Nội mà có nhà “phố cổ” hãnh diện lắm! Nhà ở phố cổ mà là phố bắt đầu từ chữ “Hàng” thì “oai” hơn! Nhưng nếu có nhà ở Hàng Đào, Hàng Ngang, Hàng Đường thì sự hãnh diện phải tăng gấp đôi, gấp ba! Mà lại nhà mặt phố ở các phố này thì sự hãnh diện còn tăng gấp nhiều lần nữa!

Theo chân du khách đi tìm khu nghỉ dưỡng Top 1 phố núi Sa Pa

Theo chân du khách đi tìm khu nghỉ dưỡng Top 1 phố núi Sa Pa
(PLVN) -  Nét đẹp mộc mạc , ban sơ, mê đắm du khách của vùng đất Sa Pa được bao trọn trong tầm view từ khu nghỉ dưỡng Sapa Jade Hill - điểm đến mà bất cứ du khách nào cũng phải lựa chọn khi đặt chân tới thành phố trong sương mù này .

BIM Group đồng hành cùng tổ chức Newborns Vietnam

Lễ ký kết giữa đại diện Newborns Vietnam – bà Suzanna Lubran và đại diện BIM Group – Bà Vũ Thanh Thủy - Giám đốc Marketing và Truyền thông đã diễn ra với sự chứng kiến của Đại sứ Anh quốc Gareth Ward, Phó GĐ BV Nhi và đại diện các viện Saint Paul, Phụ Sản Hà Nội, Hồng Ngọc và Chuyên gia y tế đến từ Anh Quốc.
(PLVN) -  Tối 22/6, Tập đoàn BIM Group và tổ chức Newborns Vietnam đã thực hiện lễ ký kết hợp tác tài trợ Chương trình Hồi sức sơ sinh tại phòng sinh NLS trước sự chứng kiến của Đại sứ Anh quốc tại Việt Nam và Bệnh viện Nhi Trung ương.

“Bật mí” chiến lược làm nên thành công của Acecook Việt Nam

“Bật mí” chiến lược làm nên thành công của Acecook Việt Nam
(PLVN) - Nhắc đến Acecook là nhắc đến một doanh nghiệp Nhật đã thành công trong việc định hình khẩu vị ăn mì của người Việt qua hương vị tôm chua cay. Đến nay, Acecook trở thành thương hiệu được tin dùng trong gần 30 năm hoạt động sản xuất, kinh doanh và luôn là đơn vị dẫn đầu thị trường mì ăn liền tại Việt Nam.

Ly kỳ truyền thuyết về bà thứ phi Phi Yến và hoàng tử Cải ở Côn Đảo

Ly kỳ truyền thuyết về bà thứ phi Phi Yến và hoàng tử Cải ở Côn Đảo
PLVN- Hàng trăm năm qua, người dân Côn Đảo (Bà Rịa – Vũng Tàu) vẫn lưu truyền truyền thuyết về bà Phi Yến và hoàng tử Cải, gắn liền 2 di tích miếu Bà An Hải và miếu Cậu. Họ cho rằng đó chính là nguồn gốc của câu ca dao “Gió đưa cây cải về trời, rau răm ở lại chịu lời đắng cay”. Truyền thuyết dân gian này dù tương phản với thực tế lịch sử nhưng điều thú vị là nó vẫn sống mãi theo thời gian.

Báo chí – Nhịp cầu nối những đảo xa

Báo chí – Nhịp cầu nối những đảo xa
(PLVN) - Hình ảnh những nhà báo vai ba lô, máy ảnh, máy quay hòa vào đoàn quân lên đường ra Trường Sa như nhắc nhớ đến một th ời đạn bom, cả nước cùng ra trận. Hơn thế nữa, đằng sau những trang viết là tình cảm sâu nặng của các nhà báo với những con người nơi đầu sóng.

Đại hội đồng cổ đông Hoàng Quân 2022: Thông qua kế hoạch phát hành hơn 100 triệu cổ phiếu

Đại hội đồng cổ đông Hoàng Quân 2022: Thông qua kế hoạch phát hành hơn 100 triệu cổ phiếu
(PLVN) - Ngày 18/6, Đại hội đồng cổ đông (ĐHĐCĐ) Công ty CP Tư vấn – Thương mại – Dịch vụ Địa ốc Hoàng Quân (HoSE: HQC) thông qua các báo cáo, tờ trình của Hội đồng quản trị (HĐQT), thông qua các kế hoạch kinh doanh. Đồng thời, phiên thảo luận nóng hơn bao giờ hết với những vấn đề thắc mắc của các cổ đông xung quanh việc phát hành 100 triệu cổ phiếu huy động 1.000 tỉ đồng.

Tăng trưởng xanh: Mục tiêu xuyên suốt của Thừa Thiên - Huế

Nhiều doanh nghiệp, nhà máy trên địa bàn Thừa Thiên- Huế đang áp dụng kỹ thuật công nghệ cao vào các hoạt động sản xuất.
(PLVN) - Hiện nay, Việt Nam cũng như nhiều nước trên thế giới đã đặt mục tiêu tăng trưởng xanh và phát triển bền vững. Trong xu thế đó, Thừa Thiên - Huế là một trong những tỉnh, thành đã bắt nhịp và đang tìm cách kết nối, hội tụ nguồn lực để thực hiện.

longformPGS.TS.BS Đậu Xuân Cảnh: Việt Nam và giấc mơ cường quốc về dược liệu

PGS.TS.BS Đậu Xuân Cảnh: Việt Nam và giấc mơ cường quốc về dược liệu
(PLVN) -  “Từ một nước thiếu lương thực, Việt Nam đã trở thành nước xuất khẩu gạo lớn thứ hai thế giới, mang về hàng tỷ USD mỗi năm. Tương tự với cà phê, chúng ta cũng là nước sản xuất hàng đầu. Tôi mong muốn, trong tương lai không xa, Việt Nam sẽ trở thành một cường quốc về dược liệu. Những sản phẩm từ dược liệu cũng như nền Đông Y của chúng ta sẽ được cả thế giới biết đến và đón nhận”, Thầy thuốc Nhân dân, PGS TS BS Đậu Xuân Cảnh – Chủ tịch Hội Đông Y Việt Nam chia sẻ.

Hải Phòng: Chuyện cây đại di sản hơn 400 tuổi bên hồ An Biên

Hải Phòng: Chuyện cây đại di sản hơn 400 tuổi bên hồ An Biên
(PLVN) - Trải qua hơn 400 năm, cây đại vẫn uy nghi, xanh tốt và hoa lá quanh năm. Người dân ở đây xem cây đại như biểu tượng của làng mình! Trong những vui buồn, cưới hỏi, ra khơi thuở xưa, người làng đều có chút lễ ra trình “cụ”… Đó là cây đại di sản tại miếu cổ An Đà ở phường Đằng Giang, quận Ngô Quyền, TP Hải Phòng.

Cảnh sát biển đồng hành với ngư dân Lý Sơn

Cảnh sát biển đồng hành với ngư dân Lý Sơn
(PLVN) - “Cảnh sát biển đồng hành cùng ngư dân” là mô hình mang tính đặc thù riêng của lực lượng Cảnh sát biển, được triển khai từ năm 2017. Từ mô hình này, ngư dân không chỉ yên tâm phát triển kinh tế mà còn tích cực tham gia bảo vệ chủ quyền, gìn giữ an ninh, trật tự trên các vùng biển đảo của Tổ quốc.

Đại ca giang hồ được người Sài Gòn thờ cúng như Thành Hoàng

Đại ca giang hồ được người Sài Gòn thờ cúng như Thành Hoàng
(PLVN) - Đình làng xưa nay được biết đến là nơi thờ vị thần Thành Hoàng và những bậc tiền nhân có công lao với làng xã. Nhưng giữa đất Sài Gòn lại có một ngôi đình cổ xưa thờ một đại ca giang hồ. Ấy là đình Nhơn Hòa (phường Cầu Ông Lãnh, Quận 1, TP Hồ Chí Minh) - nơi thờ Cậu Hai Miên (tức Huỳnh Công Miên).

Bất động sản Đại An Lộc mạo danh công ty lớn dụ khách hàng mua đất?

Bất động sản Đại An Lộc mạo danh công ty lớn dụ khách hàng mua đất?
(PLVN) - “Công ty em là nhà phân phối duy nhất của tập đoàn Đại Phúc để bán các sản phẩm tại dự án Diên Hồng trên đường Nguyễn Văn Linh, Bình Chánh. Công ty em có dự án nằm liền kề, bên cạnh dự án Vạn Phúc City khoảng 600 nền, trong dự án có đầy đủ trường học, bệnh viện với giá khoảng 13 đến 15 triệu đồng 1 m ² …”. Đó là những lời khẳng định “mỹ miều” từ nhiều nhân viên bán hàng của Công ty CP Đầu tư Kinh doanh Bất động sản Đại An Lộc đóng tại đường Lam Sơn, quận Tân Bình, TP Hồ Chí Minh.

Chốn thâm sơn cùng cốc nơi Lý Quốc Sư từng tu tập

Chốn thâm sơn cùng cốc nơi Lý Quốc Sư từng tu tập
(PLVN) - Đó là hang Chùa Thượng ở xã Ngọc Lương (huyện Yên Thủy, tỉnh Hòa Bình) - một di tích, thắng cảnh đã được tỉnh Hòa Bình xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh. Tương truyền đây là nơi Lý Quốc Sư - tức ngài Không Lộ thiền sư, bậc đại danh y triều Lý đã từng tu tập, làm thuốc chữa khỏi bệnh cho Vua Lý và chữa bệnh giúp dân.

Ravi: Áp dụng tiêu chuẩn quốc tế trong phát triển nghỉ dưỡng xanh

Ravi: Áp dụng tiêu chuẩn quốc tế trong phát triển nghỉ dưỡng xanh
(PLVN) -  Gần 100% du khách trả lời mong muốn được nghỉ dưỡng tại những địa điểm lưu trú sinh thái và bền vững với môi trường tự nhiên ít nhất một lần. Đây là kết quả khảo sát được Công ty Du lịch Kỹ thuật số Booking.com thực hiện trực tuyến gần đây tại Việt Nam.

Từ bản quy hoạch “xanh” tới mô hình phát triển kinh tế bền vững của BIM Group tại Ninh Thuận

Từ bản quy hoạch “xanh” tới mô hình phát triển kinh tế bền vững của BIM Group tại Ninh Thuận
(PLVN) - Cam kết đạt mức thải ròng bằng 0 vào năm 2050 của Việt Nam tại sự kiện COP26 là dấu mốc quan trọng về phát triển bền vững trong chiến lược vĩ mô của nước ta. Một trong những sự cụ thể hóa chính là bản Dự thảo Quy hoạch điện VIII (QHĐ8) đang trình chính phủ phê duyệt. Không đứng ngoài xu thế đó, từ năm 2006, BIM Group đã phát triển một tổ hợp kinh tế xanh tại Ninh Thuận và gặt hái được những kết quả nhất định.