Ký ức Việt Nam (Kỳ 7): “Ông ba mươi” trong tâm thức dân gian

Ký ức Việt Nam (Kỳ 7): “Ông ba mươi” trong tâm thức dân gian
0:00 / 0:00
0:00
(PLVN) - Người Việt cho rằng hổ là vua của tất cả mọi loài động vật, là chúa sơn lâm, được muôn loài kính trọng và e sợ. Người xưa “sợ cọp” đến mức không dám gọi thẳng tên.

Loài mãnh thú ghê gớm

Có câu “tả thanh long, hữu bạch hổ” (bên trái rồng xanh, bên phải hổ trắng). Nếu như rồng là con vật hoàn toàn hư cấu thì ngược lại, hổ là loài vật có thật, là nỗi “ám ảnh” dai dẳng đến mức tôn kính đối với người dân An Nam.

Địa hình ¾ đồi núi với những cánh rừng nhiệt đới Trường Sơn đã là nơi sinh sống lý tưởng của loài động vật ăn thịt to lớn: hổ Đông Dương. Mặc dù đến nay, hổ đã gần như “vắng bóng” nhưng nhiều vùng đất vẫn còn những tên gọi nhắc nhớ nỗi sợ của một thời: “Cọp núi Lá, cá sông Hinh” hay “Cọp Khánh Hòa, ma Bình Thuận”.

Toàn quyền Đông Dương trong hồi ký xứ Đông Dương (Alphabook, 2016) đã gọi vùng đất Nha Trang – Khánh Hòa là “vùng hổ”: “Chúng thống trị tuyệt đối và không thể thách thức tại các vùng quanh Nha Trang và cả ở những vùng đất xa về phía bắc và phía nam… Một khi lãnh thổ đã thuộc về chúng, chẳng có gì khiến chúng phải e ngại. Ai muốn giữ mạng thì hãy chạy hoặc trốn. Máu chảy, thịt rơi dưới móng vuốt của lũ thú đói, tàn bạo, hung dữ hơn hẳn bất cứ loài nào khác”.

Chính Paul Doumer đã “nhìn thấy” cảnh tượng kinh hoàng do loài hổ gây ra cũng như lòng căm phẫn của người dân bản địa với loài hổ. Chuyện là, một nhóm người đi làm về, chàng trai 18 tuổi đi sau cùng đã bị hổ vồ trong chớp mắt. Một con hổ lao ra từ khu rừng gần đó, và chỉ bằng hai bước nhảy đã vồ được kẻ xấu số, ngoạm gáy cậu và tót vào rừng.

“Một tiếng kêu khủng khiếp, chỉ một tiếng duy nhất, kịp cất lên từ nạn nhân. Tất cả mọi người hoảng sợ, chạy về nhà mình, chỉ trừ một người, đó là cha của chàng trai. Ông như chết đứng tại chỗ, vừa khóc lóc, vừa rên rỉ, vò đầu bứt tóc, bất lực khi con trai phải chết dưới nanh vuốt loài cầm thú ngay trước mắt mình”, Paul Doumer viết.

Sinh đúng năm Dần mới thành…cọp

Chính từ nỗi e sợ loài mãnh thú ghê gớm có thực trong tự nhiên khiến người Việt dành cho loài vật này một sự tôn kính đặc biệt: “Trong số tục thờ cúng động vật, tục thờ hổ chiếm vị trí nổi bật nhất” (Paul Giran, Phù thuật và Tín ngưỡng An Nam, Nhã Nam 2020).

Hổ được coi là con vật dương tính, “là nỗi kinh hãi của ma quỷ và tà linh”, “là loài vật nguy hiểm và tai hại do những đặc tính tự nhiên hoặc ma thuật đáng sợ của nó, đồng thời cũng được coi là một giống sinh vật thiện lành do được đồng hóa với mặt trời”, “biểu tượng cho cả điều thiện lẫn điều ác”.

Vì sao lại như vậy, điều này được tham biện Đông Dương Paul Giran lý giải là do “tính hai mặt của sức mạnh được nhân cách hóa trong con hổ”: Một mẩu xương, một cái vuốt, một sợi râu của con vật này đảm bảo phòng ngừa hổ tấn công và nói chung là ngừa được tất cả các kiểu tai họa, bởi lẽ hổ là biểu tượng của cái ác. Và vì “ác trị ác” nên “tạo ra điều tốt”.

Học giả người Pháp Léopold Cadiere cũng xác nhận về điều này, ông viết: Trong con hổ “cái gì cũng kỳ bí, thần thiêng, có những đặc tính diệu kỳ”. Râu của nó – hóa thành con thuốc độc. Nước bọt của hổ rơi xuống đất tạo ra những con sâu lớn, lông lá đầy mình, gọi là sâu rọm mà chỉ cần đạp phải là đủ để mang một vết thương vô phương cứu chữa. Đặc biệt hai cái xương nhỏ trên vai của hổ là “một thứ bùa vô cùng quý giá”.

Vị trí của hổ trong tín ngưỡng dân gian người Việt, sức mạnh siêu nhiên mà người ta gán cho nó đã khiến linh mục Cadiere ví sánh hổ với những hiệp sĩ thời Trung cổ xa xưa với đủ loại thần thoại và đủ mọi thứ chiến công:

“Trong số các loài tạo vật thì hổ đứng hàng đầu trong tâm tư tín ngưỡng người Việt. Voi với dáng dấp khổng lồ được gọi bằng “ông lớn”, “ông thính” nhưng hổ thì được gọi là thầy, ông thầy, mệ, Ngài. Đúng là cách xưng hô cao cả”. Thậm chí, vị cha đạo người Pháp còn nghe dùng cả từ… trời để chỉ hổ.

Mọi danh từ ấy chứng tỏ sự tôn kính của người dân đối với hổ. Thậm chỉ người ta không dám gọi thẳng tên hổ. Ví dụ, đối với câu hỏi: “Trên làng có yên không?” cần được hiểu là: “Có hổ không?” và câu đáp: “Không, bắt hai người”. Chủ ngữ không được nhắc tới, nhưng đó chính là “Ngài”, tức hổ.

Bức ảnh tư liệu chụp khoảng năm1914- 1917 chụp chú bé đứng bên phù điêu hổ trước cổng đền Vĩnh Thụy.

Bức ảnh tư liệu chụp khoảng năm1914- 1917 chụp chú bé đứng bên phù điêu hổ trước cổng đền Vĩnh Thụy.

Một điều khá thú vị là trong tín ngưỡng dân gian nếu như không phải tất cả những đứa con của rồng đều trở thành rồng (giai thoại “Long sinh cửu tử”) thì với hổ cũng được ghi nhận một cách gần tương tự.

Ông già Việt học Cadiere ghi lại điều này: Có người cho rằng, hổ cái sanh hạ hàng năm, nhưng chỉ vào năm Dần, năm con hổ, thì hổ con mới thành hổ thực sự; hoặc là cho rằng chỉ năm Dần hổ mới sinh, nghĩa là cứ 12 năm một lần. Lại có người quả quyết hổ cái mỗi lần sinh được 3 con. Hổ mẹ đem con đến bờ thác dốc đứng nhảy qua trước và cho 3 con nhảy qua sau. Con nào qua được bờ là hổ. Con nào rơi giữa chừng là chồn cáo và con đi lùi không dám nhảy trở thành beo.

Phải chăng, đây cũng là lý do khiến cho việc lập bàn thờ hổ cần phải được tiến hành vào năm Dần như Paul Giran ghi nhận:

“Khi người ta muốn dựng tại gia một bàn thờ Quan Tướng – dân gian gọi hổ như vậy để khỏi thốt ra tên nó – trước tiên phải cho vẽ hình con vật này lên trên giấy hoặc vẽ thẳng lên tường. Màu lông của hổ sẽ tương ứng với năm sinh của tân tín đồ. Ngoài ra, các bức tranh đó chỉ được thực hiện trong các năm Dần thuộc chu kỳ thập nhị chi. Trong trường hợp không làm đúng các năm này thì cũng nhất định phải đợi đến thời điểm được chỉ định để tiến hành nghi lễ khai quang điểm nhỡn; chỉ sau khi đã thực hiện nghi lễ này, việc thờ cúng mới có thể được bắt đầu”.

Vì sao gọi hổ là “ông ba mươi”?

Theo nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Nguyễn Hùng Vỹ: Cuối đời Lê, có chuyện Ma Trành (Trành cũng có âm là Xương như đã nói) do Phạm Đình Hổ chép lại (Trành quỷ hiển linh) cũng nói Trành là tinh của người chết vì Hổ, thành Hổ về bắt người ăn thịt cũng đúng như chú giải của Thiều Chửu trong từ điển. Hơn nữa, Phạm Đình Hổ còn nhắc lại ở đây, việc Ma Trành vật chết Nhâm Ngao.

Lĩnh Nam chích quái chép rằng “dân phải lập đền thờ, hàng năm đến ngày 30 tháng Chạp, theo lệ phải mang người sống đến nộp, mới được yên ổn. Dân thường gọi là Xương Cuồng”. Thì rõ ràng đây là tục thờ Hổ vào Ba mươi tết. Và vì thế hổ, cọp, khái, hùm… được gọi là Ông Ba mươi.

Tuy nhiên, mọi tục lệ, mọi truyền thuyết đều là những tích hợp. Tục thờ hổ, tục thờ cây, thờ thần rừng có thể có từ thời xa xưa, cái thời mà các sử gia trung đại vẫn xếp chung là thời Hùng Vương. Những lễ mở cửa rừng của người Thái, người Mường và cả người Kinh… thường kèm việc săn thú, lấy thành quả tế lễ và thụ hưởng chung, thường diễn ra vào mùa Xuân.

Sau khi tiếp biến văn hóa Trung Hoa, với tục “khu na” (xua trừ ma quỷ) vào đêm trừ tịch ba mươi Tết (Đốt trúc khu na đắng lỗ tai = Nguyễn Trãi) thì đêm ba mươi, dân đồng rừng, ven núi có thêm tục đốt pháo, khua phèng la, chũm chọe, vung đồng đuổi cọp về. Cái cũ và cái mới hòa đồng trong thời lịch hội nhập để tạo nên phong tục dân gian.

Vậy, Ông Ba mươi với tên gọi trại do tín ngưỡng để gọi hổ, cọp, khái, hùm… có chứng tích ghi chép sớm nhất là từ Lĩnh Nam chích quái, một tác phẩm khởi thảo từ thời Trần, biên soạn lại từ thời Lê và tu bổ san định cho đến thời Nguyễn. Đến nay, đây là ý kiến khả tin nhất.

Đọc thêm

Hà Nội chuyện cũ, chuyện mới (Kỳ 8): Đằng sau mặt tiền các nhà phố cổ

Hà Nội chuyện cũ, chuyện mới (Kỳ 8): Đằng sau mặt tiền các nhà phố cổ
(PLVN) -  Lần trước tôi đã kể về sự “oai” khi có nhà ở phố cổ Hà Nội! Nhất là phố cổ bắt đầu từ chữ “Hàng”! Nhưng nếu có nhà ở Hàng Đào, Hàng Ngang, Hàng Đường thì sự “oai” phải tăng gấp đôi, gấp ba! Mà lại nhà mặt phố, có cửa hàng ở các phố này thì sự “oai” phải … thôi rồi! Khỏi phải nói!

Hà Nội chuyện cũ, chuyện mới (Kỳ 7): Chuyện của người “Phố Cổ”!

Hà Nội chuyện cũ, chuyện mới (Kỳ 7): Chuyện của người “Phố Cổ”!
(PLVN) -  Những ai ở Hà Nội mà có nhà “phố cổ” hãnh diện lắm! Nhà ở phố cổ mà là phố bắt đầu từ chữ “Hàng” thì “oai” hơn! Nhưng nếu có nhà ở Hàng Đào, Hàng Ngang, Hàng Đường thì sự hãnh diện phải tăng gấp đôi, gấp ba! Mà lại nhà mặt phố ở các phố này thì sự hãnh diện còn tăng gấp nhiều lần nữa!

Theo chân du khách đi tìm khu nghỉ dưỡng Top 1 phố núi Sa Pa

Theo chân du khách đi tìm khu nghỉ dưỡng Top 1 phố núi Sa Pa
(PLVN) -  Nét đẹp mộc mạc , ban sơ, mê đắm du khách của vùng đất Sa Pa được bao trọn trong tầm view từ khu nghỉ dưỡng Sapa Jade Hill - điểm đến mà bất cứ du khách nào cũng phải lựa chọn khi đặt chân tới thành phố trong sương mù này .

BIM Group đồng hành cùng tổ chức Newborns Vietnam

Lễ ký kết giữa đại diện Newborns Vietnam – bà Suzanna Lubran và đại diện BIM Group – Bà Vũ Thanh Thủy - Giám đốc Marketing và Truyền thông đã diễn ra với sự chứng kiến của Đại sứ Anh quốc Gareth Ward, Phó GĐ BV Nhi và đại diện các viện Saint Paul, Phụ Sản Hà Nội, Hồng Ngọc và Chuyên gia y tế đến từ Anh Quốc.
(PLVN) -  Tối 22/6, Tập đoàn BIM Group và tổ chức Newborns Vietnam đã thực hiện lễ ký kết hợp tác tài trợ Chương trình Hồi sức sơ sinh tại phòng sinh NLS trước sự chứng kiến của Đại sứ Anh quốc tại Việt Nam và Bệnh viện Nhi Trung ương.

“Bật mí” chiến lược làm nên thành công của Acecook Việt Nam

“Bật mí” chiến lược làm nên thành công của Acecook Việt Nam
(PLVN) - Nhắc đến Acecook là nhắc đến một doanh nghiệp Nhật đã thành công trong việc định hình khẩu vị ăn mì của người Việt qua hương vị tôm chua cay. Đến nay, Acecook trở thành thương hiệu được tin dùng trong gần 30 năm hoạt động sản xuất, kinh doanh và luôn là đơn vị dẫn đầu thị trường mì ăn liền tại Việt Nam.

Ly kỳ truyền thuyết về bà thứ phi Phi Yến và hoàng tử Cải ở Côn Đảo

Ly kỳ truyền thuyết về bà thứ phi Phi Yến và hoàng tử Cải ở Côn Đảo
PLVN- Hàng trăm năm qua, người dân Côn Đảo (Bà Rịa – Vũng Tàu) vẫn lưu truyền truyền thuyết về bà Phi Yến và hoàng tử Cải, gắn liền 2 di tích miếu Bà An Hải và miếu Cậu. Họ cho rằng đó chính là nguồn gốc của câu ca dao “Gió đưa cây cải về trời, rau răm ở lại chịu lời đắng cay”. Truyền thuyết dân gian này dù tương phản với thực tế lịch sử nhưng điều thú vị là nó vẫn sống mãi theo thời gian.

Báo chí – Nhịp cầu nối những đảo xa

Báo chí – Nhịp cầu nối những đảo xa
(PLVN) - Hình ảnh những nhà báo vai ba lô, máy ảnh, máy quay hòa vào đoàn quân lên đường ra Trường Sa như nhắc nhớ đến một th ời đạn bom, cả nước cùng ra trận. Hơn thế nữa, đằng sau những trang viết là tình cảm sâu nặng của các nhà báo với những con người nơi đầu sóng.

Đại hội đồng cổ đông Hoàng Quân 2022: Thông qua kế hoạch phát hành hơn 100 triệu cổ phiếu

Đại hội đồng cổ đông Hoàng Quân 2022: Thông qua kế hoạch phát hành hơn 100 triệu cổ phiếu
(PLVN) - Ngày 18/6, Đại hội đồng cổ đông (ĐHĐCĐ) Công ty CP Tư vấn – Thương mại – Dịch vụ Địa ốc Hoàng Quân (HoSE: HQC) thông qua các báo cáo, tờ trình của Hội đồng quản trị (HĐQT), thông qua các kế hoạch kinh doanh. Đồng thời, phiên thảo luận nóng hơn bao giờ hết với những vấn đề thắc mắc của các cổ đông xung quanh việc phát hành 100 triệu cổ phiếu huy động 1.000 tỉ đồng.

Tăng trưởng xanh: Mục tiêu xuyên suốt của Thừa Thiên - Huế

Nhiều doanh nghiệp, nhà máy trên địa bàn Thừa Thiên- Huế đang áp dụng kỹ thuật công nghệ cao vào các hoạt động sản xuất.
(PLVN) - Hiện nay, Việt Nam cũng như nhiều nước trên thế giới đã đặt mục tiêu tăng trưởng xanh và phát triển bền vững. Trong xu thế đó, Thừa Thiên - Huế là một trong những tỉnh, thành đã bắt nhịp và đang tìm cách kết nối, hội tụ nguồn lực để thực hiện.

longformPGS.TS.BS Đậu Xuân Cảnh: Việt Nam và giấc mơ cường quốc về dược liệu

PGS.TS.BS Đậu Xuân Cảnh: Việt Nam và giấc mơ cường quốc về dược liệu
(PLVN) -  “Từ một nước thiếu lương thực, Việt Nam đã trở thành nước xuất khẩu gạo lớn thứ hai thế giới, mang về hàng tỷ USD mỗi năm. Tương tự với cà phê, chúng ta cũng là nước sản xuất hàng đầu. Tôi mong muốn, trong tương lai không xa, Việt Nam sẽ trở thành một cường quốc về dược liệu. Những sản phẩm từ dược liệu cũng như nền Đông Y của chúng ta sẽ được cả thế giới biết đến và đón nhận”, Thầy thuốc Nhân dân, PGS TS BS Đậu Xuân Cảnh – Chủ tịch Hội Đông Y Việt Nam chia sẻ.

Hải Phòng: Chuyện cây đại di sản hơn 400 tuổi bên hồ An Biên

Hải Phòng: Chuyện cây đại di sản hơn 400 tuổi bên hồ An Biên
(PLVN) - Trải qua hơn 400 năm, cây đại vẫn uy nghi, xanh tốt và hoa lá quanh năm. Người dân ở đây xem cây đại như biểu tượng của làng mình! Trong những vui buồn, cưới hỏi, ra khơi thuở xưa, người làng đều có chút lễ ra trình “cụ”… Đó là cây đại di sản tại miếu cổ An Đà ở phường Đằng Giang, quận Ngô Quyền, TP Hải Phòng.

Cảnh sát biển đồng hành với ngư dân Lý Sơn

Cảnh sát biển đồng hành với ngư dân Lý Sơn
(PLVN) - “Cảnh sát biển đồng hành cùng ngư dân” là mô hình mang tính đặc thù riêng của lực lượng Cảnh sát biển, được triển khai từ năm 2017. Từ mô hình này, ngư dân không chỉ yên tâm phát triển kinh tế mà còn tích cực tham gia bảo vệ chủ quyền, gìn giữ an ninh, trật tự trên các vùng biển đảo của Tổ quốc.

Đại ca giang hồ được người Sài Gòn thờ cúng như Thành Hoàng

Đại ca giang hồ được người Sài Gòn thờ cúng như Thành Hoàng
(PLVN) - Đình làng xưa nay được biết đến là nơi thờ vị thần Thành Hoàng và những bậc tiền nhân có công lao với làng xã. Nhưng giữa đất Sài Gòn lại có một ngôi đình cổ xưa thờ một đại ca giang hồ. Ấy là đình Nhơn Hòa (phường Cầu Ông Lãnh, Quận 1, TP Hồ Chí Minh) - nơi thờ Cậu Hai Miên (tức Huỳnh Công Miên).

Bất động sản Đại An Lộc mạo danh công ty lớn dụ khách hàng mua đất?

Bất động sản Đại An Lộc mạo danh công ty lớn dụ khách hàng mua đất?
(PLVN) - “Công ty em là nhà phân phối duy nhất của tập đoàn Đại Phúc để bán các sản phẩm tại dự án Diên Hồng trên đường Nguyễn Văn Linh, Bình Chánh. Công ty em có dự án nằm liền kề, bên cạnh dự án Vạn Phúc City khoảng 600 nền, trong dự án có đầy đủ trường học, bệnh viện với giá khoảng 13 đến 15 triệu đồng 1 m ² …”. Đó là những lời khẳng định “mỹ miều” từ nhiều nhân viên bán hàng của Công ty CP Đầu tư Kinh doanh Bất động sản Đại An Lộc đóng tại đường Lam Sơn, quận Tân Bình, TP Hồ Chí Minh.

Chốn thâm sơn cùng cốc nơi Lý Quốc Sư từng tu tập

Chốn thâm sơn cùng cốc nơi Lý Quốc Sư từng tu tập
(PLVN) - Đó là hang Chùa Thượng ở xã Ngọc Lương (huyện Yên Thủy, tỉnh Hòa Bình) - một di tích, thắng cảnh đã được tỉnh Hòa Bình xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh. Tương truyền đây là nơi Lý Quốc Sư - tức ngài Không Lộ thiền sư, bậc đại danh y triều Lý đã từng tu tập, làm thuốc chữa khỏi bệnh cho Vua Lý và chữa bệnh giúp dân.

Ravi: Áp dụng tiêu chuẩn quốc tế trong phát triển nghỉ dưỡng xanh

Ravi: Áp dụng tiêu chuẩn quốc tế trong phát triển nghỉ dưỡng xanh
(PLVN) -  Gần 100% du khách trả lời mong muốn được nghỉ dưỡng tại những địa điểm lưu trú sinh thái và bền vững với môi trường tự nhiên ít nhất một lần. Đây là kết quả khảo sát được Công ty Du lịch Kỹ thuật số Booking.com thực hiện trực tuyến gần đây tại Việt Nam.

Từ bản quy hoạch “xanh” tới mô hình phát triển kinh tế bền vững của BIM Group tại Ninh Thuận

Từ bản quy hoạch “xanh” tới mô hình phát triển kinh tế bền vững của BIM Group tại Ninh Thuận
(PLVN) - Cam kết đạt mức thải ròng bằng 0 vào năm 2050 của Việt Nam tại sự kiện COP26 là dấu mốc quan trọng về phát triển bền vững trong chiến lược vĩ mô của nước ta. Một trong những sự cụ thể hóa chính là bản Dự thảo Quy hoạch điện VIII (QHĐ8) đang trình chính phủ phê duyệt. Không đứng ngoài xu thế đó, từ năm 2006, BIM Group đã phát triển một tổ hợp kinh tế xanh tại Ninh Thuận và gặt hái được những kết quả nhất định.