Ký ức Việt Nam (Kỳ 5): Xe cút kít của người An Nam

Xe cút kít đã có ở Việt Nam hàng ngàn năm trước.
Xe cút kít đã có ở Việt Nam hàng ngàn năm trước.
0:00 / 0:00
0:00
(PLVN) - Một phương tiện có thể xem là thông dụng nhất trong làng xã và các đô thị Việt Nam thời xưa là xe đẩy tay, một bánh. Vì kêu cút kít mỗi khi lăn bánh nên được gọi chính bằng cái tên cút kít.

Chậm như…rùa

Trong cuốn sách Le Tonkin En 1900 (Bắc Kỳ năm 1900) của R.Ruboi (Paris, 1900) có chụp vài ảnh về nông dân Bắc Bộ vận chuyển hàng bằng xe đẩy một bánh. Người ta đặt một mặt sàn tre gỗ vào hai càng, nên có thể chất nhiều hàng, thậm chí là hai bồ đựng lớn. Dưới càng gần người đẩy có hai chân chống, khi nghỉ, dựng xe tại chỗ, xe vẫn đứng được.

Chiếc xe bánh đẩy này cũng được vẽ lại trong cuốn Kỹ thuật của người An Nam, của Henri Oger.

Bác sĩ Hocquard khi có mặt ở Hà Nội khoảng năm 1884 – 1885 đã rất ngạc nhiên trước loại xe có phần “cổ lỗ” của người Việt được gọi là: Xe cút kít (còn gọi xe rùa – không biết có phải vì xe chỉ có tác dụng đỡ việc vận tải chứ tốc độ chậm chạp nên bị gọi như vậy không?). Loại xe này có thể nói là phổ biến nhất trên đường phố lúc bấy giờ. Nó chuyên chở tất cả các mặt hàng từ lợn, chó cho đến các loại vật dụng…

Ông Tây kể: Các quán ăn nhỏ và hàng nước chè đầy cu li và dân thường đến ăn sáng. “Bên cạnh chúng tôi những dòng xe cút kít qua lại, cái bánh gỗ đặc của chúng kêu to kinh khủng”.

Xe này đáng được mô tả. Chúng hoàn toàn bằng gỗ. Các bộ phận được gắn kết với nhau bằng những chốt gỗ. Nó cũng có hai chân để đậu trên mặt đất như xe cút kít của ta (ở Pháp), nhưng khác hẳn về cách phân phối trọng tải.

Đó là bố trí để trọng tải tác động ít nhất đến càng điều khiển: bánh xe không đặt ở phía trước như xe cút kít châu Âu mà ở bên dưới trọng tải. Trong điều kiện ấy và do bánh xe cao nên mặt sàn xe chứa trọng tải tương đối cao hơn giá đỡ. Vì vậy, khi xe có tải phải quen mới giữ được thăng bằng và điều khiển được.

Điều khiển chiếc xe một bánh chẳng khác gì “làm xiếc” nên Hocquard ghi nhận: Binh lính trong quân đội Pháp phải cố gắng hết sức mà vẫn làm xe đổ luôn còn người An Nam quen giữ thăng bằng khi gánh gồng thì sử dụng xe cút kít của họ thoải mái.

Loại xe có tuổi…hàng nghìn năm

Nhà nghiên cứu Phan Cẩm Thượng đã đưa ra nhận xét: Trước thế kỷ 20, phương tiện vận chuyển hàng hóa của người Việt rất thô sơ, thuộc loại lạc hậu nhất thế giới bấy giờ.

Vận chuyển trên bộ, ngoài xe trâu, xe bò và xe ngựa thực ra cũng không quá phổ biến, vì trâu bò cũng rất đắt, giá công vận chuyển lại không cao, nên gánh gồng và đội hàng theo người lại đặc trưng cho lối sinh sống và buôn bán lẻ.

Chính vì thế phương tiện thông dụng nhất trong làng xã và các thị xã lúc bấy giờ chính là xe đẩy tay, một bánh. Nhà sử học Dương Trung Quốc cũng xác nhận, căn cứ vào những bức ảnh chụp sớm từ cuối thế kỷ 19 cho đến muộn hơn gần giữa thế kỷ 20 thì thấy ở nước ta, đặc biệt là ở Bắc Kỳ, cả nông thôn lẫn đô thị rất phổ biến một loại xe một bánh được gọi là "xe rùa".

Chúng rất thô sơ, gồm hai càng dài, gắn với một bánh xe làm từ một khoanh tròn của cây gỗ phía đầu. Hai càng dài mở rộng về phía sau cho một người cầm hai tay và đẩy bánh đi về phía trước. Hàng hóa được chất lên hai càng xe đó.

Cấu tạo đơn giản của xe đẩy tay chỉ là như vậy, và trong quá trình vận chuyển hàng với con người nó cũng được cải tiến vài lần. Cũng như xe ngựa, bánh đặc bằng một phiến gỗ tròn khá nặng, độ ma sát lớn, nên tốc độ không cao, người ta cải tiến sang bánh rỗng gồm một vành tròn có trục trung tâm nối với nhau bằng các nan hoa. Xe đẩy tay cũng được cải tiến bằng bánh nan hoa, tuy vậy trong làng xã Việt Nam cổ, ngay cả việc làm bánh xe nan hoa cũng khó khăn, và người nông dân cũng không muốn cải tiến gì cả nên cứ dùng bánh gỗ đặc cho đến tận đầu thế kỷ 20.

Khi công nghệ sắt thép phát triển, xe bánh đẩy làm bằng sắt cũng được dùng phổ biến trong các công trường. Hai càng được gắn một bầu đựng, đầu càng có một bánh xe sắt, có nan hoa và trục bôi trơn. Tuy vậy cái xe này cũng kêu cút kít mỗi khi lăn bánh, nên được gọi chính bằng cái tên cút kít.

Theo Phan Cẩm Thượng thì đây là loại xe tối cổ ở phương Đông có lẽ đến hơn hai ngàn năm tuổi. Wikipedia cũng như nhiều tài liệu tra cứu đều đồng nhất loại phương tiện một bánh xe xuất hiện cả ở các nền văn minh Trung cổ ở châu Âu lẫn ở Trung Hoa… Tam quốc chí thì cho rằng chính Gia Cát Lượng là người đã sáng chế ra loại xe này và dùng nó để vận chuyển quân lương trong khi chống quân Tào Ngụy.

Lý do ở nước ta không có phương tiện giao thông “cơ giới” lớn được nhà sử học Dương Trung Quốc lý giải, xưa con người đi lại chủ yếu là trên sông nước, bằng thuyền bè. Đường sá luôn bị đứt đoạn bởi các dòng nước chặn ngang (sông, suối, đầm, hồ…), khắp nơi là ruộng nước, đầm lầy lại nhiều nên hầu như (ở miền Bắc và Trung) nước ta không có loại xe có bánh xếp ngang như xe ngựa mà sau này người Pháp nhập vào xứ ta, hay xe bò, xe trâu từ trong Nam hay từ phương Bắc truyền tới, cùng hệ thống đường bộ được người Pháp quan tâm đầu tư vươn tỏa khắp xứ.

“Xem ảnh xưa, ngay cả đường "thiên lý", "cái quan" trước khi Tây sang vẫn chỉ là những con đường hẹp, mặt đường đất khó đi lại nên ngoài sức gánh vác của con người, sự trợ giúp không nhiều của các loại đại gia súc (lừa, ngựa, trâu hay voi); cái phương tiện duy nhất, phổ biến và phù hợp hơn cả chính là cái xe một bánh mà ta vẫn gọi là xe rùa…”

“Cái bánh xe gỗ đặc là một sản phẩm đặc trưng theo kiểu Việt Nam đó, dù nhân loại đã chuyển sang dùng bánh xe nan hoa ngay từ thời Hy Lạp cổ đại, thế kỷ 5 - 4 trước Công nguyên. Có lẽ nó giữ nguyên các đặc tính từ hồi người ta nghĩ ra loại xe đó cho đến đầu thế kỷ 20, ngay cả khi cái xe này biến mất trong đời sống nông dân thì hình thù cũng không thay đổi gì, cũng có thể cách vận chuyển bằng một người đẩy không thích hợp nữa”, nhà nghiên cứu Phan Cẩm Thượng nhận xét.

Đọc thêm

Hà Nội chuyện cũ, chuyện mới (Kỳ 8): Đằng sau mặt tiền các nhà phố cổ

Hà Nội chuyện cũ, chuyện mới (Kỳ 8): Đằng sau mặt tiền các nhà phố cổ
(PLVN) -  Lần trước tôi đã kể về sự “oai” khi có nhà ở phố cổ Hà Nội! Nhất là phố cổ bắt đầu từ chữ “Hàng”! Nhưng nếu có nhà ở Hàng Đào, Hàng Ngang, Hàng Đường thì sự “oai” phải tăng gấp đôi, gấp ba! Mà lại nhà mặt phố, có cửa hàng ở các phố này thì sự “oai” phải … thôi rồi! Khỏi phải nói!

Hà Nội chuyện cũ, chuyện mới (Kỳ 7): Chuyện của người “Phố Cổ”!

Hà Nội chuyện cũ, chuyện mới (Kỳ 7): Chuyện của người “Phố Cổ”!
(PLVN) -  Những ai ở Hà Nội mà có nhà “phố cổ” hãnh diện lắm! Nhà ở phố cổ mà là phố bắt đầu từ chữ “Hàng” thì “oai” hơn! Nhưng nếu có nhà ở Hàng Đào, Hàng Ngang, Hàng Đường thì sự hãnh diện phải tăng gấp đôi, gấp ba! Mà lại nhà mặt phố ở các phố này thì sự hãnh diện còn tăng gấp nhiều lần nữa!

Theo chân du khách đi tìm khu nghỉ dưỡng Top 1 phố núi Sa Pa

Theo chân du khách đi tìm khu nghỉ dưỡng Top 1 phố núi Sa Pa
(PLVN) -  Nét đẹp mộc mạc , ban sơ, mê đắm du khách của vùng đất Sa Pa được bao trọn trong tầm view từ khu nghỉ dưỡng Sapa Jade Hill - điểm đến mà bất cứ du khách nào cũng phải lựa chọn khi đặt chân tới thành phố trong sương mù này .

BIM Group đồng hành cùng tổ chức Newborns Vietnam

Lễ ký kết giữa đại diện Newborns Vietnam – bà Suzanna Lubran và đại diện BIM Group – Bà Vũ Thanh Thủy - Giám đốc Marketing và Truyền thông đã diễn ra với sự chứng kiến của Đại sứ Anh quốc Gareth Ward, Phó GĐ BV Nhi và đại diện các viện Saint Paul, Phụ Sản Hà Nội, Hồng Ngọc và Chuyên gia y tế đến từ Anh Quốc.
(PLVN) -  Tối 22/6, Tập đoàn BIM Group và tổ chức Newborns Vietnam đã thực hiện lễ ký kết hợp tác tài trợ Chương trình Hồi sức sơ sinh tại phòng sinh NLS trước sự chứng kiến của Đại sứ Anh quốc tại Việt Nam và Bệnh viện Nhi Trung ương.

“Bật mí” chiến lược làm nên thành công của Acecook Việt Nam

“Bật mí” chiến lược làm nên thành công của Acecook Việt Nam
(PLVN) - Nhắc đến Acecook là nhắc đến một doanh nghiệp Nhật đã thành công trong việc định hình khẩu vị ăn mì của người Việt qua hương vị tôm chua cay. Đến nay, Acecook trở thành thương hiệu được tin dùng trong gần 30 năm hoạt động sản xuất, kinh doanh và luôn là đơn vị dẫn đầu thị trường mì ăn liền tại Việt Nam.

Ly kỳ truyền thuyết về bà thứ phi Phi Yến và hoàng tử Cải ở Côn Đảo

Ly kỳ truyền thuyết về bà thứ phi Phi Yến và hoàng tử Cải ở Côn Đảo
PLVN- Hàng trăm năm qua, người dân Côn Đảo (Bà Rịa – Vũng Tàu) vẫn lưu truyền truyền thuyết về bà Phi Yến và hoàng tử Cải, gắn liền 2 di tích miếu Bà An Hải và miếu Cậu. Họ cho rằng đó chính là nguồn gốc của câu ca dao “Gió đưa cây cải về trời, rau răm ở lại chịu lời đắng cay”. Truyền thuyết dân gian này dù tương phản với thực tế lịch sử nhưng điều thú vị là nó vẫn sống mãi theo thời gian.

Báo chí – Nhịp cầu nối những đảo xa

Báo chí – Nhịp cầu nối những đảo xa
(PLVN) - Hình ảnh những nhà báo vai ba lô, máy ảnh, máy quay hòa vào đoàn quân lên đường ra Trường Sa như nhắc nhớ đến một th ời đạn bom, cả nước cùng ra trận. Hơn thế nữa, đằng sau những trang viết là tình cảm sâu nặng của các nhà báo với những con người nơi đầu sóng.

Đại hội đồng cổ đông Hoàng Quân 2022: Thông qua kế hoạch phát hành hơn 100 triệu cổ phiếu

Đại hội đồng cổ đông Hoàng Quân 2022: Thông qua kế hoạch phát hành hơn 100 triệu cổ phiếu
(PLVN) - Ngày 18/6, Đại hội đồng cổ đông (ĐHĐCĐ) Công ty CP Tư vấn – Thương mại – Dịch vụ Địa ốc Hoàng Quân (HoSE: HQC) thông qua các báo cáo, tờ trình của Hội đồng quản trị (HĐQT), thông qua các kế hoạch kinh doanh. Đồng thời, phiên thảo luận nóng hơn bao giờ hết với những vấn đề thắc mắc của các cổ đông xung quanh việc phát hành 100 triệu cổ phiếu huy động 1.000 tỉ đồng.

Tăng trưởng xanh: Mục tiêu xuyên suốt của Thừa Thiên - Huế

Nhiều doanh nghiệp, nhà máy trên địa bàn Thừa Thiên- Huế đang áp dụng kỹ thuật công nghệ cao vào các hoạt động sản xuất.
(PLVN) - Hiện nay, Việt Nam cũng như nhiều nước trên thế giới đã đặt mục tiêu tăng trưởng xanh và phát triển bền vững. Trong xu thế đó, Thừa Thiên - Huế là một trong những tỉnh, thành đã bắt nhịp và đang tìm cách kết nối, hội tụ nguồn lực để thực hiện.

longformPGS.TS.BS Đậu Xuân Cảnh: Việt Nam và giấc mơ cường quốc về dược liệu

PGS.TS.BS Đậu Xuân Cảnh: Việt Nam và giấc mơ cường quốc về dược liệu
(PLVN) -  “Từ một nước thiếu lương thực, Việt Nam đã trở thành nước xuất khẩu gạo lớn thứ hai thế giới, mang về hàng tỷ USD mỗi năm. Tương tự với cà phê, chúng ta cũng là nước sản xuất hàng đầu. Tôi mong muốn, trong tương lai không xa, Việt Nam sẽ trở thành một cường quốc về dược liệu. Những sản phẩm từ dược liệu cũng như nền Đông Y của chúng ta sẽ được cả thế giới biết đến và đón nhận”, Thầy thuốc Nhân dân, PGS TS BS Đậu Xuân Cảnh – Chủ tịch Hội Đông Y Việt Nam chia sẻ.

Hải Phòng: Chuyện cây đại di sản hơn 400 tuổi bên hồ An Biên

Hải Phòng: Chuyện cây đại di sản hơn 400 tuổi bên hồ An Biên
(PLVN) - Trải qua hơn 400 năm, cây đại vẫn uy nghi, xanh tốt và hoa lá quanh năm. Người dân ở đây xem cây đại như biểu tượng của làng mình! Trong những vui buồn, cưới hỏi, ra khơi thuở xưa, người làng đều có chút lễ ra trình “cụ”… Đó là cây đại di sản tại miếu cổ An Đà ở phường Đằng Giang, quận Ngô Quyền, TP Hải Phòng.

Cảnh sát biển đồng hành với ngư dân Lý Sơn

Cảnh sát biển đồng hành với ngư dân Lý Sơn
(PLVN) - “Cảnh sát biển đồng hành cùng ngư dân” là mô hình mang tính đặc thù riêng của lực lượng Cảnh sát biển, được triển khai từ năm 2017. Từ mô hình này, ngư dân không chỉ yên tâm phát triển kinh tế mà còn tích cực tham gia bảo vệ chủ quyền, gìn giữ an ninh, trật tự trên các vùng biển đảo của Tổ quốc.

Đại ca giang hồ được người Sài Gòn thờ cúng như Thành Hoàng

Đại ca giang hồ được người Sài Gòn thờ cúng như Thành Hoàng
(PLVN) - Đình làng xưa nay được biết đến là nơi thờ vị thần Thành Hoàng và những bậc tiền nhân có công lao với làng xã. Nhưng giữa đất Sài Gòn lại có một ngôi đình cổ xưa thờ một đại ca giang hồ. Ấy là đình Nhơn Hòa (phường Cầu Ông Lãnh, Quận 1, TP Hồ Chí Minh) - nơi thờ Cậu Hai Miên (tức Huỳnh Công Miên).

Bất động sản Đại An Lộc mạo danh công ty lớn dụ khách hàng mua đất?

Bất động sản Đại An Lộc mạo danh công ty lớn dụ khách hàng mua đất?
(PLVN) - “Công ty em là nhà phân phối duy nhất của tập đoàn Đại Phúc để bán các sản phẩm tại dự án Diên Hồng trên đường Nguyễn Văn Linh, Bình Chánh. Công ty em có dự án nằm liền kề, bên cạnh dự án Vạn Phúc City khoảng 600 nền, trong dự án có đầy đủ trường học, bệnh viện với giá khoảng 13 đến 15 triệu đồng 1 m ² …”. Đó là những lời khẳng định “mỹ miều” từ nhiều nhân viên bán hàng của Công ty CP Đầu tư Kinh doanh Bất động sản Đại An Lộc đóng tại đường Lam Sơn, quận Tân Bình, TP Hồ Chí Minh.

Chốn thâm sơn cùng cốc nơi Lý Quốc Sư từng tu tập

Chốn thâm sơn cùng cốc nơi Lý Quốc Sư từng tu tập
(PLVN) - Đó là hang Chùa Thượng ở xã Ngọc Lương (huyện Yên Thủy, tỉnh Hòa Bình) - một di tích, thắng cảnh đã được tỉnh Hòa Bình xếp hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh. Tương truyền đây là nơi Lý Quốc Sư - tức ngài Không Lộ thiền sư, bậc đại danh y triều Lý đã từng tu tập, làm thuốc chữa khỏi bệnh cho Vua Lý và chữa bệnh giúp dân.

Ravi: Áp dụng tiêu chuẩn quốc tế trong phát triển nghỉ dưỡng xanh

Ravi: Áp dụng tiêu chuẩn quốc tế trong phát triển nghỉ dưỡng xanh
(PLVN) -  Gần 100% du khách trả lời mong muốn được nghỉ dưỡng tại những địa điểm lưu trú sinh thái và bền vững với môi trường tự nhiên ít nhất một lần. Đây là kết quả khảo sát được Công ty Du lịch Kỹ thuật số Booking.com thực hiện trực tuyến gần đây tại Việt Nam.

Từ bản quy hoạch “xanh” tới mô hình phát triển kinh tế bền vững của BIM Group tại Ninh Thuận

Từ bản quy hoạch “xanh” tới mô hình phát triển kinh tế bền vững của BIM Group tại Ninh Thuận
(PLVN) - Cam kết đạt mức thải ròng bằng 0 vào năm 2050 của Việt Nam tại sự kiện COP26 là dấu mốc quan trọng về phát triển bền vững trong chiến lược vĩ mô của nước ta. Một trong những sự cụ thể hóa chính là bản Dự thảo Quy hoạch điện VIII (QHĐ8) đang trình chính phủ phê duyệt. Không đứng ngoài xu thế đó, từ năm 2006, BIM Group đã phát triển một tổ hợp kinh tế xanh tại Ninh Thuận và gặt hái được những kết quả nhất định.