Kỳ 2: Người thất nghiệp, đất nằm chơi
Vì đâu nên sự ?
Về xã Anh Dũng (Kiến Thụy) dịp này, người ta dễ có những ấn tượng trái ngược nhau. Con đường trải nhựa, dẫn thẳng từ đường Phạm Văn Đồng tới cổng trụ sở UBND xã, đâu cũng thấy nhà nhiều tầng, đường thôn rộng mở. Trường học, trạm y tế xã khang trang, rộng rãi, mái mới đỏ tươi. Lạ lùng là quanh các công trình mới này, đất vẫn rộng mênh mông, nhưng không có sức sống của những cánh đồng lúa ngày xưa. Đâu cũng nhấp nhô từng đống đất, cát. Đồng ruộng vẫn có màu xanh, nhưng là màu xanh của cỏ... Đất chỗ cao, bạc trắng, bóc từng mảng vì không có nước, vì chua mặn. Đất vùng trũng, rong rêu nổi xanh từng đám.
Vì đâu nên nông nỗi này ? Phó Chủ tịch UBND xã Anh Dũng cho biết: Trước năm 2002, 100% diện tích đất nông nghiệp đều được nhân dân tích cực sản xuất, không để diện tích nào hoang hoá. Nhưng từ, khi dành 130 ha đất cho các dự án, cả xã còn lại 48 ha, thuộc hai thôn Trà Khê và Phấn Dũng. Khi các dự án san lấp mặt bằng, hệ thống thuỷ lợi của khu vực này bị ách tắc, gần như vô hiệu hoá. Trong qúa trình phun cát, một số doanh nghiệp còn lấn vào diện tích đất của dân khoảng 1 nghìn m2 ( thuộc diện tích ruộng của khoảng 10 hộ nông dân). Nghiêm trọng hơn, toàn bộ 48 ha nói trên bị thẩm thấu, nhiễm chua mặn. Vụ đầu tiên, người dân vẫn tiếp tục cấy lúa. Nhưng cây lúa cứ đỏ quạch, chết dần. Thế là hộ nọ nhìn hộ kia, một hộ phải bỏ ruộng, các hộ khác đành làm theo. Từ vụ chiêm 2003, toàn bộ các hộ dân còn đất nông nghiệp ở xã Anh Dũng gần như đồng loạt phải bỏ ruộng, của mình. Tính ra, có tất cả 473 hộ bỏ ruộng trong đó thôn Trà Khê có 10 khu: khu đồng Mạp 78 hộ, khu đồng Lăng có 100 hộ, khu đường Tròn 84 hộ, khu đường Cát 116 hộ...,thôn Phấn Dũng trải rộng trên 7 khu, trong đó khu cống Đá và trong Lăng có 105 hộ, khu cửa Đình có 62 hộ...
Xã An Hồng ( huyện An Dương) từ năm 1993 đến nay cũng dành 120 ha/ 375 ha canh tác cho 32 doanh nghiệp thực hiện dự án phát triển công nghiệp. Diện tích đất này của khoảng 1500 hộ sản xuất. Tại xã có nhiều xóm mất 2/3 diện tích đất nông nghiệp như các xóm Khánh Thịnh, Ngô Yến...Cũng như xã Anh Dũng, tại đây có tình trạng nông dân thất nghiệp, đất nằm chơiiii vì có không ít đất đầu thừa, đuôi thẹoooo kẹt giữa các dự án. Phần lớn các diện tích đất này đều khoảng vài chục m2, nhỏ lẻ, manh mún, nằm kẹt giữa đất của các dự án nên không đưa được nước vào để phục vụ sản xuất nông nghiệp. Điều đáng nói là, trong quá trình sản xuất, một số doanh nghiệp còn biến những khu đất này thành nơi xả nước thải công nghiệp, rác thải công nghiệp làm ảnh hưởng tới sản xuất, ô nhiễm nguồn nước, môi trường sống...Do vậy, phần lớn diện tích đất nông nghiệp của xã gặp khó khăn trong sản xuất, năng suất, chất lượng nông sản kém.
Tình trạng diện tích đất canh tác của dân bị kẹt giữa các dự án, khó khăn trong sản xuất còn diễn ra khá phổ biến ở các xã Đại Bản, An Hưng,
Đứng trước thực trạng này, nhân dân các địa phương yêu cầu các doanh nghiệp đền bù thiệt hại hoa màu trên diện tích đất của họ, đồng thời đề nghị hai hướng giải quyết: thành phố trưng dụng toàn bộ diện tích đất không thể sản xuất nông nghiệp do kẹt giữa các dự án, hỏng hệ thống thủy lợi, thẩm thấu mặn... để phục vụ dự án, nhân dân nhận tiền đền bù để chủ động tìm hướng sinh sống; phố đầu tư khôi phục lại hệ thống thuỷ lợi, thau chua rửa mặn để nhân dân tiếp tục sản xuất. Tuy nhiên, cả hai đề nghị của nhân dân chưa được quan tâm giải quyết thích đáng, trong khi các doanh nghiệp đều né tránh việc giải quyết những hậu quả đã gây ra đối với sản xuất ở địa phương ( dù đã cam kết bảo đảm việc tiêu thoát nước cho các diện tích đất nông nghiệp liền kề trước khi thi công thực hiện dự án). Khi được hỏi làm thế nào để giải quyết thực trạng này, lãnh đạo các xã đều khẳng định: Chỉ có thành phố mới đủ tầm để giải quyết vấn đề nàyyyy. Bao giờ giải quyết, hướng giải quyết ra sao, dân vẫn đợi.
Giấc mơ chưa trọn...
Việc đồng loạt phải bỏ ruộng đất sản xuất đã biến mơ ước đổi đời từ đất dự án của nhiều nông dân dường như trở thành một giấc mơ chưa trọn. Cho dù, trong một thời gian nhất định, những khoảng tiền đền bù từ các dự án đã giúp họ phần nào mở mày, mở mặtttt. Trong tổng số 473 hộ phải bỏ ruộng ở xã Anh Dũng (Kiến Thuỵ), có 446 hộ mất từ 50-100% diện tích đất canh tác, phần đông trong số họ đều được nhận tiền đền bù từ một phần đất nào đó. Gia đình ông trưởng thôn Phấn Dũng (xã Anh Dũng) được hưởng đền bù từ 5 sào ruộng, tổng số tiền đền bù 125 triệu đồng. Số tiền đó ông trích ra mua xe máy, sửa sang lại nhà. Phần còn lại ông gửi tiết kiệm phòng thân. Kể ra, cuộc sống như thế cũng tạm ổn.
Nhưng lo xaaaa như ông trưởng thôn cũng không có nhiều người. Thôn Phấn Dũng có 305 hộ phải bỏ ruộng, tổng diện tích gần 26 ha. Hai năm gần đây, các hộ này chủ yếu sống bằng tiền đền bù (97% số hộ trong thôn có tiền đền bù) và đến nay, số tiền đó người dân đã cơ bản tiêu hếtttt, số hộ còn giữ được tiền để gửi tiết kiệm chỉ đếm được trên đầu ngón tay. Họ tiêu tiền vào những việc gì, khi ruộng đã bỏ ? Hộ anh Ngô Văn Cường, được nhận số tiền đền bù 40 triệu đồng, dùng vốn đó làm quán, sắm xe máy, tủ lạnh bán hàng ăn sáng, nước giải khát. Lúc đầu, hàng bán chạy như tôm tươiiii. Nhưng người làng tiền tiêu cạn dần, khách hàng thưa thớt, người đến cũng ăn chịuuuu luôn. Thế là cụt vốn, vay tiền ngân hàng cũng không gượng dậy nổi, không việc làm, xe máy cũng bán rẻ cho người ta, nhà bị ngân hàng tróc nợ. Còn hộ anh chị Đỗ Văn Quý, tuy không thuộc diện được nhận nhiều tiền đền bù, nhưng lại là gia đình chịu ảnh hưởng nặng nề của việc buộc phải bỏ ruộng. Khi thấy chúng tôi đến thăm, khen căn nhà khá khang trang, tiện nghi đầy đủ, chị Quý than thở: Nhiều nhà trong thôn giống gia đình tôi, có cái xác nhà to, thoạt nhìn tưởng đầy đủ lắm, thực ra bây giờ đã trở thành hộ nghèo, chạy ăn từng bữaaaa. Gia đình có 1,1 mẫu ruộng, 1 sào thuộc diện đền bù được 30 triệu đồng. Anh chị dùng sửa sang lại nhà, trang trải nợ nần là hết nhẵn.Số ruộng còn lại của gia đình lại chia nhỏ, phân tán ở nhiều xứ đồng, mấy năm nay cũng không sản xuất được vì ruộng bị nhiễm mặn, không có nước tưới tiêuuuu Ruộng bỏ, cả nhà không có việc làm, anh Quý thỉnh thoảng đi làm thợ, công việc lúc có, lúc không, ráo mồ hôi, miệng ngừng ănnnn, thu nhập của gia đình phụ thuộc vào 200 nghìn đồng/tháng- tiền trợ cấp TNXP của vợ: Làm nông nghiệp tuy vất vả nhưng không sợ đói, lúc nông nhàn còn đi làm thuê để có thêm thu nhập. Trước đây, cha con chỉ cần vác cuốc ra đồng làm dăm luống cà, luống cải là có ăn. Vậy mà giờ đây mang tiếng là nông dânn nhưng mấy khi tay hái đwojc trái cà. Tất cả đều phải ra chợ. Nay ruộng bỏ, nông dân mà phải đi mua lương thực từng bữa, không chăn nuôi được gì, nhìn ruộng mà xót lòng, ngồi nhìn cảnh kinh tế gia đình ngày càng sa sútttt-anh chị ngao ngán bảo.
Tình cảnh của gia đình anh Quý, anh Cường ở xã Anh Dũng cũng là tình trạng chung của nhiều hộ dân có đất nằm kẹt giữa các dự án không sản xuất được ở An Hồng, Đại Bản, An Hưng, Nam Sơn...(An Dương); Tam Hưng, Thuỷ Sơn, Lại Xuân (huyện Thuỷ Nguyên), Hưng Đạo (huyện Kiến Thụy), phường Sở Dầu (quận Hồng Bàng)))). Những ngày đầu, được nhận những khoản tiền lớn, nhà nào cũng mua sắm, làm cho được cái nhà to, mua được cái xe máy, ti vi-những thứ mà nếu chỉ cấy lúa, trồng màu, phải rất lâu họ mới mua được. Một số người đang nảy sinh tư tưởng đợi chờ thành phố lấy nốt diện tích đất còn lại để tính chuyện lâu dài. Nhưng ruộng đã bỏ, doanh nghiệp có lấy đất nữa hay không, bao giờ lấy đất, dân không hề biết. >>>Miệng ăn, núi lởởởở, tiền tiêu hết dần, nhiều hộ dân lâm vào hoàn cảnh khó khăn Phó Chủ tịch UBND xã An Hồng bảo: Trước năm 2002, cả xã chỉ có vài chục chiếc xe máy. Nhưng từ khi có đền bù, gần như 100% số hộ mua xe máy. Rồi đến giờ, lượng xe cứ thưa dần. Người già yếu, quá tuổi lao động đành ngồi nhà, còn thanh niên lũ lượt kéo nhau đi làm xa hết, nhưng toàn làm những việc như phụ hồ, xây dựng..vất vả, thu nhập thấp, nuôi thân chẳng nổiiii. Nhìn bề ngoài, nhiều xã cơ bản đã bê tông hoá, nhựa hóa đường làng, nhà cao, cửa rộng nhưng diện hộ nghèo (theo tiêu chí mới) lại tăng nhanh, nhiều nơi, người dân lại tái nghèoooo trong những ngôi nhà khang trang (ví dụ như xã Anh Dũng, tỷ lệ hộ nghèo lên tới 12,5%).
Việc phải buộc lòng dứt bỏ đồng ruộng đã biến giấc mơ làm giàu của người dân ở nhiều vùng quê chóng qua nhanh.
Việt Anh-Hoàng Yên