Kiến nghị sửa Bộ luật Hình sự để xử lý vi phạm sơ tuyển, khám sức khỏe nghĩa vụ quân sự

Trước đó, Bộ Quốc phòng nhận được kiến nghị của cử tri tỉnh Quảng Ninh với nội dung: “Đề nghị trình Quốc hội nghiên cứu sửa đổi, bổ sung Bộ luật Hình sự tại Điều 332 Tội trốn tránh nghĩa vụ quân sự và Điều 335 Tội cản trở việc thực hiện nghĩa vụ quân sự, tại Mục 1 của 2 Điều này hiện nay chưa có hành vi vi phạm trong công tác sơ tuyển, khám sức khỏe thực hiện nghĩa vụ quân sự”.

Với nội dung này, Bộ Quốc phòng đã có văn bản trả lời. Theo Bộ Quốc phòng, tội trốn tránh nghĩa vụ quân sự (NVQS) trong Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017 (gọi tắt là BLHS năm 2015) kế thừa hoàn toàn nội dung trong BLHS năm 1999, sửa đổi, bổ sung năm 2009.

Tại khoản 1 Điều 332 BLHS năm 2015 quy định: “Người nào không chấp hành đúng quy định của pháp luật về đăng ký nghĩa vụ quân sự, không chấp hành lệnh gọi nhập ngũ, lệnh gọi tập trung huấn luyện, đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm”. Trong cấu thành cơ bản của điều luật mô tả 03 hành vi, đó là: (1) Không chấp hành đúng quy định của pháp luật về đăng ký NVQS; (2) Không chấp hành lệnh gọi nhập ngũ; (3) Không chấp hành lệnh gọi tập trung huấn luyện. Theo quy định tại khoản 2 Điều 3 Luật NVQS năm 2015 thì đăng ký NVQS là việc lập hồ sơ về NVQS của công dân trong độ tuổi thực hiện nghĩa vụ quân sự.

Tội cản trở việc thực hiện nghĩa vụ quân sự được quy định tại Điều 335 BLHS năm 2015 hiện hành trên cơ sở kế thừa toàn bộ nội dung của Điều 262, BLHS năm 1999, sửa đổi, bổ sung năm 2009, tại khoản 1 quy định: “Người nào cố ý cản trở việc đăng ký nghĩa vụ quân sự, gọi nhập ngũ, gọi tập trung huấn luyện, thì bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm”.

Bộ Quốc phòng cho biết, theo Luật NVQS năm 2015, trốn tránh thực hiện nghĩa vụ quân sự là hành vi không chấp hành lệnh gọi đăng ký nghĩa vụ quân sự; lệnh gọi khám sức khỏe nghĩa vụ quân sự; lệnh gọi nhập ngũ; lệnh gọi tập trung huấn luyện, diễn tập, kiểm tra sẵn sàng động viên, sẵn sàng chiến đấu. Luật NVQS năm 2015 liệt kê 4 hành vi được xem là trốn tránh thực hiện NVQS, đó là hành vi không chấp hành: (1) Lệnh gọi đăng ký NVQS, (2) Lệnh gọi khám sức khỏe nghĩa vụ quân sự, (3) Lệnh gọi nhập ngũ, (4) Lệnh gọi tập trung huấn luyện, diễn tập, kiểm tra sẵn sàng động viên, sẵn sàng chiến đấu.

Về hành vi không chấp hành lệnh gọi khám sức khỏe NVQS thì theo quy định về đăng ký NVQS cũng như các quy định khác trong Luật NVQS năm 2015 thì đăng ký NVQS và khám sức khỏe NVQS là hai hoạt động độc lập, riêng biệt; đăng ký NVQS không bao gồm việc khám sức khỏe NVQS.

Mặt khác, tại khoản 3 Điều 2 Thông tư liên tịch 16/2016/TTLT-BYT-BQP ngày 30/6/2016 của Bộ trưởng Bộ Y tế và Bộ trưởng Bộ Quốc phòng quy định việc khám sức khỏe thực hiện NVQS thì khám sức khỏe NVQS là việc “thực hiện khám, phân loại, kết luận sức khỏe đối với công dân được gọi làm NVQS đã qua sơ tuyển sức khỏe và công dân đăng ký dự thi tuyển sinh quân sự, do Hội đồng khám sức khỏe nghĩa vụ quân sự huyện thực hiện”.

Đối chiếu với các quy định trong Nghị định số 13/2016/NĐ-CP ngày 19/02/2016 của Chính phủ quy định trình tự, thủ tục đăng ký và chế độ, chính sách của công dân trong thời gian đăng ký, khám, kiểm tra sức khỏe NVQS, Thông tư số 148/2018/TT-BQP ngày 04/10/2018 của Bộ trưởng Bộ Quốc phòng quy định tuyển chọn và gọi công dân nhập ngũ; đồng thời, qua thực tiễn hoạt động đăng ký NVQS, gọi nhập ngũ hằng năm thì khám sức khỏe NVQS là hoạt động tiếp theo của việc đăng ký NVQS; trên cơ sở kết quả khám sức khỏe của từng công dân, cơ quan có thẩm quyền sẽ ra lệnh gọi công dân đó nhập ngũ nếu cũng đáp ứng được các tiêu chuẩn khác về độ tuổi, chính trị, văn hóa. Như vậy, hoạt động khám sức khỏe NVQS là bước chuyển tiếp giữa hoạt động đăng ký NVQS và hoạt động nhập ngũ; nếu không thực hiện việc khám sức khỏe NVQS thì không thể nhập ngũ. Để thực hiện đầy đủ NVQS đối với Tổ quốc, công dân phải chấp hành lệnh gọi khám sức khỏe NVQS.

"Như vậy, hành vi không chấp hành lệnh gọi khám sức khỏe NVQS xâm hại đến hoạt động của cơ quan nhà nước trong quản lý hành chính về thực hiện NVQS với tính chất, mức độ tương tự hành vi không chấp hành lệnh gọi đăng ký NVQS, lệnh gọi nhập ngũ. Bộ luật Hình sự năm 2015 và Luật NVQS năm 2015 đều có các quy định về trốn tránh NVQS, tuy nhiên đối chiếu với những quy định cụ thể trong 02 văn bản trên Điều 332, Điều 335 BLHS năm 2015 đã không quy định về hành vi “không chấp hành lệnh gọi khám sức khỏe nghĩa vụ quân sự”, gây khó khăn trong việc áp dụng pháp luật trong thực tiễn hoặc có thể dẫn đến việc bỏ lọt tội phạm", Bộ Quốc phòng nhấn mạnh.

Vì vậy, theo Bộ Quốc phòng cần nghiên cứu sửa đổi, bổ sung khoản 1 Điều 332 BLHS năm 2015 theo hướng: “Người nào trốn tránh thực hiện nghĩa vụ quân sự, đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm”. Sửa đổi, bổ sung khoản 1 Điều 335 BLHS năm 2015 theo hướng: “Người nào cố ý cản trở việc thực hiện nghĩa vụ quân sự, thì bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm”. Với quy định như trên, khi áp dụng điều luật sẽ viện dẫn đến văn bản luật điều chỉnh lĩnh vực này là Luật NVQS nhằm đảm bảo tính toàn diện, bao quát cũng như sự hoàn thiện trong kỹ thuật lập pháp.

Thời gian tới, Bộ Quốc phòng sẽ phối hợp với các cơ quan hữu quan tiếp tục theo dõi, tổng kết, đánh giá, nghiên cứu và đề xuất hoàn thiện quy định của BLHS đối với các hành vi này.