Không khách hàng nào lại đồng ý cho LS tố giác
Khoản 3 Điều 19 BLHS 2015 quy định: “Người bào chữa phải chịu trách nhiệm hình sự trường hợp không tố giác các tội xâm phạm an ninh quốc gia hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng khác quy định tại Điều 389 của Bộ luật này”.
Theo Phó Chủ tịch Liên đoàn LS Việt Nam, Chủ nhiệm Đoàn LS Hà Nội Nguyễn Chiến, các tội xâm phạm an ninh quốc gia và tội đặc biệt nghiêm trọng khác quy định tại Điều 389 BLHS là rất rộng, có đến 83 tội. Điều đó tác động tâm lý người bào chữa sẽ hình thức, sợ tai nạn nghề nghiệp vì việc khách hàng trình bày với LS là khách quan mà không thể lường hết được. Trong khi đó, Điều 73 Bộ luật Tố tụng Hình sự (BLTTHS) 2015 quy định “cứng” rằng người bào chữa “không được tiết lộ thông tin về vụ án, về người bị buộc tội mà mình biết khi bào chữa, trừ trường hợp người này đồng ý bằng văn bản…” và không quy định “thòng” là “trừ trường hợp pháp luật quy định khác”.
LS Chiến phân tích, 2 Bộ luật trên gắn bó hữu cơ với nhau nhưng theo BLTTHS, đương nhiên không bao giờ người bị buộc tội đồng ý LS tố giác mình, còn khoản 3 Điều 19 BLHS 2015 lại quy định tiết lộ thông tin do khách hàng cung cấp ở cấp độ cao hơn là tố giác tội phạm. “Điều này trái với đạo đức nghề của LS là không làm xấu đi tình trạng của thân chủ do mình bào chữa?” - ông Chiến trăn trở.
Bên cạnh đó, LS Nguyễn Chiến và nhiều chuyên gia pháp lý cho rằng việc quy định như trên cũng dẫn đến hệ quả xấu trong quan hệ giữa LS với thân chủ. Nếu người bào chữa đi tố giác thân chủ do mình phải tận tâm để bảo vệ, bào chữa cho họ thì chắc chắn kể từ thời điểm LS tố giác, thân chủ sẽ mất niềm tin ở LS, thậm chí họ tố ngược LS là vu khống. Rộng hơn, PGS.TS Cao Thị Oanh (Khoa Pháp luật hình sự, Trường Đại học Luật Hà Nội) lo ngại sẽ ảnh hưởng đến hoạt động nghề nghiệp LS bởi không ai còn tin tưởng LS.
Ông Trương Văn Dũng (Hội Luật gia TP.Hà Nội) thì băn khoăn, điều luật chưa quy định rõ phạm tội không tố giác có liên quan đến dịch vụ người bào chữa đang làm hay không? Theo ông Dũng, kinh nghiệm quốc tế và theo Luật LS và BLTTHS 2015, đặc quyền về nghề nghiệp của LS là giữ bí mật thông tin cho khách hàng, nếu khách hàng biết được điều luật này thì sẽ e ngại mời LS, vô hình trung gây khó khăn chứ không phải tạo điều kiện cho LS.
Một hình thức “giảm nhẹ” trách nhiệm hình sự cho LS
Xét về mặt hình thức, LS Huỳnh Phương Nam (thành viên Ban Chủ nhiệm Đoàn LS Hà Nội) cho rằng, bằng quy định tại khoản 3 Điều 19, lần đầu tiên BLHS thể hiện quyền miễn trừ trách nhiệm hình sự của người bào chữa về hành vi này (không tố giác tội phạm) trong một số trường hợp. Tuy nhiên, thực tế sẽ gây nhiều khó khăn, bất lợi cho LS khi thực hiện nhiệm vụ bào chữa.
“Nếu không có sự chia sẻ thông tin một cách trung thực giữa người bị tình nghi, bị buộc tội với người bào chữa thì người bào chữa không thể hoàn thành tốt được nhiệm vụ bào chữa cho thân chủ của mình. Vì vậy, vấn đề “bí mật thông tin” của khách hàng đối với LS phải được đặt lên hàng đầu trong mối quan hệ của LS với khách hàng để bảo đảm tốt nhất lợi ích của khách hàng” - ông Nam nói.
Trước ý kiến cho rằng một LS cũng đồng thời là công dân, cũng phải có nghĩa vụ, trách nhiệm như mọi công dân, có nghĩa vụ phát hiện, tố giác hành vi phạm tội, LS Nam có cách nhìn khác. Ông cho rằng, liệu người bào chữa – LS có đồng thời thực hiện được cả hai nghĩa vụ này không. Hơn nữa, rất khó có căn cứ để xác định những thông tin mà khách hàng tiết lộ có đúng sự thật hay không.
Khẳng định đây là vấn đề rất quan trọng, có nguy cơ ảnh hưởng đến hoạt động hành nghề của LS, ông Nam đề nghị sửa đổi theo hướng quy định quyền miễn trừ về tội này đối với người hoạt động nghề nghiệp bào chữa (kể cả người chưa/không được mời bào chữa) khi tiếp nhận thông tin từ khách hàng đến với mình; hoặc chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về tội này đối với nhóm tội xâm phạm an ninh quốc gia và ở mức độ đặc biệt nghiêm trọng theo khoản 4 Điều 9 BLHS 2015).
Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật hình sự hành chính (Bộ Tư pháp) - thành viên Tổ Biên tập BLHS 2015 Nguyễn Văn Hoàn lại dẫn chứng thực tế pháp luật hình sự trước đây về nguyên tắc, nếu LS không tố giác thì vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự, mặc dù thời gian qua chưa “quy” trách nhiệm trong những trường hợp này. Vì vậy, ông Hoàn nhấn mạnh, với quy định lần này thực chất là hình thức “giảm nhẹ” trách nhiệm hình sự cho LS.
