Khơi thông dòng chảy kinh tế xanh - Bài 2: Cái khó của những người tiên phong

Phá vỡ quan niệm cũ về phát triển kinh tế

“Trước đây, du lịch và nghề nuôi biển không thể song hành cùng nhau. Nếu lựa chọn du lịch thì không thể tính đến nghề nuôi biển vì nuôi biển rất ô nhiễm. Nếu lựa chọn nuôi biển thì buộc du lịch phải dừng bước. Nhưng tôi muốn và tôi đã thực hiện song song 2 lĩnh vực này trên mặt biển Vân Đồn, Quảng Ninh” - nữ doanh nhân Nguyễn Thị Hải Bình - Tổng Giám đốc (TGĐ) Công ty CP Tập đoàn STP chia sẻ. Mô hình trang trại nuôi biển bằng vật liệu thân thiện với môi trường (nhựa HDPE) kết hợp du lịch trải nghiệm được STP liên kết với một số hợp tác xã nuôi biển ở đảo Phất Cờ, huyện Vân Đồn đã trở thành mô hình kiểu mẫu để nhiều đơn vị trong và ngoài nước đến tham quan, học tập. STP được dự báo sẽ là một trong những đơn vị đầu tiên nhận được tín chỉ carbon trên vùng biển với dự án rong sụn nuôi xen canh với các loài thủy sản giá trị.

“Núi rác thải” với hàng trăm ngàn tấn đầu tôm được thải ra hàng năm đã và sẽ trở thành gánh nặng cho môi trường ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Nhưng, TGĐ Phan Thanh Lộc của Công ty CP Việt Nam Food (VNF) cho rằng, phế thải từ nông nghiệp là tài nguyên, là mỏ vàng, cần phải khai thác. Và 2 nhà máy xử lý chế biến phế thải từ đầu tôm được VNF xây dựng ở Cà Mau, Hậu Giang, đã biến phế thải này trở thành nguyên liệu đầu vào của nhiều ngành giá trị như dược phẩm, thực phẩm...

Đây là hai trong số nhiều doanh nghiệp (DN) được thành lập vào đúng thời điểm những hành lang đầu tiên cho tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn vừa được đưa ra. Hiện, 2 DN cũng đã có những thành tựu nhất định sau hơn 10 năm theo đuổi con đường phát triển bền vững khi VNF là một trong 3 đơn vị được trao Giải thưởng Sáng kiến ESG 2023 (do Bộ Kế hoạch và Đầu tư và Cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ phối hợp tổ chức); STP là một trong 10 đơn vị lọt vào Vòng chung kết Giải thưởng Sáng kiến ESG 2024.

Tuy nhiên, thực tế, họ đã và đang thực sự chật vật trên con đường phát triển xanh, bảo vệ môi trường, dù đã chủ động lựa chọn từ sớm.

Không dễ đi trên “con đường màu xanh”?

Bà Hải Bình cho biết, phát triển hệ thống lồng bè nuôi trồng thủy sản bằng nhựa HDPE có chi phí rất cao và do chưa có tiêu chuẩn Việt Nam nên chưa thể thế chấp để có thể vay vốn tín dụng xanh. Quá trình theo đuổi để tạo ra được một tiêu chuẩn Việt Nam mất rất nhiều thời gian nên Quảng Ninh và STP đã cùng đồng hành tạo ra một tiêu chuẩn địa phương, để trên cơ sở đó, Quảng Ninh có điều kiện thay đổi toàn bộ phao xốp trên biển, giúp nghề nuôi biển xanh bền vững hơn.

Nhưng như thế vẫn chưa đủ bởi muốn nuôi biển bền vững thì tất cả ngư dân phải cùng một chí hướng. Trong khi chi phí để đầu tư hạ tầng bền vững lại khá cao. “Cái khó ló cái khôn”, STP quyết định cho ngư dân nợ, rồi cấp giống nuôi trồng để có thể tạo thành một hệ sinh thái liên kết, STP cam kết đầu ra cho ngư dân nhưng trong quá trình liên kết này, STP đã gặp nhiều rủi ro và thất bại.

“Nếu không có những thặng dư từ các lĩnh vực khác của công ty thì chúng tôi khó có thể theo đuổi mô hình nuôi biển bền vững đến thời điểm này. Nhưng dù có khó khăn chúng tôi vẫn xác định sẽ kiên trì, theo đuổi đến cùng bởi giá trị sinh ra từ biển rất lớn” - bà Hải Bình nói.

Bà Nguyễn Vân An - Giám đốc Chiến lược của VNF cho biết, VNF đã gặp rất nhiều khó khăn từ ngày đầu triển khai mô hình kinh tế tuần hoàn này bởi nhận thức chưa đúng đắn về phụ phẩm tôm. “Ai cũng xem phụ phẩm tôm là rác thải nên họ xử lý chung với rác thải, điều này vô hình trung làm giảm chất lượng của phụ phẩm tôm. Do đó, chúng tôi đã phải thuyết phục và can thiệp vào quy trình xử lý của các nhà chế biến tôm để cải tiến chất lượng phụ phẩm ngay từ đầu nguồn” - bà Vân An chia sẻ.

Ngoài ra, VNF không chọn đi theo truyền thống thị trường mà muốn phát triển công nghệ riêng, thân thiện với môi trường hơn. Vì vậy, VNF tập trung phát triển đội ngũ nghiên cứu nội bộ ngay từ những ngày đầu thành lập. “Thực tế, VNF đã bỏ ra rất nhiều chi phí thử nghiệm hay chúng tôi vẫn tếu táo, gọi đây là “ngu phí” - để phát triển được công nghệ như ngày nay” - bà Vân An vui vẻ kể.

Chuyển đổi xanh không còn là “sự lựa chọn làm hoặc không”, mà là điều tất yếu phải thực hiện nếu muốn tiếp tục tồn tại và tìm kiếm cơ hội phát triển. Do vậy, theo Giám đốc chiến lược của VNF, nếu áp dụng việc chuyển đổi xanh càng sớm khi mô hình vận hành còn chưa quá phức tạp, thì chi phí chuyển đổi sẽ thấp, trong khi khả năng hội nhập chuỗi cung ứng toàn cầu lại cao.

Thậm chí, bà Vân An khẳng định, thực tế, khi thực hiện đầu tư và thực hiện chuyển đổi xanh đến một mức nhất định, sẽ được chuyển thành lợi nhuận tăng thêm (thay vì gánh nặng chi phí) thông qua việc nâng cao chất lượng sản phẩm/dịch vụ, tạo ra thêm nhiều giá trị mới và giảm các chi phí xử lý môi trường trước kia. Do đó, càng sớm càng tốt, cần có những chính sách cụ thể khuyến khích doanh nghiệp lựa chọn và chuyển đổi sang con đường kinh tế tuần hoàn, phát triển bền vững.

Đầu tôm là nguyên liệu đầu vào của VNF.

Cần có chính sách cụ thể

Bà Vân An đề xuất cần có những hỗ trợ về đào tạo nhận thức và năng lực thực hiện cho DN thông qua phổ biến những kiến thức/yêu cầu mới từ thị trường quốc tế. Ví dụ các khái niệm như đo phát thải carbon, các chứng chỉ bền vững, thực hành và báo cáo ESG, nhãn eco... đều còn rất mới với các DN Việt Nam, cần được nhanh chóng phổ cập.

Bên cạnh đó, cần hỗ trợ các DN thực hành tốt hoặc có tiềm năng chuyển đổi xanh tiếp tục phát huy và dùng DN đó như 1 mô hình kiểu mẫu cho DN khác học hỏi kinh nghiệm. Đặc biệt, có những chính sách hỗ trợ cụ thể cho các DN này về tài chính, công nghệ, hành lang pháp lý thuận tiện để tạo động lực cho DN phát triển.

Ngoài ra, để có thể giúp DN có những nghiên cứu thực sự hữu ích cho các mô hình kinh tế tuần hoàn, bà Vân An kiến nghị Nhà nước có thể xây dựng các trung tâm thử nghiệm quy mô với đầy đủ các thiết bị hiện đại, để DN thuê sử dụng với giá ưu đãi phục vụ nghiên cứu. Bà Vân An lý giải, thực tế, để làm được kinh tế xanh, đòi hỏi cần nghiên cứu các giải pháp đổi mới sáng tạo, cần có công cụ và cơ sở vật chất hỗ trợ việc này, thay vì hiện DN đang phải tự bỏ chi phí.

TGĐ Hải Bình cho biết, ngành nông nghiệp trên biển là ngành chưa được hỗ trợ nên nếu STP muốn bà con hợp tác xã đồng hành cùng thì phải “đầu tư”. “Chúng tôi không ngại đầu tư nhưng trước đây đã xảy ra rất nhiều vấn đề về mối quan hệ giữa DN - người nông dân mà doanh nghiệp nhiều khi ở thế “yếu”, do đó, chúng tôi muốn chính quyền cùng đồng hành trong câu chuyện làm ăn liên kết với người nông dân, để DN yên tâm đầu tư, tạo ra một hệ sinh thái bền vững cho nuôi trồng thủy sản, từ đó nâng chất lượng sản phẩm cũng như kinh tế cho ngư dân” - bà Bình bày tỏ.

Ngoài ra, nữ TGĐ này mong muốn Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn sớm có tiêu chuẩn Việt Nam cho sản phẩm nhựa HDPE để STP và bà con ngư dân có thể mang ra thế chấp cũng như có thể mua được bảo hiểm rủi ro, bà con có thể yên tâm gắn bó lâu dài với biển, bám biển, cũng là để giữ chủ quyền thiêng liêng trên vùng biển của Việt Nam.

Những kiến nghị của VNF và STP cũng giống như những kiến nghị mà các DN tham gia khảo sát mức độ chuyển đổi xanh đã đưa ra. Hầu hết đều khẳng định, họ mong muốn tham gia vào quá trình chuyển đổi xanh, mong muốn được thay đổi mô hình sản xuất để vừa đảm bảo phát triển bền vững, vừa có thể tìm kiếm thêm những tệp khách hàng khó tính có sức mua cao và “chịu chi”. Tuy nhiên, do phần lớn đều là các DN nhỏ và vừa nên “lực yếu”. Do đó, DN đều bày tỏ mong muốn được hỗ trợ để giảm bớt chi phí thực hiện chuyển đổi xanh thông qua ưu đãi thuế, ưu đãi tín dụng xanh... để khắc phục các khó khăn về vốn; Định hình, phát triển thị trường cho các sản phẩm xanh thông qua ban hành các tiêu chuẩn, quy chuẩn, dán nhãn hàng hóa xanh...

(Còn tiếp)