Khoảng trống luật sư ở Việt Nam và 'làn gió mới' từ đội ngũ cán bộ tư pháp dày dạn kinh nghiệm

Việt Nam đang đối mặt với khoảng trống đáng kể trong lĩnh vực luật sư, cả về số lượng và chất lượng. Theo thống kê 2024-2025, tỷ lệ luật sư/dân số của Việt Nam là 1/5.540, thấp hơn nhiều so với Nhật Bản (1/2.970), Singapore (1/983) và Hoa Kỳ (1/253). 

Toàn quốc hiện có khoảng 5.200 tổ chức hành nghề luật sư, trong khi số vụ tranh chấp kinh doanh, đầu tư, lao động tăng đều 8-10% mỗi năm trong giai đoạn 2019-2023. 

Điều này cho thấy sự thiếu hụt dịch vụ pháp lý trầm trọng, kéo theo thách thức về chất lượng trong bối cảnh hội nhập. Nếu không sớm lấp đầy “khoảng trống lượng”, “khoảng trống chất” sẽ ngày càng mở rộng khi số lượng doanh nghiệp mới tăng 13%/năm và FDI tăng 8,2%/năm.

Cơ hội rộng mở từ Nghị quyết 66-NQ/TW (2025)

Nghị quyết 66-NQ/TW (2025) đang mang đến một “làn gió mới” khi cho phép viên chức, giảng viên đủ điều kiện trở thành luật sư mà không phải thôi việc. 

Mỗi năm, có hàng trăm thẩm phán, kiểm sát viên cao cấp nghỉ chế độ nhưng vẫn mong muốn tiếp tục cống hiến. Đây được xem là một “mỏ vàng” kinh nghiệm nếu được khai thác hiệu quả.

Về cung – cầu dịch vụ pháp lý, hàng năm có khoảng 11.000 cử nhân luật tốt nghiệp nhưng chỉ 18-20% dự kiểm tra tập sự và dưới 60% đạt, với thời gian trung bình để có thẻ hành nghề là 4,7 năm. 

Trong khi đó, nhu cầu dịch vụ pháp lý rất lớn với 143.000 vụ việc kinh doanh thương mại được TAND thụ lý năm 2023 (tăng 10,4%), thương mại điện tử phát sinh khoảng 12.000 tranh chấp/năm, và 65% doanh nghiệp FDI mong muốn có “luật sư in-house”. 

Khoảng cách năng lực cũng thể hiện rõ khi chỉ 28% luật sư nói thành thạo ngoại ngữ, 9% sở hữu chứng chỉ quốc tế và 57% doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) gặp khó khăn trong việc tiếp cận “dịch vụ pháp lý chất lượng”. 

Nghị quyết 66-NQ/TW (2025) cho phép giảng viên, nhà nghiên cứu luật và nhiều chức danh tư pháp khác chuyển nghề luật sư mà không phải xin thôi việc khi đủ điều kiện cấp chứng chỉ, không xung đột lợi ích và tuân thủ quy tắc đạo đức. 

Dự kiến, giai đoạn 2024-2028, bình quân mỗi năm sẽ có khoảng 220 thẩm phán, 180 kiểm sát viên, 140 chấp hành viên và 400 giảng viên luật nghỉ chế độ. Nếu 50% trong số này tham gia thị trường, sẽ có thêm khoảng 470 luật sư cao cấp/năm (tăng 2,6%), góp phần bảo đảm “cung ứng đủ luật sư có trình độ” theo Nguyên tắc 3 “UN Basic Principles on the Role of Lawyers”.

Cán bộ tư pháp nghỉ hưu: "Mỏ vàng" kinh nghiệm cho ngành luật sư

PGS.TS. Luật sư Phạm Minh Tuyên là một điển hình cho “làn gió mới” này. Ông hiện là Chủ tịch Hội đồng Khoa học Vietnam Legal, Trưởng Văn phòng Luật sư Danh Tín – Chi nhánh Bắc Ninh và Điều hành Gia Phạm Law Firm. 

Với hơn 40 năm kinh nghiệm áp dụng pháp luật, từng là Thẩm phán Cao cấp, Nguyên Chánh án TAND tỉnh Bắc Ninh (hai nhiệm kỳ) và Nguyên Giám đốc Học viện Tòa án, ông mang lại giá trị to lớn khi kết hợp tư duy hoạch định chính sách và thực chiến tố tụng. 

Ông đang xây dựng mô hình “luật sư đồng hành” gắn chiến lược kinh doanh và dẫn dắt mentoring, bồi dưỡng luật sư trẻ trên toàn quốc. 

Ông khẳng định: “Tôi sẽ đem toàn bộ kinh nghiệm xét xử, đào tạo để phụng sự người dân, doanh nghiệp Bắc Ninh nói riêng và cả nước nói chung.”

Trong bối cảnh đó, Vietnam Legal đang định hình một hệ sinh thái chuyên gia pháp lý chuẩn mực. Vietnam Legal quy tụ các chuyên gia hàng đầu về dân sự, kinh doanh, thương mại, thuế, sở hữu trí tuệ, hôn nhân – gia đình... với phương châm “Trust Law, Global Reach” nhằm kiến tạo môi trường pháp lý thuận lợi cho sản xuất, kinh doanh. 

Sức mạnh cốt lõi của Vietnam Legal đến từ đội ngũ luật sư dày dạn kinh nghiệm, dẫn dắt bởi PGS.TS. LS Phạm Minh Tuyên, cùng sự liên kết chặt chẽ với Danh Tín (thế mạnh tố tụng), Gia Phạm Law (thế mạnh giải pháp pháp lý song hành) và Justiva Law (luật sư kiến tạo giá trị kinh doanh). 

Vietnam Legal cũng đẩy mạnh LegalTech và ứng dụng AI với các nền tảng như LawFlow (quản trị vòng đời hồ sơ, giảm 23% thời gian soạn thảo), LexAI (truy xuất 360.000 văn bản quy phạm pháp luật trong 0,4 giây, rà soát hợp đồng > 20 trang/2 phút) và e-Sign360 (ký số đạt eIDAS, tiết kiệm 1,5 tỷ VND/năm). 

Bốn dịch vụ cốt lõi mà Vietnam Legal cung cấp là tư vấn, tranh tụng & giải quyết tranh chấp, cung cấp chuyên gia pháp lý chất lượng cao (outsourcing/in-house) và đào tạo kiến thức & nhân sự pháp lý.

Ngày 26/07/2025, Chi nhánh Danh Tín & Gia Phạm Law Bắc Ninh chính thức hoạt động, bổ sung dịch vụ pháp lý chất lượng cao cho 1,8 triệu dân và hơn 1.700 doanh nghiệp FDI tại Bắc Ninh. Đây sẽ là "phòng thí nghiệm mentoring" nơi cựu thẩm phán kèm cặp luật sư trẻ, chia sẻ án lệ và kỹ năng tố tụng, đồng thời lan tỏa mô hình “luật sư đồng hành” tới các trung tâm công nghiệp Bắc Bộ. 

Chi nhánh đặt mục tiêu xử lý 500 hồ sơ/năm, trong đó 60% về đầu tư-M&A, xây dựng phòng mentoring 2 cấp và Data Hub 1.200 án lệ số hóa vào năm 2026.

Để hoàn thiện hệ sinh thái luật sư Việt Nam, cần có những khuyến nghị cụ thể. Về hành lang pháp lý, cần ban hành Thông tư hướng dẫn Nghị quyết 66-NQ/TW (2025) và bổ sung “Luật sư cao cấp” vào Luật Luật sư. 

Về nhân lực – chất lượng, cần thành lập Quỹ Phát triển Luật sư 200 tỷ VND/năm và yêu cầu giảng viên luật thực tiễn ít nhất 50 giờ/năm. 

Đối với LegalTech, nên giảm 10% thuế thu nhập doanh nghiệp trong 3 năm cho các tổ chức đầu tư từ 5 tỷ VND trở lên vào lĩnh vực này. 

Cuối cùng, cần thúc đẩy chương trình mentoring quốc gia, kết nối 500 cựu thẩm phán, kiểm sát viên với 2.000 luật sư trẻ, đặt mục tiêu hài lòng đạt 85%.

Khoảng trống luật sư là một biến số cấu trúc của Rule of Law (pháp quyền). Mô hình “Retired-jurist-to-lawyer” (cán bộ tư pháp nghỉ hưu chuyển thành luật sư) đã thành công tại Nhật Bản, Đức và có thể nội địa hóa tại Việt Nam. 

Phân tích hồi quy OLS trên số liệu của 63 tỉnh giai đoạn 2018-2023 cho thấy: cứ tăng thêm 1 luật sư trên mỗi 10.000 dân thì tỷ lệ bản án bị hủy hoặc sửa giảm trung bình 0,14 điểm phần trăm, đồng thời mức phạt vi phạm hợp đồng trong các giao dịch dân sự giảm khoảng 6,3%.

Nghị quyết 66-NQ/TW (2025) đã hé mở cánh cửa mới cho nghề luật sư, nhưng thực tế Việt Nam vẫn dừng ở tỷ lệ 1 luật sư/5.540 dân. Để thu hẹp khoảng cách này, hướng đi khả thi nhất là khai thác “mỏ vàng” kinh nghiệm của đội ngũ cán bộ tư pháp nghỉ hưu, đồng thời ứng dụng công nghệ để tinh giản quy trình thu thập – phân tích dữ liệu và tối ưu chi phí vận hành. 

Khi “chất xám” dày dạn trận mạc của các cựu thẩm phán, kiểm sát viên, chuyên gia pháp lý từng xử lý thành công vô số vụ việc về kinh doanh, dân sự, đất đai, lao động, hôn nhân-gia đình, thuế… được cộng hưởng với năng lực điều phối của Vietnam Legal, Danh Tín và Gia Phạm Law, Justiva Law, mô hình luật sư kiến tạo giá trị kinh doanh, cùng với thế mạnh của các văn phòng luật sư trên cả nước thì hệ sinh thái pháp lý sẽ nhanh chóng được bổ sung nhân lực tinh hoa, dịch vụ pháp lý được nâng tầm, góp phần thúc đẩy một nền tư pháp Việt Nam hiện đại, minh bạch và bền vững.