Môn Ngữ văn học sinh giỏi quốc gia THPT năm 2019 - 2020 do Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức ngày 27/12, đề thi bao gồm 2 câu, trong đó câu hỏi phần Nghị luận xã hội yêu cầu thí sinh bày tỏ suy nghĩ về “Con đường đi đến thành công bằng sự tử tế là nhan đề bản dịch Tiếng Việt cuốn sách của Inamori Kazuo - một doanh nhân người Nhật”.
Ở câu 2 Nghị luận văn học, đề yêu cầu học sinh trả lời nội dung: “Thời đại ngày nay, con người phải đối mặt với nhiều áp lực trong cuộc sống. Liệu văn học có khả năng giúp con người hóa giải những áp lực đó”?
 |
| "Sự tử tế" vào đề thi học sinh giỏi quốc gia môn Ngữ văn năm 2019. |
Nhận định về đề thi, TS.Trịnh Thu Tuyết, giáo viên Ngữ văn (Hệ thống Giáo dục Hocmai) cho rằng, cả hai câu nghị luận xã hội và nghị luận văn học đều đặt ra những vấn đề quen thuộc mà không bao giờ nhàm chán của cuộc sống và văn chương, đều không có điểm tựa nào ngoài vốn sống, vốn văn chương và năng lực nhận biết, lý giải vấn đề của thí sinh.
Câu nghị luận xã hội khá thú vị bởi nhiều lẽ, trước hết là cách nhìn ra vấn đề khá độc đáo từ nhan đề một cuốn sách dịch “Con đường đi đến thành công bằng sự tử tế” thay vì những danh ngôn, quan niệm hay những câu chuyện… như phần lớn các đề quen thuộc.
“Thành công” và “tử tế” là hai vấn đề thường xuất hiện độc lập trong rất nhiều đề thi, rất nhiều bài viết. Sự kết nối giữa chúng với nhau trong mối quan hệ nhân quả chính là góc nhìn tạo hứng thú cho học trò trong thời đại của các trào lưu startup và “việc tử tế”. Đặc biệt, khi người ta nói nhiều tới “việc tử tế” như một tín hiệu cho thấy cuộc sống đang thiếu vắng sự tử tế và nhiều thành công bất chấp cả đạo lý lẫn pháp lý.
Câu lệnh yêu cầu trình bày suy nghĩ của anh/chị về “con đường này” sẽ mở ra khá nhiều khả năng kiến giải, dù có thể thấy trước hướng khẳng định sẽ chiếm tuyệt đại đa số khi làm bài, bởi học trò sẽ không khó khăn để nhận ra tính đúng đắn muôn đời của sự tử tế.
Tuy nhiên, theo TS. Trịnh Thu Tuyết, đề bài vẫn mở ra những khoảng trống của thử thách giúp phân loại những bài viết nhằm tới cái đúng đương nhiên, an toàn với những bài viết thể hiện hiểu biết xã hội sâu rộng, thể hiện những trăn trở, suy tư thấu đáo trước mối quan hệ giữa lẽ phải với thực tế cuộc sống nhiều khi trái ngược.
Học sinh sẽ thể hiện kiến thức đời sống xã hội, năng lực lý giải và nhất là bản lĩnh tự chủ của mình khi đặt được vấn đề về nghịch lý và hướng giải quyết nghịch lý khi sống tử tế, trung thực thường thua thiệt, thậm chí thất bại.
Cũng vì nghịch lý này đang trở thành lẽ đương nhiên trong thực tế cuộc sống nên nếu học sinh không có tầm nhìn sâu rộng, không có khả năng lý giải, lập luận…, đề bài dễ đưa tới những bài văn viết như… nghị quyết hay bài giáo dục công dân.
Câu nghị luận văn học đề cập vấn đề quen thuộc của lý luận văn học là chức năng văn học, đặt vấn đề cụ thể về khả năng của văn học nhằm “giúp con người hóa giải những áp lực” trong cuộc sống. Với yêu cầu này của đề bài, học trò phải nắm chắc và đề cập được tất cả các chức năng của văn học, từ nhận thức, giáo dục, thẩm mĩ cho tới giao tiếp, giải trí…
Cũng theo TS.Trịnh Thu Tuyết, thử thách của đề bài không chỉ dừng lại ở phần kiến thức khá nặng của lý luận văn học vốn trừu tượng với các em mà còn hiện hữu chủ yếu ở cách các em xử lý mảng kiến thức ấy khi kết hợp với những minh chứng qua văn chương; thậm chí, khó khăn còn xuất hiện ngay trong mảng kiến thức đời sống khi các em đề cập tới những áp lực của đời sống tinh thần.
“Xưa nay, dù được coi là phương tiện “chở đạo/ đâm gian”, văn chương vẫn chỉ là sự ánh chiếu cuộc sống, có thể phản ánh, khơi thức, dự báo..., nhưng thật khó để “hoá giải”. Đây cũng là sự thật mà không nhiều học trò có thể đề cập”, TS Tuyết nhận định.
