Người cao tuổi không chỉ là nhóm người dễ bị tổn thương
Đến nay, đã qua 30 tháng thực hiện Dự án Liên minh “Tăng cường khả năng chống chịu thiên tai tại miền Trung, Việt Nam - giai đoạn 3” (Dự án) triển khai tại 4 tỉnh Quảng Nam, Quảng Ngãi, Quảng Trị và Hà Tĩnh, do Cơ quan Hợp tác Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) tài trợ thông qua Văn phòng Hỗ trợ nhân đạo (BHA). Kết quả cho thấy, tại 20 xã, 10 phường của 4 tỉnh nêu trên, người cao tuổi (NCT) có nhiều đóng góp tích cực trong các dự án tăng cường PCTT của miền Trung.
Đơn cử là trường hợp ông Nguyễn Văn Anh (63 tuổi) đã năng nổ tham gia các công tác khắc phục hậu quả sau những trận sạt lở kinh hoàng trong năm 2020 tại huyện Nam Trà My (tỉnh Quảng Nam). Ông còn chủ động phối hợp cùng cộng đồng và chính quyền địa phương bảo vệ hàng ngàn cây quế trước mỗi đợt thiên tai.
Còn theo bà Nguyễn Thị Thu Hà, Phó Chánh Văn phòng Trung ương Hội NCT Việt Nam, tất cả 20 xã/phường thực hiện Dự án lần đầu tiên có đại diện Hội NCT được tham gia vào nhóm hỗ trợ kỹ thuật cấp xã, 100% nhóm cộng đồng thành lập ở các xã/phường Dự án có sự tham gia của NCT.
Lâu nay, phần lớn xã hội vẫn cho rằng NCT chỉ là đối tượng dễ bị tổn thương trước thiên tai và biến đổi khí hậu mà bỏ quên việc lực lượng này cũng có vai trò và đóng góp trong công tác PCTT.
Theo số liệu thống kê đến năm 2019, nước ta có hơn 11,4 triệu người NCT (12% tổng dân số), sẽ tăng lên khoảng 17,9 triệu người (17% tổng dân số) vào năm 2030, và 22,2 triệu người (20% tổng dân số) vào năm 2039.
Trong đó, gần 60% NCT hiện trong độ tuổi từ 60 đến 70, vẫn còn sức khoẻ, nhiều kinh nghiệm, có uy tín trong gia đình và cộng đồng. Họ có thể tham gia công tác PCTT nếu được tạo điều kiện về thông tin, kỹ năng cũng như nguồn lực cần thiết.
Trả lời báo chí, ông Nguyễn Văn Tiến, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục PCTT cho biết, đã có rất nhiều tấm gương NCT đã đóng góp công sức trong các hoạt động đắp đê, PCTT, trồng cây gây rừng đã được trao tặng Bằng khen.
Ví dụ tấm gương lão nông Phan Thuận (xã Hành Tín Tây, Nghĩa Hành, Quảng Ngãi) chèo ghe cứu hơn 30 người trong đợt lũ năm 2013. Vì vậy, lãnh đạo Ban Chỉ đạo Quốc gia về PCTT qua các thời kỳ luôn trân trọng những đóng góp của NCT, luôn xem NCT là điểm tựa, tấm gương học tập cho các thế hệ cán bộ làm PCTT tại các cấp.
Theo Nghị quyết 76 về công tác PCTT, Chiến lược PCTT đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050 và Đề án “Nâng cao nhận thức cộng đồng và quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng, đến năm 2030”, Chính phủ đã xác định PCTT là trách nhiệm của toàn xã hội, toàn dân và lấy người dân là trung tâm, tức là không kể già, trẻ, gái, trai cũng có thể tham gia.
“Một mũi tên trúng hai đích”
Giới chuyên gia khẳng định, tận dụng lực lượng NCT trong công tác PCTT cũng chính là tận dụng uy tín, kiến thức và kinh nghiệm của họ để tìm ra giải pháp giảm nhẹ rủi ro thiên tai, góp phần xây dựng cộng đồng an toàn trước tác động biến đổi khí hậu, đặc biệt trong bối cảnh đại dịch toàn cầu.
Bên cạnh đó, việc đưa nội dung NCT vào quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng cũng hoàn toàn phù hợp với tinh thần của Luật Người cao tuổi năm 2009, Luật Phòng chống thiên tai 2013 và Quyết định số 553 ngày 06/4/2021 của Chính phủ về quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng.
Như vậy, việc cần làm là phải bổ sung các văn bản hướng dẫn và hoạt động tập huấn nâng cao nhận thức và năng lực hướng dẫn kỹ thuật cho nhóm hỗ trợ kỹ thuật, Hội NCT Việt Nam và các hội NCT tại địa phương về nội dung này.
Tuy vậy, bà Lê Thị Thúy Hằng, cán bộ dự án thuộc Tổ chức HelpAge International tại Việt Nam (HAI) cho hay: “Rất ít hội NCT tại các địa phương được tham gia vào Ban chỉ huy PCTT và tìm kiếm cứu nạn, nhóm hỗ trợ kỹ thuật các cấp”.
Trong khuôn khổ Dự án Liên minh “Tăng cường khả năng chống chịu thiên tai tại miền Trung, Việt Nam - giai đoạn 3” đã xây dựng được các tài liệu hướng dẫn để áp dụng thí điểm trên 20 xã, phường của 4 tỉnh.
Đơn cử như Bảng kiểm về đưa nội dung NCT vào quản lý rủi ro đối với cộng đồng; Video và Tuyển tập Thực hành tốt và Bài học kinh nghiệm về đưa nội dung NCT vào quản lý rủi ro đối với cộng đồng; Tờ rơi nâng cao nhận thức về sự cần thiết cần đưa nội dung NCT vào quản lý rủi ro đối với cộng đồng; Tóm tắt Khuyến nghị Chính sách…
Tuy nhiên, đây vẫn chỉ là một phần nhỏ trong kế hoạch tuyên truyền nâng cao nhận thức trên phạm vi toàn quốc về việc phát huy vai trò của NCT trong công tác PCTT và ứng phó biến đổi khí hậu. Bởi lẽ, trong nhiều lý do khiến tỷ lệ NCT tham gia công tác PCTT còn rất thấp, nguyên nhân lớn nhất vẫn là những định kiến về tuổi tác trong xã hội.
Có hai vấn đề nóng toàn cầu mà hầu hết các quốc gia đều đang tìm cách thích ứng hiện nay, đó là biến đổi khí hậu và già hoá dân số. Thực tế đó đặt ra hai câu hỏi quan trọng cần tìm lời giải đáp: một là làm thế nào để phát huy vai trò và sự đóng góp của NCT trong công tác quản lý rủi ro thiên tai đối với cộng đồng; hai là, làm thế nào để đảm bảo các nhu cầu đặc thù, giảm tính dễ bị tổn thương của NCT liên quan đến sức khỏe và các vấn đề an sinh xã hội khác của họ trước tác động của thiên tai?
