Khi cây dứa trở thành sinh kế bền vững của nông dân xã Bản Lầu (Lào Cai)
(PLVN) - Từ những vùng đất canh tác manh mún trước đây, các triền đồi ở xã Bản Lầu nay phủ kín màu xanh của những nương dứa trải dài. Với gần 2 nghìn héc-ta, Bản Lầu hiện là một trong những địa phương có diện tích trồng dứa lớn nhất tỉnh Lào Cai, cây dứa cũng đã khẳng định vai trò chủ lực trong cơ cấu kinh tế địa phương.
Khoảng hai thập kỷ trở lại đây, dứa từng là “cứu cánh” giúp nhiều hộ dân Bản Lầu thoát nghèo. Cây sinh trưởng khỏe, ít sâu bệnh, phù hợp với điều kiện đất dốc và khí hậu vùng núi, lại không đòi hỏi lượng phân bón hay thuốc bảo vệ thực vật lớn.
Nhờ đặc tính dễ trồng, dễ chăm sóc, người dân có thể mở rộng sản xuất ngay cả trên những diện tích đất khó canh tác trước đây. Mỗi vụ dứa đều mang lại thu nhập ổn định, nhiều hộ thu về hàng chục triệu đồng, tạo nguồn vốn để tái đầu tư hoặc phát triển thêm các mô hình sản xuất khác.
Những năm đầu phát triển diện tích, việc tiêu thụ dứa không phải lúc nào cũng thuận lợi. Thị trường bấp bênh khiến bà con đôi khi rơi vào cảnh vừa thu hoạch xong đã phải lo lắng đầu ra. Dứa dầm mưa phơi nắng mà giá cả lên xuống bất định, có thời điểm thương lái không thu mua hoặc thu mua với giá rất thấp, làm thu nhập bị ảnh hưởng đáng kể. Chính trong giai đoạn khó khăn ấy, nỗi lo về tính bền vững của cây dứa hàng hóa từng trở thành câu hỏi lớn đối với chính quyền và nông dân Bản Lầu.
Bước ngoặt chỉ thực sự xuất hiện khi Nhà máy Thực phẩm Á Châu đi vào hoạt động và thiết lập chuỗi thu mua nguyên liệu ổn định tại địa phương. Từ đây, quả dứa Bản Lầu được bao tiêu gần như toàn bộ, bà con trồng đến đâu có đầu ra đến đó. Sự ổn định về thị trường không chỉ giúp người dân yên tâm mở rộng diện tích mà còn tạo điều kiện để xã tập trung xây dựng vùng dứa hàng hóa quy mô lớn, gắn với chế biến sâu. Mỗi vụ dứa giờ đây không còn chỉ là mùa thu hoạch, mà là mùa của tính toán, của liên kết sản xuất và sự chủ động trong chuỗi giá trị.
Cùng với sự mở rộng diện tích, nông dân Bản Lầu nhanh chóng tiếp cận với nhiều tiến bộ kỹ thuật mới trong sản xuất. Cơ giới hóa được đưa vào các khâu từ làm đất, vận chuyển đến chăm sóc, giúp giảm đáng kể công lao động thủ công. Một trong những bước tiến quan trọng là kỹ thuật xử lý cho dứa ra hoa đồng loạt theo thời vụ. Trước đây, dứa ra hoa không đều khiến thu hoạch kéo dài, chi phí tăng và khó kiểm soát chất lượng. Khi áp dụng biện pháp kỹ thuật đồng bộ, cả vùng dứa cho sản lượng tập trung, năng suất bình quân được cải thiện rõ rệt, đáp ứng tốt hơn yêu cầu nguyên liệu của nhà máy chế biến.
Những hộ trồng dứa lâu năm đều nhận thấy sự thay đổi đáng kể trong hiệu quả sản xuất. Chi phí vật tư thấp, ít phát sinh rủi ro về sâu bệnh, doanh thu ổn định theo từng vụ khiến mô hình này trở thành lựa chọn phù hợp đối với cả hộ nghèo và hộ có điều kiện mở rộng sản xuất lớn. Đối với nhiều gia đình, dứa không đơn thuần là cây trồng mang tính chất mùa vụ, mà đã trở thành sinh kế bền vững. Không ít thanh niên sau thời gian đi làm xa đã trở về quê, tiếp thêm công lao động cho các mô hình canh tác dứa quy mô lớn.
Việc phát triển dứa hàng hóa cũng tạo ra những hiệu ứng lan tỏa tích cực đối với kinh tế địa phương. Dịch vụ thu hoạch, vận chuyển, cung ứng phân bón, vật tư nông nghiệp nối tiếp nhau hình thành; các tổ liên kết, nhóm nông dân sản xuất theo quy trình kỹ thuật ngày càng hoạt động hiệu quả hơn. Từ sản xuất nhỏ lẻ, người dân chuyển sang tổ chức theo hướng tập trung, tuân thủ quy trình kỹ thuật và tiêu chuẩn chất lượng của đơn vị thu mua. Mối liên kết giữa nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp chế biến tạo thành mô hình sản xuất gắn chuỗi giá trị, giúp giảm thiểu rủi ro và nâng cao thu nhập.
Cây dứa vì vậy tiếp tục được xác định là cây trồng mũi nhọn của xã Bản Lầu trong chiến lược chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Chính quyền địa phương không chỉ tập trung quy hoạch ổn định vùng nguyên liệu mà còn khuyến khích người dân tăng cường ứng dụng công nghệ trong chăm sóc, áp dụng quy trình sản xuất an toàn, hướng tới tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP để mở rộng thị trường. Nhiều kế hoạch dài hạn đang được triển khai như liên kết với doanh nghiệp để hỗ trợ giống, hướng dẫn kỹ thuật, bảo đảm tiêu thụ, qua đó tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển của vùng dứa Bản Lầu.
Trong bối cảnh nông nghiệp nhiều nơi vẫn gặp khó khăn về đầu ra và chi phí sản xuất, câu chuyện của cây dứa Bản Lầu cho thấy giá trị của hướng đi phù hợp với lợi thế địa hình, khí hậu, đồng thời gắn chặt với thị trường. Ngoài việc giúp tăng thu nhập, cây dứa còn góp phần ổn định dân cư, hạn chế xâm canh, bảo vệ đất dốc và duy trì độ che phủ thực vật tự nhiên. Nông nghiệp hàng hóa không còn xa vời mà hiện hữu sống động trên từng nương rẫy rộng mở theo mùa quả chín.
Từ những giai đoạn sơ khai đến thời điểm phát triển mạnh mẽ như hôm nay, dứa vẫn giữ vai trò quan trọng trong hành trình thoát nghèo và làm giàu của người dân Bản Lầu. Cây phù hợp thổ nhưỡng, ít rủi ro, giá trị kinh tế cao, lại được bảo đảm đầu ra ổn định nhờ cơ sở chế biến tại chỗ. Tất cả các yếu tố ấy đang củng cố niềm tin để người dân tiếp tục đầu tư, mở rộng diện tích và nâng chất lượng sản xuất.
Trên những cánh đồng dứa trải dài, mỗi mùa thu hoạch của Bản Lầu không chỉ là mùa của trái ngọt mà còn là mùa của kỳ vọng vào một nông nghiệp bền vững, nơi cây dứa tiếp tục giữ vai trò chủ lực trong chiến lược phát triển kinh tế và nâng cao đời sống người dân địa phương.