Khi AI chi phối công nghiệp văn hóa

Cho đến nay, chưa có bất kỳ quốc gia nào công nhận trí tuệ nhân tạo trực tiếp là tác giả của các tác phẩm. (Ảnh minh hoạ)
Cho đến nay, chưa có bất kỳ quốc gia nào công nhận trí tuệ nhân tạo trực tiếp là tác giả của các tác phẩm. (Ảnh minh hoạ)
0:00 / 0:00
0:00
(PLVN) - Việc phát triển mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo (AI), trong đó có ChatGPT, Deepfake, Công nghiệp văn hóa đặt ra các vấn đề đạo đức và pháp lý liên quan đến ứng dụng AI một cách có trách nhiệm…

AI sẽ đóng vai trò quan trọng với công nghiệp văn hóa

Theo PGS.TS Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục: “Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư với đặc trưng bởi sự tiến bộ trong công nghệ như AI đã có tác động đáng kể đến văn hóa; đến quá trình hội nhập quốc tế về văn hóa, tìm hiểu các nền văn hoá đa dạng. Biến đổi các khía cạnh khác nhau của văn hóa, bao gồm âm nhạc, phim ảnh, văn học và các loại hình nghệ thuật khác; cho phép cá nhân hóa trải nghiệm văn hóa; thay đổi các hình thức kiểm duyệt truyền thống về văn hóa, như đối với lĩnh vực âm nhạc, điện ảnh... khiến công chúng dễ dàng tiếp cận sản phẩm văn hóa, nghệ thuật…”.

Trong lĩnh vực Công nghiệp văn hóa (CNVH), AI được xem là công cụ hữu hiệu trong phân loại hình ảnh, tạo âm thanh hoặc văn bản, với hiệu suất tốt nhất. Theo đó, tác động của AI trong ngành CNVH trong nhiều loại hình như hội họa, kiến trúc, âm nhạc, điện ảnh, khiêu vũ và nghệ thuật biểu diễn. Sự thay đổi từ AI đến các sản phẩm văn hóa có tác động rất lớn trong đời sống văn hóa của người dân, từ quá trình sáng tạo, phát triển, phân phối, tiêu thụ và tiêu dùng sản phẩm văn hóa. Ở lĩnh vực mỹ thuật, công chúng cũng dần quen với việc xem triển lãm mỹ thuật thông qua ứng dụng “Thuyết minh đa phương tiện” đã được ứng dụng tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam. Đây là ứng dụng đa phương tiện (audio, text, ảnh chất lượng cao) trợ giúp người dùng tham quan trực tuyến hoặc trực tiếp tại bảo tàng. Ứng dụng có những tính năng vượt trội như cho phép xem hình ảnh chất lượng cao của tác phẩm; đọc nội dung bài giới thiệu; xác định chính xác vị trí trưng bày hiện vật; xem sơ đồ hệ thống trưng bày; phân biệt các phòng đã, đang và chưa tham quan bằng màu sắc...

Trong xu thế phát triển của kỷ nguyên 4.0, ngành CNVH ngày càng chịu sự tác động của AI. Sự sáng tạo sản phẩm văn hóa từ AI đã phá vỡ phương thức thiết kế và sản xuất của các sản phẩm văn hóa có tính truyền thống từ góc độ thị trường, trở thành chìa khóa để nâng cao lợi ích kinh tế cũng như khả năng cạnh tranh của các sản phẩm văn hóa truyền thống. Tháng 8/2023, Công ty Meta (công ty mẹ của mạng xã hội Facebook) đã cho ra mắt một công cụ hoạt động dựa trên AI có tên AudioCraft hỗ trợ người dùng tạo ra các bản nhạc hoặc âm thanh chỉ từ các yêu cầu bằng văn bản. Trước đó, Công ty Google cũng giới thiệu công cụ AI có khả năng tạo ra âm thanh mang tên MusicLM... Open AI - một công ty phát triển Chat GPT ở Mỹ cũng tạo ra Jukebox có thể sáng tác âm nhạc nhờ học từ hàng triệu bài nhạc thô.

Có thể nhận thấy, công nghệ AI đã có bước “cách mạng hóa” quy trình sản xuất trên nhiều ngành công nghiệp khác nhau, trong đó có CNVH thông qua nâng cao năng suất, hiệu quả và tính linh hoạt bằng các thuật toán máy tính. Ở góc độ tích cực, AI đóng vai trò như một chất xúc tác văn hóa và giúp hệ thống hóa các dữ liệu và nâng cao hiệu quả, chất lượng của các sản phẩm cũng như tăng cường khả năng sáng tạo của con người trong các lĩnh vực như truyền thông, tạo nội dung, sản phẩm có tính hàng loạt…

Như trong điện ảnh, AI có thể làm nhiệm vụ lồng tiếng khi chỉ cần một đoạn ghi âm giọng nói của diễn viên, phần mềm có thể tạo ra các câu thoại y hệt với bất kỳ nội dung nào được nhập vào, giúp việc hợp lý hóa, tiết kiệm thời gian, tối ưu hóa hoạt động khi loại bỏ những tác vụ lặp đi lặp lại. Điều này sẽ mang lại lợi ích cho mọi người bằng cách cho phép họ làm được nhiều việc hơn, được tập trung vào công việc đòi hỏi sự sáng tạo và cảm xúc.

Đồng thời, AI cũng giúp chúng ta đưa ra quyết định tốt hơn bằng cách cung cấp, phân tích dữ liệu chính xác và kịp thời theo cách sử dụng các hướng dẫn bằng ngôn ngữ đơn giản mà không cần được đào tạo chuyên môn sâu. Trong lĩnh vực nghệ thuật biểu diễn, ở Anh AI cũng được sử dụng kết hợp tạo ra các nghệ sĩ ảo trình diễn tạo ra màn song ca đầy mê hoặc, xóa nhòa ranh giới giữa con người và máy móc. Các biên đạo múa cũng sử dụng thuật toán Al để tạo ra các kiểu chuyển động mới và sáng tạo cho các vũ công của họ thách thức các quan niệm truyền thống về khiêu vũ.

Chính vì thế, việc lựa chọn các sản phẩm văn hóa từ AI sẽ ảnh hưởng đến thói quen, hành vi tiêu dùng, thị hiếu thẩm mỹ… của công chúng và về lâu dài cũng ảnh hưởng đến việc xây dựng các chính sách tương ứng và việc thực hiện việc ra quyết định liên quan của cơ quan quản lý văn hóa…

Cần có trách nhiệm về đạo đức, pháp lý

Meta phát triển mô hình AI đua với ChatGPT. (Ảnh: FB).

Meta phát triển mô hình AI đua với ChatGPT. (Ảnh: FB).

Tuy nhiên, AI cũng có những bất lợi như việc đầu tư phát triển, thực hiện tốn kém. Các sản phẩm văn hóa được làm từ AI thiếu cảm xúc và sự sáng tạo. AI cũng không thể sản xuất các chương trình truyền hình, phim điện ảnh gần với những gì khán giả mong đợi và có thể không bao giờ là sự thay thế để thỏa mãn nhu cầu thực sự của con người bởi việc sử dụng dữ liệu đã được sáng tạo sẽ khó có thể tạo ra những tác phẩm khiến khán giả rung động.

Do đó, khi AI tham gia quá trình tạo nên sản phẩm mỹ thuật thì không chỉ đơn thuần là chỉ là “lắp ghép” dữ liệu đã có để tạo nên một sản phẩm theo yêu cầu. AI tái lập nên một sản phẩm mà ở đó hội tụ hình ảnh đúng ý đồ những gì bạn đang yêu cầu từ màu sắc, hình dạng, tỷ lệ, kết cấu, bề mặt chất liệu… Hay có thể hiểu đây là một sản phẩm hoàn toàn mới và rất khó có thể phân giải xem các dữ liệu gốc tạo nên sản phẩm này được lấy từ đâu, ngay kể cả với người sử dụng phần mềm trên nền tảng AI. Bởi vậy, việc phân định quyền sở hữu trí tuệ đối với sản phẩm do AI tạo nên sẽ là một thách thức.

Như vậy, trước xu thế vận động chung của thời đại, việc kiểm soát AI theo hướng có lợi cho ngành CNVH ở Việt Nam sẽ là một thách thức bởi tốc độ phát triển AI nhanh chóng, trong khi luật pháp, quy định liên quan chỉ được xây dựng từ thực tiễn triển khai và thường đi sau. Tuy nhiên, điều quan trọng trong công tác quản lý văn hóa phải bảo đảm các sản phẩm văn hóa được tạo nên từ AI phù hợp với nền tảng chuẩn mực của xã hội. Theo đó, nếu không bắt đầu ngay từ hôm nay sẽ rất khó để kiểm soát và hạn chế hậu quả tiêu cực ngoài ý muốn từ các sản phẩm văn hóa được tạo nên từ AI.

Tại Tọa đàm “Trí tuệ nhân tạo với khoa học xã hội nhân văn, xu hướng và cách tiếp cận” đề cập vai trò của AI trong lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn, TS. Bùi Thế Duy, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ cho biết: Bộ Khoa học và Công nghệ rất quan tâm đến vấn đề đạo đức, pháp lý liên quan đến AI, trong đó có việc tích hợp các kết quả nghiên cứu của khoa học xã hội vào phát triển và xây dựng các hệ thống AI của ngành tâm lý học như cảm xúc, tính cách, ngôn ngữ... bao gồm có ảnh, video, tác phẩm nghệ thuật. Về xây dựng quy chuẩn đạo đức, pháp lý trong nghiên cứu và ứng dụng AI trong đời sống xã hội, Bộ Khoa học và Công nghệ đang phối hợp với các đối tác nước ngoài có các hợp phần xây dựng, phát triển sử dụng AI một cách có trách nhiệm.

Theo Ủy viên chuyên trách Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Lê Hoàng Hải thì “Thách thức nổi lên như tính đúng - sai của thông tin vì các ứng dụng trí tuệ nhân tạo tạo sinh cần khối lượng lớn dữ liệu để tìm hiểu và tạo ra nội dung mới, nếu dữ liệu được sử dụng để đào tạo cho hệ thống bị sai lệch hoặc không đầy đủ thì thông tin do hệ thống tạo ra có thể không chính xác, thiếu trung thực, gây hiểu lầm”. Hệ thống được huấn luyện bởi con người nên có thể nhiễm ý kiến chủ quan của con người, vì vậy, vấn đề có thể trở nên nghiêm trọng khi nội dung liên quan đến văn hóa, lịch sử, địa lý, chính trị của các quốc gia, cộng đồng, dân tộc bị lợi dụng để gây bất lợi nào đó.

Không chỉ ở Việt Nam mà trên phạm vi toàn cầu, ngay ở những nơi khai sinh và hồ hởi đón nhận AI đã và đang đặt ra những vấn đề đạo đức và pháp luật cho sự phát triển của nó. Theo Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Thế Duy, sự phát triển mạnh mẽ của AI, trong đó có ChatGPT, Deepfake… đặt ra các vấn đề đạo đức và pháp lý liên quan đến ứng dụng AI một cách có trách nhiệm.

Và cuộc đấu tranh lợi dụng AI trên lĩnh vực văn hoá, tư tưởng trong kỷ nguyên số hóa, toàn cầu hóa, cạnh tranh phát triển sẽ diễn ra quyết liệt, phức tạp, đòi hỏi tiếp tục nâng tầm trí tuệ Việt Nam.

Việt Nam có thể làm sàn thương mại điện tử giúp hình thành thị trường văn hoá số; xây dựng môi trường văn hóa số và không gian số giúp văn hóa thích nghi trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ 4. Trong khi hành lang pháp lý chung cho ứng dụng AI trên toàn thế giới đang bị chậm hơn sự phát triển theo chiều thẳng đứng của công nghệ thì chúng ta càng phải quan tâm lĩnh vực này. Trí tuệ nhân tạo, trí tuệ Việt Nam phải có nhiều sáng tạo, nhiều ứng dụng mạnh mẽ giúp người Việt Nam nắm bắt sâu rộng và phát huy bản sắc văn hóa Việt.

Tại Hội thảo “80 năm Đề cương về Văn hóa Việt Nam - Khởi nguồn và động lực phát triển”, Bộ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng, một trong những xu hướng tiếp cận văn hóa phổ biến hiện nay là hỏi - đáp. Tức là cần thông tin gì sẽ đặt câu hỏi. Vì lẽ đó, chúng ta cần xây dựng được công cụ trợ lý ảo, chẳng hạn như ChatGPT chuyên về văn hóa Việt Nam. Từ đó, mọi công dân Việt Nam, thậm chí là bạn bè quốc tế có cơ hội được vào đối thoại, học hỏi, mở mang hiểu biết mọi lúc, mọi nơi. Đây là cách thức truyền bá văn hóa Việt Nam nhanh, hiệu quả và cũng là cách chủ động dẫn dắt bảo vệ an ninh văn hóa. Khi trí tuệ thông minh, trí tuệ Việt tham gia nền tảng công nghệ mới bằng các sản phẩm công nghệ cao thì cũng chính là tiến một bước tới sự bình đẳng trong hưởng thụ, đấu tranh bảo vệ bản sắc văn hóa dân tộc.

Tin cùng chuyên mục

Đọc thêm

Văn minh khi tập yoga

Yoga nên được thực hành ở những nơi yên tĩnh, kín đáo. (Ảnh minh họa - Nguồn: Yoga năng lượng cuộc sống)
(PLVN) - Hiện nay, yoga là bộ môn được nhiều người Việt Nam lựa chọn luyện tập. Bên cạnh lợi ích về nâng cao sức khỏe, cải thiện tinh thần, vẫn còn đó những màn tập yoga “khó đỡ” nhận về nhiều ý kiến trái chiều của cộng đồng.

Hà Nội thời cận đại - từ nhượng địa đến thành phố (1873 - 1945)

Cuốn sách “Hà Nội thời cận đại”.
(PLVN) - Lịch sử Hà Nội thời kỳ cận đại, mở đầu vào các năm 1873, 1882 với hai cuộc tấn công thành Hà Nội của quân đội viễn chinh Pháp và kết thúc vào năm 1945, có thể xem là một giai đoạn bản lề trong việc định hình nên diện mạo của thành phố này. Đó là giai đoạn mà Hà Nội đi qua những năm tháng cả hào hùng lẫn thương đau, bị tàn phá và được kiến thiết, ở đó những biến động lớn lao đã hằn in lên trang sử của Hà Nội một dấu ấn không thể phai mờ đến tận hôm nay.

Có những kiểu yêu…

Có những mối quan hệ độc hại, đầy rẫy bạo lực và bất bình đẳng nhưng người trong cuộc không dứt ra được, bởi cái cớ “trót yêu”. (Nguồn: FL)
(PLVN) - Lan Anh gục khóc nức nở trên vai bạn. Trên gương mặt cô là đôi mắt sưng húp, không phải do khóc, mà là do một tác động ngoại lực. Bờ môi sưng vêu, tụ máu. Người bạn gái thân thiết nghiến răng: “Đã nói mày bao nhiêu lần, phải bỏ cái thằng vũ phu đó đi, không có ngày nó đánh mày chết, mà mày không nghe”. Lan Anh rấm rứt trong làn nước mắt: “Nhưng tao không bỏ được. Tao yêu ảnh. Ảnh chỉ có tật nóng tính, còn lại rất tốt với tao…”.

Cô gái violon

Ảnh minh họa. (Nguồn: V.H)
(PLVN) - Buông tay khỏi những nốt đàn, Nhật thở dài đứng lên. Người bố đi từ trong phòng ra. Nhìn ánh mắt Nhật, ông nói: “Mới gặp chút khó khăn đã…”. Người bố hiểu tâm trạng con qua tiếng đàn.

Thừa Thiên Huế đón nhận bằng của UNESCO công nhận những bản đúc nổi trên chín đỉnh đồng là di sản tư liệu khu vực

Trưởng Đại diện Văn phòng UNESCO tại Việt Nam trao bằng công nhận “Những bản đúc nổi trên chín đỉnh đồng ở Hoàng cung Huế" là Di sản tư liệu thế giới.
(PLVN) - Chiều ngày 23/11, tỉnh Thừa Thiên Huế tổ chức lễ đón nhận bằng của UNESCO công nhận di sản tư liệu “Những bản đúc nổi trên chín đỉnh đồng ở Hoàng cung Huế” là Di sản tư liệu thế giới và công bố hoàn thành dự án “bảo tồn, tu bổ tổng thể di tích điện Thái Hòa”.

Nét riêng của áo dài xứ Huế

Áo dài và nón lá Huế tôn lên vẻ đẹp của người phụ nữ Việt Nam
(PLVN) - Suốt dọc dài dải đất hình chữ S của đất nước Việt Nam, áo dài miền nào cũng có, thế nhưng riêng với xứ Huế, tà áo dài, nón lá đã là một phần của bản sắc văn hóa và vẻ đẹp riêng có của con người nơi đây.

Quảng Ngãi khai phá tiềm năng du lịch trên nền giá trị văn hóa truyền thống

Quảng Ngãi khai phá tiềm năng du lịch trên nền giá trị văn hóa truyền thống
(PLVN) - Trong quá trình cư trú, đồng bào các dân tộc thiểu số ở Quảng Ngãi đã kiến tạo nên các giá trị văn hóa đặc sắc được thể hiện trong tín ngưỡng, phong tục tập quán, làng nghề, ẩm thực… Việc khai thác những nét văn hóa vùng cao này không chỉ giúp bảo tồn mà còn thúc đẩy phát triển du lịch miền núi.

Bữa cơm gia đình – thứ quý giá đang dần mất đi

Ảnh minh hoạ.
(PLVN) - Trong guồng quay hối hả của cuộc sống hiện đại, có một điều tưởng chừng như đơn giản nhưng lại trở thành xa xỉ: một bữa cơm gia đình đúng nghĩa. Đó là lúc mọi người quây quần bên nhau, không công việc, không điện thoại, chỉ có sự chia sẻ, tiếng cười, và tình cảm chân thành.

Xã hội và văn hóa ở châu Á trong thời kỳ công nghệ số

 Hội thảo thu hút hàng trăm nhà khoa học uy tín trong nước và quốc tế
(PLVN) - Từ ngày 22 đến ngày 24 tháng 11 năm 2024, Trường Cao đẳng Huế phối hợp với Trường Đại học Quốc gia Malang (Indonesia), Đại học Hyderabad (Ấn Độ), Đại học Mahasarakham (Thái Lan), Viện Nhân học Văn hoá (Hà Nội) và Viện Nghiên cứu Văn hóa Nghệ thuật Đông Bắc (Thái Lan) tổ chức Hội thảo quốc tế về Xã hội và văn hóa ở châu Á trong thời kỳ công nghệ số .

Các bộ sưu tập mang hồn “Kinh kỳ” tại “Bước chân di sản”

Các bộ sưu tập lấy cảm hứng từ vẻ đẹp của mảnh đất Hà Nội hào hoa, thanh lịch, mảnh đất Kinh kỳ ngàn năm văn hiến (ảnh Thiên Hùng).
(PLVN) - Trong “Bước chân di sản”, tại không gian thơ mộng của Vườn âm nhạc, Nhà hát Lớn - một trong những di sản kiến trúc nổi bật của thủ đô, dưới tiết trời se lạnh của mùa thu Hà Nội, giới mộ điệu được chiêm ngưỡng 6 bộ sưu tập lấy cảm hứng từ vẻ đẹp của mảnh đất Hà Nội hào hoa, thanh lịch, mảnh đất Kinh kỳ ngàn năm văn hiến.

Đội thi Bình Phước đạt giải nhất cuộc thi “Y tế cơ sở giỏi năm 2024”

Đội thi Bình Phước đạt giải nhất cuộc thi “Y tế cơ sở giỏi năm 2024”
(PLVN) - Ngày 22/11/2024, tại Hà Nội, Bộ Y tế tổ chức Chung kết Cuộc thi “Y tế cơ sở giỏi năm 2024”. Với tinh thần “Y tế cơ sở: gắn bó với dân, tận tâm phụng sự,” các tiết mục tại đêm chung kết đã truyền tải sâu sắc thông điệp về tình yêu thương với sự nghiệp bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe cho người dân; hết lòng vì sự nghiệp y tế và cùng chia sẻ về những khó khăn mà y tế cơ sở đang ngày đêm vượt qua để hoàn thành nhiệm vụ. 

Đối diện với phiền não

Đối diện với phiền não
(PLVN) - Trong cuộc sống, không ai tránh được những phiền não. Chúng đến từ công việc, gia đình, bạn bè, hay thậm chí là những chuyện rất nhỏ nhặt. Tuy nhiên, điều quan trọng không phải là làm thế nào để tránh phiền não, mà là cách chúng ta đối diện và xử lý chúng.

Nghệ nhân dân gian Mã Văn Trực – Người giữ lửa truyền thống hát Then tại Bắc Kạn

Nghệ nhân dân gian Mã Văn Trực say sưa và tự hào khi chia sẻ về bộ môn nghệ thuật dân gian ông đã dành nhiều năm gắn bó (Ảnh: Thanh Tùng)
(PLVN) -  Giữa thăng trầm của cuộc sống, có một nghệ nhân vẫn lặng lẽ, bền bỉ giữ gìn và truyền lại những tinh hoa của loại hình nghệ thuật dân gian đặc sắc này, đó là nghệ nhân dân gian Mã Văn Trực – người không chỉ đam mê hát Then, đàn Tính mà còn xem đây là sự nghiệp cả đời, là trách nhiệm và tình yêu với văn hóa dân tộc.

Tái hiện nghề may xưa tại “làng Tây” của Hà Nội

Sản phẩm từ nghề may của người làng Cựu. (Ảnh: Minh Anh)
(PLVN) - Trong chương trình “Làng Cựu - Thời trang, Nghệ thuật và Du lịch”, nghề may vá có từ thời Pháp thuộc của làng Cựu sẽ được tái hiện sinh động qua những bàn may cổ với các nghệ nhân làng nghề khéo léo thêu từng đường kim, mũi chỉ tại ngôi làng có niên đại 5 thế kỷ.