Khan hiếm nguyên liệu – “nút thắt” của ngành phân bón Lào Cai

Sự phụ thuộc vào nhập khẩu, giá nguyên liệu tăng cao, chuỗi cung ứng gián đoạn, cùng vướng mắc trong giải phóng mặt bằng tại các mỏ apatit mới… đang tạo áp lực nặng nề lên các doanh nghiệp trong ngành.

Thời gian qua, nhiều doanh nghiệp phân bón trên địa bàn lao đao vì thiếu nguyên liệu, thiếu quặng apatit cho các nhà máy sản xuất, dẫn đến tình trạng phân bón sản xuất ra không đủ tiêu thụ, đồng thời giá nguyên liệu và chi phí sản xuất tăng cao khiến doanh nghiệp càng thêm khó khăn. 

Ông Vũ Việt Tiến, Tổng giám đốc Công ty CP DAP số 2 – Vinachem, cho biết: Lượng quặng do Công ty TNHH MTV Apatit Việt Nam quản lý sẽ không thể đáp ứng đủ nhu cầu từ năm 2025 trở đi. Hiện, nhà máy của công ty gặp nhiều khó khăn khi sản lượng và chất lượng quặng giảm sút rõ rệt.

Cụ thể, hàm lượng P2O5 trong quặng đã giảm từ mức 30% xuống dưới 29%, trong khi các tạp chất oxit kim loại (Fe2O3, Al2O3, MgO…) lại tăng từ dưới 6% lên tới 9–10%. Hệ quả là chi phí sản xuất đội lên, tiêu hao nguyên liệu nhiều hơn, thiết bị nhanh hư hỏng, ăn mòn đường ống và rút ngắn tuổi thọ máy móc.

Điều này trực tiếp ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm: dinh dưỡng DAP chỉ đạt khoảng 58% thay vì 60%; nồng độ P2O5 trong axit CPA chỉ đạt 44% (thiết kế 52%); axit cô đặc chỉ đạt 21–22% thay vì 28%.

Để duy trì sản xuất, Công ty CP DAP số 2 buộc phải phối trộn nhiều nguồn quặng, mua thêm quặng loại I trong tỉnh và nhập khẩu. Chỉ trong nửa đầu năm 2025, công ty đã mua thêm 47.000 tấn quặng loại I trong nước, đồng thời nhập khẩu hai lô quặng từ nước ngoài, mỗi lô 45.000 tấn. Dự kiến từ năm 2026, công ty phải mua ngoài tới 180.000 tấn, chiếm gần 40% nhu cầu, khiến chi phí tăng thêm khoảng 0,8 triệu đồng/tấn sản phẩm.

Không chỉ DAP số 2, nhiều doanh nghiệp sản xuất phân bón khác tại Lào Cai cũng rơi vào tình cảnh tương tự. Ông Nguyễn Văn Vỹ, Giám đốc Công ty TNHH MTV Supe lân Apromaco Lào Cai, cho biết: “Đơn hàng thì nhiều nhưng tiến độ bị ép, trong khi nguyên liệu sản xuất như axit và quặng apatit lại khan hiếm. Công suất hiện mới chỉ đạt 50–60% thiết kế”. Đây thật sự là bài toán nan giải, gây khó khăn rất lớn cho doanh nghiệp.

Trong bối cảnh nguyên liệu không đáp ứng đủ, doanh nghiệp buộc phải nhập khẩu nhưng lại đối mặt với giá cao và nhiều rủi ro. Tập đoàn Hóa chất Đức Giang cho biết, giá lưu huỳnh nhập khẩu tăng hơn 35% so với cùng kỳ 2024; quặng apatit Maroc cao hơn 20% so với giá trong nước. Cộng thêm chi phí logistics, thuế và biến động tỷ giá, giá thành sản xuất bị đội lên đáng kể.

Ông Đặng Tiến Đức, Phó Giám đốc Công ty TNHH MTV Hóa chất Đức Giang Lào Cai, chia sẻ: Nguyên liệu đang là vấn đề rất khó khăn đối với đơn vị sản xuất. Hai khai trường hiện có của công ty chỉ đáp ứng khoảng 40% nhu cầu. Phần còn lại đơn vị buộc phải nhập khẩu từ Ai Cập để duy trì sản xuất DAP, MAP, Supe lân… với sản lượng hơn 200.000 tấn/năm. Dù chấp nhận mua giá cao nhưng lượng nhập vẫn không đủ do phụ thuộc vào vận chuyển và thủ tục thông quan.

Tình trạng tương tự cũng diễn ra với sản xuất NPK. Ông Nguyễn Văn Quế, Giám đốc Chi nhánh phân bón hóa chất thuộc Công ty TNHH MTV Apatit Việt Nam cho biết: “Giá nguyên liệu đầu vào tăng 20–25% do khó nhập khẩu từ Trung Quốc. Đặc biệt kali, tất cả doanh nghiệp đều phải nhập khẩu hoàn toàn. Thị trường chính từ Lào và Belarus, nhưng do ảnh hưởng xung đột Nga – Ukraine, nguồn cung từ Belarus bị gián đoạn, khiến giá càng tăng cao”.

Điều nghịch lý là ngay cả các doanh nghiệp khai thác cũng trong tình trạng thiếu quặng. Nhiều khu vực đã cạn trữ lượng, trong khi các dự án mở rộng lại chậm tiến độ vì vướng thủ tục, nhiều mỏ apatit dù đã được quy hoạch, cấp phép nhưng chưa thể khai thác vì vướng mắc trong giải phóng mặt bằng, thủ tục pháp lý.

Ông Nguyễn Văn Sơn, Phó Tổng giám đốc Công ty TNHH MTV Apatit Việt Nam, thông tin: “Có mỏ đã hoàn tất đánh giá tác động môi trường nhưng vẫn chưa khai thác được do chưa bàn giao đất hoặc địa phương chưa ra quyết định thu hồi. Vì vậy, sản lượng khai thác thực tế luôn thấp hơn nhiều so với công suất thiết kế.”

Hệ quả là nhiều dây chuyền sản xuất axit sunfuric, axit photphoric, DAP, phân lân nung chảy… phải chạy dưới công suất hoặc ngừng luân phiên vì thiếu nguyên liệu. Điều này không chỉ khiến giá trị sản xuất công nghiệp giảm, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến việc làm của người lao động và nguồn thu ngân sách địa phương.

Theo các doanh nghiệp, các cơ quan, ban ngành của tỉnh Lào Cai cũng đã vào cuộc để tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp. Một số nhà máy tuyển quặng mới được cấp chứng nhận đầu tư nhưng phải mất thời gian dài mới đi vào vận hành, chưa thể bổ sung nguồn cung ngay lập tức.

Để tiếp tục tháo gỡ khó khăn, các doanh nghiệp kiến nghị UBND tỉnh Lào Cai, các sở ngành và Chính phủ sớm có giải pháp mạnh mẽ: Đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng, sớm khai thác các mỏ đã đủ điều kiện pháp lý; rút gọn thủ tục thu hồi đất, phê duyệt đánh giá tác động môi trường; có cơ chế phân bổ nguyên liệu công bằng, dựa trên năng lực chế biến sâu và hiệu quả sử dụng; hỗ trợ doanh nghiệp trong công tác bồi thường, tái định cư, tăng cường đối thoại để tạo đồng thuận với người dân.

Bài toán nguyên liệu, đặc biệt là quặng apatit đang là “nút thắt” lớn nhất kìm hãm tăng trưởng ngành phân bón Lào Cai. Nếu không sớm tháo gỡ vướng mắc về mặt bằng, quy hoạch và thủ tục pháp lý, nguồn tài nguyên quý giá ngay trong lòng đất sẽ tiếp tục “nằm yên”, trong khi doanh nghiệp phải nhập khẩu với giá cao, mất lợi thế cạnh tranh và cơ hội phát triển bền vững.