Lịch sử dinh Hoàng A Tưởng
Trước năm 1945, cũng như tình hình chung của Việt Nam lúc bấy giờ, Bắc Hà là một vùng thuộc địa nửa phong kiến, có giai cấp thống trị và bị trị, trong đó tầng lớp cai trị là các Thổ ty mà điển hình là cha con Hoàng Yến Chao và Hoàng A Tưởng. Dù gia tộc họ Hoàng là người Tày, nhưng vùng này có tới 70% là người Mông nên dân quen gọi là “vua Mèo”.
Được Pháp hậu thuẫn, gia tộc họ Hoàng càng thêm hùng mạnh, ra sức chiếm giữ các vùng đất màu mỡ, bóc lột nhân dân, đồng thời độc quyền khai thác lâm thổ sản, bán muối, hàng tiêu dùng, thuốc phiện và lương thực...
Ngày càng giàu có, cha con thổ ty Hoàng Yến Chao và Hoàng A Tưởng cho mời hai kiến trúc sư người Pháp và Trung Quốc đến để chọn đất, thiết kế, giám sát thi công xây dựng một dinh thự nguy nga, nhằm thể hiện uy quyền. Tòa dinh được khởi công từ năm 1914 và hoàn thành năm 1921, trở thành lâu đài lớn nhất vùng Tây Bắc với phong cách Á – Âu kết hợp.
 |
| Kiến trúc độc đáo của dinh Hoàng A Tưởng |
Độ xa hoa của dinh Hoàng A Tưởng không chỉ thể hiện trong quy mô và kiến trúc mà còn ở cách thức xây dựng. Các loại gạch ngói được sản xuất tại chỗ một cách công phu còn sắt thép, xi măng được mua từ dưới xuôi, vận chuyển lên bằng máy bay của Pháp.
Nhân công là những thợ xây giỏi nhất từ miền xuôi, tại các bản làng và cả trong các nhà tù. Những người thợ phải làm cả ngày đêm để hoàn thành công trình. Thời hoàng kim, tòa dinh thự luôn có hai trung đội vũ trang bảo vệ cẩn mật. Về sau, khi ách cai trị của họ Hoàng ở Bắc Hà chấm dứt, dinh Hoàng A Tưởng vẫn được giữ lại và bảo tồn khá nguyên vẹn cho đến nay.
Kiến trúc tuyệt mỹ
Địa điểm xây Dinh được chọn theo thuyết phong thủy, nằm trên một quả đồi rộng hướng Đông Nam, đằng sau và hai bên có núi che chắn, phía trước có suối và quả núi “mẹ bồng con” , cảnh quan sơn thủy hữu tình.
Tổng thể Dinh Hoàng A Tưởng có bố cục hình chữ nhật liên hoàn khép kín, khá đặc biệt so với các dinh thự khác tại Việt Nam thời bấy giờ. Dinh vừa là nơi ở và làm việc của gia tộc họ Hoàng, vừa có chức năng như pháo đài bảo vệ. Toàn bộ Dinh có tổng diện tích 4.000m² gồm 36 phòng, bao quanh là tường rào kiên cố, các phía đều có lỗ châu mai, đường đi trên thành có lính tuần tra, canh giữ ngày đêm.
 |
| Chân dung Thổ ty Hoàng Yến Chao lừng lẫy một thời |
Kiến trúc dinh thự Hoàng A Tưởng là sự kết hợp phong cách Á – Âu với các nét kiến trúc Pháp được thể hiện từ tổng quan đến chi tiết như: Họa tiết cành nguyệt quế đắp nổi trên các cửa vào, biểu trưng cho hạnh phúc và thịnh vượng; cầu thang vòng, các cửa hình vòm, cột nhà thanh thoát, hành lang lát gạch và có lan can...
Lối vào dinh Hoàng A Tưởng bước lên mấy bậc thang, tới phòng chờ, qua cửa chính, trước là bức bình phong, giữa là khoảng sân rộng tổ chức hành lễ, múa hát, vui chơi. Cuối sân là khu nhà chính, gồm 2 tầng có diện tích 420m², mặt ngoài trang trí họa tiết cầu kỳ. Cả 2 tầng đều có 3 gian, là nơi sinh hoạt gia đình và hội họp.
Hai bên tả - hữu nhà chính là các dãy nhà phụ có bố cục và kiến trúc giống nhau. Mỗi dãy đều 2 tầng nhưng thấp hơn nhà chính, mỗi tầng cũng chia 3 gian với diện tích 300m², là nơi ở của các bà vợ Hoàng Yến Chao, vợ Hoàng A Tưởng. Tiếp giáp với hai dãy nhà này, còn có hai nhà phụ với diện tích 160m², kiến trúc đơn giản, dùng làm nhà kho, cho lính và phu ở. Ngoài ra, dinh thự “vua Mèo” Hoàng A Tưởng có cả hầm trú ẩn và lối thoát hiểm.
Điểm du lịch hấp dẫn
Trải qua gần 100 năm, dinh Hoàng A Tưởng vẫn còn nguyên vẹn kiến trúc, sừng sững giữa đất trời cao nguyên đá và được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Lào Cai bảo tồn như một dấu ấn lịch sử của Bắc Hà. Tuy đã được sơn lại nhưng tòa dinh vẫn mang đậm nét cổ kính uy nghi và dần trở thành điểm tham quan du lịch có tiếng.
Hiện nay, trong dinh có một dãy phòng dùng làm nơi bày bán các sản phẩm thủ công địa phương như khăn, áo, váy thổ cẩm hay tẩu thuốc, vòng bạc..., và một dãy phòng khác làm khu trưng bày kỷ vật, các tác phẩm nghệ thuật về đời sống dân tộc vùng cao, các mô hình trang phục truyền thống của người Dao, Mông.
 |
| Toàn cảnh dinh thự Vua Mèo xứ Bắc Hà trước kia |
Hiện nay, trong dinh có một dãy phòng dùng làm nơi bày bán các sản phẩm thủ công địa phương như khăn, áo, váy thổ cẩm hay tẩu thuốc, vòng bạc..., và một dãy phòng khác làm khu trưng bày kỷ vật, các tác phẩm nghệ thuật về đời sống dân tộc vùng cao, các mô hình trang phục truyền thống của người Dao, Mông.
Ngoài ra, phía sau nhà chính có dựng một mô hình nấu rượu ngô truyền thống của người dân Bắc Hà, là nơi du khách được nghe giới thiệu, xem cách thức nấu rượu cũng như thưởng thức rượu ngô tại chỗ mang đậm nét văn hóa vùng cao.
Đến Bắc Hà hôm nay, du khách thực sự ngỡ ngàng khi được chiêm ngưỡng vẻ đẹp của dinh thự giữa lòng Bắc Hà như toát lên một vẻ đẹp không chỉ cổ kính mà còn uy nghi đến lạ kì. Đây hứa hẹn sẽ là một địa chỉ du lịch không thể thiếu của du khách mỗi khi ghé thăm vùng cao nguyên Bắc Hà.
