Quả rất cứng, khi ngậm nước tiết ra có vị đắng, chát, hơi khó nuốt là đặc trưng của kha tử. Nhưng có lẽ ít ai biết quả kha tử là vị thuốc chữa ho, viêm họng, khản tiếng rất hữu hiệu.
 |
Quả kha tử còn được gọi là chiêu liêu, kha lê, tên khoa học là terminalia chebula retz, họ bàng (Combreataceae).
Cây kha tử là một cây gỗ cao 15 - 20m. Lá mọc đối, cuống ngắn. Hoa màu trắng, có mùi thơm, mọc thành bông ở đầu cành hoặc kẽ lá. Quả với lớp vỏ màu nâu nhạt, hình trứng (đường kính 2,5 - 3cm; dài 3 - 5cm), có 5 cạnh dọc, nhọn ở 2 đầu, trong chứa một hạt nhỏ cứng. Quả chín vào khoảng tháng 9, 10,11, lấy đem sấy khô dùng làm thuốc.
Biệt dược chữa ho
Dân gian thường lấy quả kha tử đã sấy khô, chặt thành miếng nhỏ, bỏ hạt, vỏ giã dập rồi ngậm để chữa chứng đau cổ họng, khản tiếng. Ngậm trong 2-3 ngày bệnh sẽ khỏi. Cách khác là với 8g kha tử kết hợp với 6g cam thảo, 10g cát cánh, đem sắc lấy nước uống hàng ngày.
Những người thường xuyên phải sử dụng giọng nói như ca sĩ, giáo viên... có thể dùng kha tử tán nhỏ nhào với mật ong rồi ngậm, tiếng sẽ thanh và hiện tượng khô cổ họng cũng hết. Bởi trong quả kha tử có chứa chất tamin, chebutin, terchebin... Hàm lượng tamin chiếm tới 51,3%. Trong thành phần tamin gồm có các axit galic, egalic, luteolic, chebulinic. Khi kết hợp các chất này với nhau sẽ có tác dụng kháng sinh diệt khuẩn mạnh hơn so với chiết xuất riêng rẽ. Đồng thời chất chebutin, terchebin trong kha tử còn có tác dụng trợ tim, chống ho, chống co thắt dạ dày…
Ngoài công dụng trên, theo Đông y, quả kha tử còn được sử dụng trong những trường hợp sau:
Tiêu chảy mãn tính:
Dùng khoảng 5g kha tử (dạng bột), hòa với 10ml rượu và 100ml sirô. Mỗi ngày uống 3 lần, mỗi lần 1 thìa canh. Với trẻ em dùng khoảng 1/3 liều lượng của người lớn. Có thể lấy quả kha tử đem nướng chín, tách bỏ hạt, phần thịt đem xay (giã) thành bột mịn. Lấy bột kha tử (lượng 6g) hòa với nước cơm, uống ngày 2 lần cho đến khi khỏi hẳn thì thôi.
Kiết lỵ kinh niên:
Lấy 30g kha tử, 100g hoàng liên, 20 hạt nhục đậu khấu bỏ vỏ tán nhỏ thành bột mịn, trộn với hồ nặn thành viên nhỏ. Mỗi ngày uống 30 viên, chia làm 2 lần. Hoặc kết hợp kha tử (6g) với đảng sâm, bạch truật, đương quy (mỗi thứ 12g) và cam thảo, gừng, mộc hương (mỗi thứ 6g). Tất cả đem sắc với 400ml nước, uống làm 2 lần mỗi ngày.
Ngộ độc thức ăn:
Khi thức ăn nhiễm vi khuẩn gây ngộ độc, có thể dùng bài thuốc từ kha tử nướng chín bỏ hạt 8g, hoàng liên 5g, mộc hương 5g, tán thành bột mịn. Hòa hỗn hợp này với nước đun sôi để nguôi dùng uống ngày 3 lần sẽ khỏi.
Lưu ý: Những người bị ho do phế có thực nhiệt, hay tiêu chảy do cảm lạnh không nên dùng kha tử.
Nguyễn Dịu
