Tuy nhiên, trước những thay đổi của thực tiễn, những văn bản này đã bộc lộ nhiều bất cập, cần phải được sửa đổi và nâng tầm.
Thực thi pháp luật với nền tảng pháp lý vững chắc
Biển Việt Nam có vị trí địa chiến lược quan trọng về quốc phòng, an ninh và kinh tế. Do vậy, vấn đề quản lý, bảo vệ vùng biển đã sớm được Đảng, Nhà nước ta coi trọng. Sau những tuyên bố quan trọng về chủ quyền, quyền chủ quyền, quyền tài phán trên các vùng biển và gia nhập Công ước quốc tế về Luật Biển năm 1982, ngày 28/3/1998, Ủy ban Thường vụ Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam đã ban hành Pháp lệnh LL CSB. Theo đó, ngày 28/8/1998, LL CSB Việt Nam được thành lập.
Từ năm 1998 đến nay, Pháp lệnh LL CSB Việt Nam đã được sửa đổi, bổ sung một lần vào năm 2008 nhằm bảo đảm không ngừng đáp ứng yêu cầu hoạt động của LL CSB trên biển. Bộ Quốc phòng cũng đã tham mưu với Chính phủ và trực tiếp ban hành 34 văn bản quy phạm pháp luật để bảo đảm cho CSB Việt Nam có đầy đủ quyền hạn, phát huy được chức năng của mình trong quá trình hoạt động. Nhìn một cách tổng thể hệ thống văn bản pháp lý đã ban hành bảo đảm khá đồng bộ, phù hợp với các quy định trong Pháp lệnh và các quy định về quy phạm pháp luật của Việt Nam, là cơ sở nền tảng pháp lý vững chắc để LL CSB thực thi và hoàn thành tốt chức năng, nhiệm vụ được giao.
Qua 19 năm triển khai thực hiện trong điều kiện tình hình vùng biển bị tác động bởi nhiều yếu tố nhạy cảm, biến động không ngừng, Pháp lệnh LL CSB đã khẳng định được tính đúng đắn, ý nghĩa và tầm quan trọng của một văn bản pháp lý. Trên cơ sở, nền tảng pháp lý này, LL CSB đã có những bước phát triển vượt bậc. Từ một đơn vị nhỏ trực thuộc Quân chủng Hải quân, đến nay đã phát triển thành Bộ Tư lệnh với các cục chức năng và các Bộ Tư lệnh Vùng trực thuộc. LL CSB đã có bước phát triển cả về bề rộng và chiều sâu, cả về quy mô tổ chức, lực lượng và khả năng hoạt động. Về cơ sở vật chất, LL CSB đã được Đảng, Nhà nước, Bộ Quốc phòng đầu tư nhiều phương tiện, vũ khí, trang bị kỹ thuật hiện đại, bảo đảm có đủ khả năng hoàn thành nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền, duy trì thực thi pháp luật trên biển và các nhiệm vụ đột xuất khác.
Cho đến nay, LL CSB đã tổ chức tuyên truyền cho hàng chục nghìn người dân, nhất là ngư dân 28 tỉnh, thành ven biển về đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; phổ biến giáo dục pháp luật về biển đảo. Cung cấp thông tin cho báo chí hàng chục nghìn tin bài tuyên truyền về nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền biển đảo, thực thi pháp luật, phòng chống tội phạm, cứu hộ cứu nạn của LL CSB; thực hiện tốt nhiệm vụ xây dựng thế trận quốc phòng - an ninh trên biển, tích cực hỗ trợ ngư dân và các địa phương ven biển xây dựng thế trận phòng thủ biển đảo vững chắc.
Quá trình thực hiện nhiệm vụ, LL CSB đã phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng và các lực lượng Hải quân, Bộ đội Biên phòng, Kiểm ngư… tổ chức tuần tra, bảo vệ chủ quyền, đấu tranh cản phá, xua đuổi hơn 4.500 lượt, xử lý trên 130 lượt tàu cá nước ngoài vi phạm chủ quyền vùng biển Việt Nam. Đặc biệt, năm 2014, CSB Việt Nam đã mưu trí, sáng tạo, kiên quyết và kiên trì đấu tranh, tuyên truyền, xua đuổi giàn khoan Hải Dương 981 ra khỏi vùng biển Việt Nam, góp phần hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền biển, đảo thiêng liêng của Tổ quốc.
Trong đấu tranh, trấn áp tội phạm buôn lậu, gian lận thương mại trên biển, LL CSB đã xử lý hơn 12.600 vụ vi phạm hành chính, xử phạt hơn 6.600 lượt tàu thuyền vi phạm (cả trong và ngoài nước) với tổng số tiền xử phạt hơn 38 tỷ đồng. Triệt phá thành công hàng trăm chuyên án lớn, phát hiện, bắt giữ và xử lý hàng nghìn vụ buôn lậu, gian lận thương mại, thu khối lượng lớn hàng hóa buôn lậu với trị giá phát mại lên đến hàng trăm tỷ đồng nộp vào ngân sách nhà nước.
Trong công tác cứu hộ, cứu nạn trên biển, 19 năm qua, cán bộ, chiến sĩ CSB đã thực hiện cứu, kéo thành công hàng trăm tàu thuyền, cứu sống hàng nghìn người dân gặp nạn, trong đó có 4 phương tiện và 34 thủy thủ tàu nước ngoài; tổ chức lai dắt hàng nghìn tàu cá của ngư dân bị hư hỏng trên biển vào các khu vực neo đậu an toàn. Các đơn vị CSB cũng đã cung cấp hàng nghìn lít dầu, hàng vạn lít nước ngọt và nhiều lương thực, thực phẩm, thuốc men cho ngư dân gặp nạn tại các vùng biển xa. Những hành động xả thân, hết mình vì nhân dân của cán bộ, chiến sĩ CSB đã góp phần tô thắm phẩm chất cao đẹp và hình ảnh anh Bộ đội Cụ Hồ - người chiến sĩ CSB Việt Nam trong lòng nhân dân.
Quá trình thực hiện Pháp lệnh, LL CSB còn làm tốt việc hợp tác quốc tế. Dưới sự chỉ đạo của Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng, CSB Việt Nam đã thiết lập mối quan hệ song phương, đa phương với 7 tổ chức và 15 lực lượng thực thi pháp luật trên biển thuộc các quốc gia trong khu vực và trên thế giới. Sự hợp tác với các nước bạn đã bảo đảm cho CSB Việt Nam thực hiện có hiệu quả nhiệm vụ đấu tranh phòng chống vi phạm, tội phạm có tổ chức, có yếu tố nước ngoài; đồng thời nâng cao vai trò, vị thế và thể hiện trách nhiệm của Việt Nam trong khu vực và trên thế giới.
Nâng tầm và hoàn thiện Pháp lệnh
Tình hình trên biển hiện đã có những diễn biến mới, đòi hỏi hệ thống văn bản quy phạm pháp luật của Việt Nam về biển đảo trong đó có Pháp lệnh LL CSB phải ngày càng hoàn thiện, vừa phù hợp với hệ thống văn bản quy phạm pháp luật của Việt Nam vừa phù hợp với các thông lệ và điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên. Hơn nữa, LL CSB Việt Nam được xác định là một trong những lực lượng tiến thẳng lên hiện đại theo tinh thần Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII và Đại hội Đảng bộ Quân đội lần thứ X, do đó, đòi hỏi Pháp lệnh LL CSB Việt Nam cần phải được tiếp tục sửa đổi và nâng tầm; thể chế pháp lý cho LL CSB cần phải được hoàn thiện.
Hiện nay, nhiều quy định trong Pháp lệnh đã không còn phù hợp, nhất là các quy định về vai trò quản lý nhà nước của Bộ Quốc phòng đối với LL CSB chưa thống nhất với sự điều chỉnh trong một số nghị định của Chính phủ về quy định chi tiết thi hành một số điều của Pháp lệnh. Một số quy định về thẩm quyền, hoạt động của LL CSB trong Pháp lệnh còn chưa cụ thể, ảnh hưởng đến quá trình triển khai, áp dụng vào thực tiễn. Trong Pháp lệnh cũng chưa quy định biện pháp nghiệp vụ của LL CSB Việt Nam, do đó thiếu tính thực tiễn khi triển khai, hiệu quả hoạt động bị hạn chế, nhất là trong việc phối hợp với các lực lượng khác khi thực hiện nhiệm vụ bảo đảm an ninh trật tự trên biển.
Một vấn đề nữa là các quốc gia ven biển trong khu vực cũng đều đã ban hành Luật CSB hoặc Luật về Lực lượng thực thi pháp luật trên biển, quy định về lực lượng Coast Guard có chức năng tương tự như LL CSB Việt Nam. Vì vậy, nếu chỉ dừng ở hình thức Pháp lệnh thì sẽ không tương đồng với thực tiễn lập pháp quốc tế, làm ảnh hưởng đến giá trị pháp lý đối với các quy định trong văn bản pháp luật liên quan đến những hoạt động mang tính đại diện cho Nhà nước của LL CSB Việt Nam.
Nhìn ở khía cạnh khách quan thì tình hình vùng biển trong khu vực ngày càng có những diễn biến phức tạp. Yêu cầu về bảo vệ chủ quyền, quyền chủ quyền, quyền tài phán của Việt Nam trên biển ngày càng cao. Nhất là trong xu thế hội nhập ngày càng sâu rộng thì việc bảo vệ chủ quyền vùng biển bằng pháp luật, do lực lượng chuyên trách tiến hành càng cần phải có tính phổ biến và trở thành thông lệ. Hơn nữa, việc áp dụng các biện pháp công tác, biện pháp nghiệp vụ trong đấu tranh phòng chống tội phạm của LL CSB Việt Nam hiện nay còn vận dụng ở nhiều văn bản khác nhau, có sự không đồng nhất, có lúc bị chồng chéo, dẫn đến hạn chế về hiệu quả…
Để khắc phục những hạn chế của Pháp lệnh LL CSB, giải quyết những vướng mắc nảy sinh từ thực tiễn, được sự đồng ý của Bộ Quốc phòng, Bộ Tư lệnh (BTL) CSB đang triển khai nghiên cứu, xây dựng Dự thảo Luật CSB Việt Nam. Đảng ủy BTL CSB xác định đây là nhiệm vụ quan trọng, một yêu cầu tất yếu và cấp thiết nhằm đáp ứng đòi hỏi của thực tiễn. Đây cũng chính là sự tuân thủ quy định của Hiến pháp 2013 về hạn chế quyền con người, quyền công dân nhằm mục tiêu bảo vệ lợi ích của quốc gia, dân tộc; là một bước nội luật hóa các Điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
Để việc nghiên cứu, xây dựng Dự thảo Luật CSB theo đúng Kế hoạch mà Bộ Quốc phòng đã đề ra, đảm bảo chất lượng, hiệu quả, các cơ quan, đơn vị CSB trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ được giao đang tích cực triển khai toàn diện các nội dung công việc, sớm hoàn thiện bản dự thảo để trình Quốc hội phê chuẩn nhằm thiết thực góp phần xây dựng, hoàn thiện thể chế pháp lý cho sự phát triển “Cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại” và có tính chuyên nghiệp cao của LL CSB, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới./.
