Hòa vào không khí Trung thu Hà Nội xưa

Thu vọng nguyệt - bản giao hưởng mùa trăng

Đã thành truyền thống bao đời nay, hằng năm, đến ngày Rằm tháng Tám (âm lịch), các gia đình lại đón Tết Trung thu. Lúc đầu là Tết của người lớn để thưởng thức phong cảnh, ăn bánh và uống trà ngắm trăng rằm vào giữa tiết thu. Ngày này, trời cao trăng sáng, rất thích hợp để xem thiên tượng, dự đoán mùa màng và vận mệnh quốc gia. Dần dần, Tết Trung thu trở thành Tết trẻ em vì các tập tục như thắp đèn, phá cỗ rất được các bạn nhỏ yêu thích. Theo phong tục người Việt, bố mẹ bày cỗ cho các con để mừng Trung thu, mua và làm đủ thứ lồng đèn thắp bằng nến để treo trong nhà và để các con rước đèn.

Vào dịp này, từ xa xưa, dẫu còn nhiều khó khăn, vất vả, nhưng mỗi gia đình cũng sửa soạn một mâm cỗ trung thu với những món đồ chơi đầy ý nghĩa để dâng cúng thần linh, tổ tiên và gửi gắm những mong muốn tốt đẹp cho cuộc sống, đặc biệt là những ước vọng, niềm tin dành cho con trẻ. Tết Trung thu là ngày hội lớn của trẻ em, gắn liền với hương vị bánh dẻo, bánh nướng, đèn lồng, đèn kéo quân, đèn ông sao, mặt nạ giấy bồi... rực rỡ sắc màu, các điệu múa lân - sư hòa cùng tiếng trống “tùng dinh” của đoàn rước đèn trông trăng rộn ràng.

Đây là dịp cho con cháu tỏ lòng biết ơn ông bà, cha mẹ và cũng để người đời tỏ lòng săn sóc lẫn nhau. Người ta mua bánh trung thu, trà, rượu để cúng tổ tiên, biếu ông bà, cha mẹ, thầy cô, bạn bè, họ hàng và các ân nhân khác. Vì thế, tình yêu gia đình, tình làng xóm, tình thân hữu lại càng khăng khít thêm.

Khi guồng quay gấp gáp của cuộc sống hiện đại đang dần lấn át và tạo nên nhiều thách thức cho giá trị văn hóa truyền thống, đã có lúc đêm trăng thu bị lãng quên. Những năm qua, nhiều nghệ nhân, những người yêu văn hóa Việt nỗ lực gìn giữ tổ chức những đêm trăng cổ tích dành cho các trẻ nhỏ và gia đình.

Chuyên gia văn hóa ẩm thực Phạm Hạnh sinh ra trên mảnh đất Hà thành rất yêu và luôn nỗ lực gìn giữ văn hóa xưa chia sẻ, mỗi một mùa thu đến, trẻ con và đôi khi cả người lớn nữa, đều rất hồ hởi đón chờ đêm Rằm Trung thu. Những ký ức Hà Nội xưa luôn được những người thuộc thế hệ 7x, 8x trở về trước mong ngóng hiện về. Có khi chỉ một chiếc đèn ông sao treo ở đầu phố, hay chiếc lồng đèn hình cá chép lập loè đỏ đèn trên mái phố rêu phong, ấy là mọi hoài niệm lại hiện về cuộn trào trong lồng ngực. Nhưng, chỉ là một vài hình ảnh gợi nhớ, rõ ràng không mang lại sự thỏa mãn cho những ai luôn sống trong ký ức đẹp của một thời thơ ấu.

Mọi người cần, cần lắm những lễ hội Trung thu tái hiện lại nét xưa, thay vì sự ồn ào của xe máy khói bụi, chen chân nơi công cộng chỉ để hưởng cái “không khí” Trung thu khi nhà nhà đổ ra đường, người người đi dạo phố mà vẫn không biết mình sẽ “thưởng thức” đặc sản giải trí nào đậm đặc chất Trung thu.

“Sắc màu Trung thu ngân vang trong bản giao hưởng thu vàng” tổ chức tại không gian văn hóa tại phố Nguyễn Du (Hà Nội) được diễn ra xuyên suốt mùa trăng 2025. Tại đây, workshop “Thu vọng nguyệt” diễn ra trong một không gian đặc biệt nhằm tái hiện không khí Trung thu thanh bình và hoài cổ của Hà Nội xưa. “Thu vọng nguyệt” là một cuộc hội ngộ giữa những giá trị văn hóa truyền thống và hiện đại, là cuộc giao thoa những nét tinh túy giữa xưa và nay của phong tục ăn Tết Trung thu cũng như tái hiện nhiều giá trị xưa cũ tưởng chừng đã bị bỏ quên từ lâu bởi cuộc sống hiện đại.

Nhà báo Vĩnh Quyên và chuyên gia văn hóa ẩm thực Phạm Hạnh đã cùng các khách mời du hành ngược thời gian, khám phá những câu chuyện văn hóa thú vị. Mọi người đã cùng nhau tìm hiểu về nguồn gốc và ý nghĩa sâu sắc của Tết Trung thu, lý giải vì sao ngày này còn được gọi là Tết Trông trăng, cũng như khám phá những tục lệ và trò chơi dân gian đặc trưng. Buổi trò chuyện đã lý giải điển tích nổi tiếng như “Lý ngư vọng nguyệt” (cá chép trông trăng) và tục “ăn ốc trông trăng” của người Hà Nội xưa, mang đến một góc nhìn mới mẻ và sâu sắc về văn hóa truyền thống.

Du khách như được trải nghiệm bản giao hưởng với đầy đủ sắc - hương - vị, hứa hẹn để lại những giây phút giàu cảm xúc. Trải nghiệm không gian nên thơ với sắc vàng óng ả của con đường lúa mềm mại, ánh đèn lồng lung linh, đèn con giống rực rỡ sắc màu, vầng trăng tròn ấm áp... Tất cả như mang tới một không gian - nơi ký ức Trung thu xưa hòa quyện cùng tinh thần hiện đại.

Thắp sáng ký ức, trao truyền giá trị

Cũng mong muốn đưa mọi người về miền ký ức, thưởng thức những mùa trăng trọn vẹn, ấm áp, giàu bản sắc là bà Nguyễn Thanh Tuyền (sinh năm 1968), tại Cù Lao An Bình (Vĩnh Long). Bà đã gắn bó với Hà Nội hơn thập kỷ và rất yêu văn hóa, con người mảnh đất Kinh kỳ.

Ngay từ đầu tháng 8 âm lịch, bà đã bắt tay vào việc cùng trang trí không gian Trung thu ngay tại sân vườn nhà mình ở Quảng Khánh (Hà Nội). Với mong muốn đưa những nét đẹp trong Tết Trung thu cổ truyền đến gần hơn với trẻ nhỏ, bà trang trí với những vật dụng như chõng tre, mẹt tre, mặt nạ giấy bồi, đèn lồng, đèn ông sao, những chiếc trống con và cả những chiếc tò he rực rỡ sắc màu. Đặc biệt, bà Tuyền không quên sắm nải chuối bởi người xưa quan niệm buồng chuối với những quả xòe ra như bàn tay chở che, nâng đỡ, mang lại sự viên mãn cho gia đình, luôn hiện diện như lời cầu chúc bình an, sum vầy. Cùng với mâm ngũ quả còn có chú cún xinh được kỳ công tỉa từ quả bưởi, cháu nào cũng rất thích thú.

Bà Tuyền đặc biệt thích hương cốm mùa thu. Bà tự tay chế biến các món về cốm như: xôi cốm, bánh cốm, cốm xào, chè cốm… cùng thưởng thức với trà sen Tây Hồ với mùi thơm dịu nhẹ và những quả hồng đỏ chín mọng vừa hái trên cây giữa không gian sân vườn đầy hoa trái, đã tạo nên một… hồn thu Hà Nội.

Cặp bánh nướng - bánh dẻo vẫn gợi nhắc về cái hồn mộc mạc, đậm đà bản sắc Việt trong đêm rằm tháng Tám. Mùa trăng năm nay, bà Tuyền làm bánh nướng, bánh dẻo, ngoài các vị nhân truyền thống như: thập cẩm, hạt sen, đỗ xanh… bà Tuyền còn sáng tạo vị nhân chanh leo, nhân sầu riêng. Là người nghiên cứu và sáng chế ra các sản phẩm dược liệu có lợi cho cơ thể, bà Tuyền còn ứng dụng dược liệu tốt vào trong nhân bánh trung thu đó là nước thảo hoa kim ngân để ngăn hấp thu lượng đường vào cơ thể. Những người tiểu đường có thể ăn bánh nướng, bánh dẻo mà không ảnh hưởng tới sức khỏe của mình. Bà Tuyền dành cả sự tâm huyết của mình để làm bánh trung thu độc đáo tặng những người thân yêu của mình. Không gian ngập tràn màu sắc của những chiếc đèn lồng, đèn ông sao, cùng các hoạt động giáo dục hấp dẫn này thực sự đã lôi cuốn, thu hút đông các trẻ nhỏ và gia đình nhân dịp Tết Trung thu hàng năm và để lại cho trẻ em những ký ức đẹp về mùa trăng tháng 8, chan chứa ước mơ tuổi thơ. Trong mỗi người đều bỗng ắp đầy những kỷ niệm về mùa trăng xưa, trẻ nhỏ thích thú khi được thấy những món đồ chơi “cổ” thời ông bà.

Ngắm nhìn lũ trẻ vui chơi giữa sắc màu, cùng các gia đình bạn bè đoàn viên thưởng thức các món ẩm thực đậm nét thu, đậm “cây nhà, lá vườn” giữa khung cảnh hoa lá lãng mạn ngay tại nhà mình, bà Nguyễn Thanh Tuyền không khỏi nao nao niềm hạnh phúc.

Các không gian đêm rằm được thực hiện từ sự thấu hiểu những nỗi nhớ mong về bóng trăng mùa cũ trong cuộc sống hiện đại với những bận rộn, lo toan. Khi mà người lớn mải mê đi làm, trẻ con ngày đêm đi học, người già đôi lúc cảm thấy bị bỏ quên ngay trước cánh cửa nhà…

Tết Trung thu không chỉ là ngày hội của thiếu nhi, mà còn là biểu tượng văn hóa, là sợi dây kết nối các thế hệ. Những người đang tạo dựng và gìn giữ không gian Trung thu chính là những người thắp sáng ký ức, trao truyền giá trị.

Họ không chỉ níu giữ một ngày lễ, mà còn gìn giữ tinh thần đoàn viên, sự gắn kết cộng đồng, lòng biết ơn tổ tiên và tình thương yêu giữa người với người. Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh, sự níu giữ này càng có ý nghĩa, mọi người sẽ hiểu hơn về Trung thu truyền thống, để rồi trân quý, giữ gìn văn hóa quý báu của cha ông, nhắc nhớ về cội nguồn và những giá trị bền vững.