HIV/AIDS bước đầu được khống chế

20 năm phòng, chống HIV/AIDS ở Việt Nam là một chặng đường dài với không ít gian nan và thách thức. PGS.TS. Nguyễn Thanh Long (ảnh), Cục trưởng Cục Phòng, chống HIV/AIDS, Bộ Y tế trao đổi với Pháp luật Việt Nam về những việc đã và chưa làm được trong "cuộc chiến” này.

Trong 20 năm qua, Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận trong công cuộc phòng, chống HIV/AIDS. Đặc biệt là những năm gần đây, tập trung ở một số lĩnh vực như: Thông tin, giáo dục truyền thông; can thiệp giảm tác hại (CTGTH) dự phòng lây nhiễm HIV (chương trình trao đổi bơm kim tiêm đã được triển khai ở 60 tỉnh/thành phố; chương trình phân phát bao cao su cũng được tăng cường; chúng ta đã triển khai thử nghiệm thành công chương trình điều trị (ĐT) nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng Methadone tại các tỉnh, thành phố Hải Phòng, TP. HCM và đã triển khai tiếp ra các địa phương Hà Nội, Cần Thơ và Đà Năng với trên 2.000 người đang được ĐT…).

- Hiện tại, chúng ta đã bước đầu khống chế và ngăn chặn được sự lây lan của đại dịch HIV/AIDS. Phải chăng, những nguy cơ tiềm ẩn của dịch là không còn, thưa ông?

- Kể từ ca nhiễm HIV được phát hiện lần đầu tiên tại Thành phố Hồ Chí Minh vào tháng 12/1990, đến hết tháng 9 năm 2010 cả nước có 180.312 người nhiễm HIV đang còn sống được báo cáo, trong đó có 42.339 bệnh nhân AIDS còn sống và cũng kể từ đầu vụ dịch đến nay Việt Nam đã có 48.368 người tử vong do AIDS. Nhưng, với những nỗ lực và sự cố gắng của chúng ta, từ 03 năm trở lại đây số ca nhiễm mới, số ca bệnh AIDS mới và số tử vong đều giảm. Theo ước tính, tỷ lệ nhiễm HIV trong cộng đồng dân cư hiện nay là 0,21%.

Tuy nhiên, dịch HIV ở Việt Nam vẫn diễn biến hết sức phức tạp. Xu hướng dịch giảm chưa đảm bảo tính bền vững, nguy cơ lây truyền qua đường tình dục tiềm ẩn nhiều nguy cơ làm bùng phát đợt dịch mới. Một số địa phương, dịch mới nổi trong nhóm nghiện chích ma túy như Điện Biên, Sơn La, Yên Bái có nguy cơ bùng phát ra cộng đồng. TP. HCM, Hà Nội thì nhiều tiềm ẩn nguy cơ về xu hướng lây truyền qua đường tình dục gia tăng do hành vi sử dụng bao cao su còn thấp trong nhóm phụ nữ bán dâm, thậm chí xuất hiện mới nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới có tỷ lệ nhiễm HIV tăng cao so với những năm trước đây…

- Ông có thể nói rõ hơn những khó khăn hiện tại và nhận định như thế nào về cuộc chiến này trong thời gian tới?

- Trong cuộc phòng chống HIV/AIDS của chúng ta vẫn còn nhiều khó khăn như: Môi trường chính sách và pháp lý; tình trạng kỳ thị và phân biệt đối xử vẫn chưa giảm; các dịch vụ dự phòng, ĐT, chăm sóc và hỗ trợ vẫn chưa bao phủ rộng khắp và hiệu quả chưa cao; nguồn nhân lực còn hạn chế về số lượng và chất lượng. Việc duy trì nguồn lực trong nước cho các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS, đặc biệt là công tác điều trị ARV và điều trị Methadone cũng là một thách thức lớn cần được quan tâm và sớm có giải pháp phù hợp.

- Sang năm 2012, các nguồn tài trợ quốc tế cho hoạt động phòng chống HIV/AIDS tại Việt Nam sẽ bị cắt giảm. Là đại diện của Bộ Y tế trong lĩnh vực này, xin ông cho biết: Việt Nam đã có chuẩn bị gì để duy trì bền vững các hoạt động phòng chống dịch? Để huy động kinh phí cho hoạt động này, chúng ta sẽ có hướng đi như thế nào?.

- Chúng ta đều biết rằng, khi kinh tế của Việt Nam phát triển và Việt Nam trở thành quốc gia có mức thu nhập bình quân đầu người ở mức trung bình thì các nguồn viện trợ tài chính từ các tổ chức quốc tế sẽ giảm. Để duy trì được các hoạt động phòng, chống HIV/AIDS, chúng tôi đã tham mưu cho Chính phủ thực hiện một loạt các giải pháp như: Quán triệt, vận động lãnh đạo các cấp các ngành tăng cường các hoạt động tuyên truyền, vận động, chỉ đạo phòng, chống HIV/AIDS; đồng thời tăng cường huy động nguồn ngân sách nhà nước; đưa nội dung công tác phòng, chống HIV/AIDS thành một trong những mục tiêu ưu tiên trong Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của tất cả các cấp chính quyền và các ngành, đoàn thể...

Cùng với đó là việc thực hiện nghiêm chỉnh các quy định của Luật phòng, chống HIV/AIDS và các văn bản pháp lý liên quan đến lĩnh vực này; huy động sự tham gia của cộng đồng vào công tác phòng, chống HIV/AIDS; từng bước đưa nội dung phòng, chống HIV/AIDS vào các hoạt động thường quy của ngành y tế...

-Thực tế chứng minh: Sự tham gia của chính những người nhiễm HIV/AIDS có tác động rất lớn đối với công cuộc phòng chống HIV/AIDS ở Việt Nam. Để khuyến khích đối tượng này tham gia tích cực vào “cuộc chiến” này, Bộ Y tế đã có những động thái gì và sẽ có những chính sách nào động viên, khuyến khích họ nỗ lực tham gia phòng chống HIV/AIDS?

- Công tác phòng, chống HIV/AIDS sẽ không thành công nếu chỉ có một cấp hay một ngành nào đó làm, do vậy việc huy động toàn dân tham gia phòng, chống HIV/AIDS đã là một quan điểm, một chủ trương của Đảng và Nhà nước ngay từ những năm đầu tiên của công cuộc phòng, chống HIV/AIDS ở Việt Nam. Hiện nay, Bộ Y tế cũng đang tích cực phối hợp với các bộ ngành có liên quan chỉ đạo “Phong trào toàn dân tham gia phòng, chống HIV/AIDS tại cộng đồng dân cư”. Đây chính là việc thực hiện Kế hoạch liên tịch giữa Bộ Y tế - Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

Với dịch HIV, nó có đặc điểm khác với các dịch khác là đây là bệnh truyền nhiễm mãn tính, ngư­ời bệnh trở thành nguồn lây suốt đời, ủ bệnh kéo dài, chư­a có vaccine và thuốc chữa khỏi và lây nhiễm HIV liên quan mật thiết với hành vi nguy cơ rất khó thay đổi, dễ phát sinh phân biệt đối xử.

Do vậy, việc huy động người nhiễm HIV tham gia vào hoạt động phòng, chống HIV/AIDS có ý nghĩa hết sức to lớn. Nhận thức được vấn đề này nên ngay từ việc tham mưu cho Quốc hội, Chính phủ để ban hành các văn bản quy phạm pháp luật trong đó có việc đề cao vai trò của người nhiễm cũng như huy động sự tham gia của người nhiễm HIV vào công cuộc phòng, chống HIV/AIDS. Ngay trong Luật phòng, chống HIV/AIDS cũng đã có nhiều điều khoản khuyến khích sự tham gia của người nhiễm.

Còn trên thực tế thì hầu hết lực lượng tuyên truyền viên đồng đẳng với một lực lượng rất lớn đang làm công tác phòng, chống HIV/AIDS có hưởng phụ cấp đang là những người thuộc nhóm dễ tổn thương như người nghiện chích ma túy và người nhiễm HIV. Cục Phòng, chống HIV/AIDS cũng đã và đang hỗ trợ việc đào tạo cho người nhiễm HIV trở thành những điều dưỡng viên đồng đẳng sơ cấp để họ chăm sóc cho chính những người nhiễm HIV khác cũng như việc hỗ trợ các nhóm tự lực, mạng lưới người nhiễm HIV/AIDS...

 - Luật Phòng, chống HIV/AIDS đã ra đời. Tuy nhiên, nhiều quy định, nguyên tắc trong điều luật vẫn chưa thực sự được coi trọng. Theo ông, để Bộ luật này đi vào cuộc sống, chúng ta phải làm gì?

- Luật phòng, chống HIV/AIDS có hiệu lực hơn ba năm qua, nhiều điều khoản đã đi vào cuộc sống. Tuy vậy, thực tế một số các điều khoản, quy định cũng chưa được triển khai, thực hiện một cách đầy đủ. Để bộ luật này đi vào cuộc sống thực sự theo tôi cần phải thực hiện tốt mấy điểm sau: Thứ nhất: Phải tăng cường tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật cho các cấp, bộ, ban, ngành về phổ biến và quán triệt các văn bản luật nói chung và Luật phòng, chống HIV/AIDS nói riêng.

Thứ hai: Đẩy mạnh việc giám sát thực thi Luật (việc này phải được tiến hành từ Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp và thậm chí là nhiệm vụ của mỗi cán bộ Đảng viên và người dân). Và, điều đặc biệt quan trọng là phải ban hành đầy đủ các chế tài và đủ mạnh để có thể ngăn chặn các tổ chức, cá nhân vi phạm Luật phòng, chống HIV/AIDS.

- Xin cám ơn ông.

Đoan Trang (thực hiện)