Cơ hội đong, đếm được...
Tại Diễn đàn Kinh tế tư nhân Việt Nam 2019 vừa qua, Chủ tịch VCCI, TS Vũ Tiến Lộc đã nhấn mạnh vai trò quan trọng của CPTPP, đó là Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới lớn nhất, tiêu chuẩn cao nhất và có mức độ tự do hóa sâu rộng nhất từ trước đến nay của Việt Nam.
Ở tầm vĩ mô, CPTPP là cơ hội đặc biệt để cải cách và hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường từ CPTPP, để cải thiện một bước môi trường kinh doanh. Nhìn gần hơn, CPTPP mang tới những cơ hội lợi nhuận có thể đong đếm được về thương mại, đầu tư với các thị trường mới đầy tiềm năng ở châu Mỹ như Canada, Mexico; hay cơ hội làm sâu sắc thêm mối liên hệ có tính cộng hưởng của nền kinh tế chúng ta với các thị trường mà chúng ta đã có FTA trước đây như Nhật Bản, Úc, New Zealand... DN sản xuất và dịch vụ, không chỉ ở các lĩnh vực kinh tế thế mạnh truyền thống mà còn ở cả những khu vực mới, trở nên hấp dẫn nhờ các lời hứa từ CPTPP, đều đang đứng trước những cơ hội tăng doanh thu và lợi nhuận.
“Trong bối cảnh căng thẳng thương mại thế giới diễn biến phức tạp, dòng chảy thương mại đầu tư bị tác động tới biến dạng ở nhiều nơi, nhiều chỗ, những cơ hội này càng có ý nghĩa hơn nữa với các doanh nghiệp (DN) Việt Nam...”- Chủ tịch VCCI nhấn mạnh.
Bài học từ các FTA
Năm 2018, tận dụng được ưu đãi thuế quan từ các hiệp định thương mại tự do (FTA), 39% kim ngạch xuất khẩu (XK) của Việt Nam có được từ các thị trường đã có FTA. “Chúng ta vui mừng vì đây đã là một bước tiến đáng kể so với những năm trước. Nhưng chúng ta càng xót ruột hơn khi qua nhiều năm thực thi, phân nửa lợi ích thuế quan kỳ vọng từ các FTA vẫn đang vuột khỏi tay các DN và người dân Việt Nam. Đó là còn chưa kể đến những “kỳ vọng thất thoát” khác mà chúng ta chưa đong đếm được bằng những con số cụ thể...!” - Chủ tịch VCCI cảnh báo và tỏ ra băn khoăn: “Với CPTPP, liệu các ngành sản xuất XK của chúng ta có thể vượt qua được những trở ngại trong quá khứ, để bứt phá mạnh mẽ và để hiện thực hóa ngoạn mục các cơ hội từ CPTPP?”.
Hai câu chuyện được người đứng đầu cộng đồng DN Việt Nam nêu ra. Thứ nhất là khả năng đáp ứng quy tắc xuất xứ để hưởng ưu đãi thuế quan bởi thực tế là không ít ngành XK mũi nhọn của Việt Nam hiện đang lệ thuộc quá lớn vào nguồn nguyên phụ liệu nhập khẩu từ các khu vực lãnh thổ không thuộc CPTPP. “Đây là điểm yếu cốt tử ngăn cản họ hiện thực hóa cơ hội thuế quan. Chúng ta thậm chí cũng đã nhận diện khá nhiều giải pháp, ví dụ đối với dệt may, da giày là phát triển ngành dệt nhuộm, thuộc da; phát triển vùng nguyên liệu; tăng giá trị các khâu trên đáy như thiết kế, phân phối trong “đường cong nụ cười” lợi nhuận... Nhưng những hành động quyết liệt để triển khai các giải pháp này trên thực tế lại vắng bóng. Hoặc có hành động thật, nhưng thiếu thống nhất, thiếu đồng bộ, “ràng chân buộc tay” DN. Ví dụ một bên là khuyến khích đầu tư công nghiệp dệt nhuộm vào địa phương, nhưng một bên lại áp dụng các yêu cầu ngặt nghèo quá mức cần thiết về tiêu chuẩn nước thải, về các thủ tục liên quan tới cơ sở hạ tầng rườm rà và tốn kém…” - Chủ tịch VCCI phân ích
Câu chuyện thứ hai, đó là khả năng vượt qua các hàng rào kỹ thuật, tiêu chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm (TBT-SPS) để thực sự bước chân vào các thị trường XK hấp dẫn nhưng rất kỹ tính. Theo TS Lộc, ứng phó với những hàng rào như vậy tất nhiên trước hết vẫn là chuyện của DN. Nhưng có những việc từng DN khó làm, thậm chí không làm được, như đàm phán và hợp tác kỹ thuật để có được visa nhập khẩu đối với từng loại trái cây Việt Nam vào một thị trường nhập khẩu; thực hiện các quy trình tiền kiểm đối với nông thủy sản trước khi XK; tập hợp, cập nhật và phổ biến thông tin về các loại TBT-SPS đối với từng loại hàng hóa, ở từng thị trường, theo từng thời điểm để DN có nguồn tra cứu tin cậy và đầy đủ… là những việc như vậy.
“Các cơ quan nhà nước đã có những nỗ lực nhất định, nhưng chừng đó đã đủ chưa và liệu có thể làm tốt hơn nữa, tích cực hơn nữa và hiệu quả hơn nữa hay không? Đâu đó vẫn có tình trạng chúng ta “tự mình làm khó mình” bằng các yêu cầu TBT-SPS đối với hàng XK vượt quá mức yêu cầu của thị trường XK. Vẫn tồn tại những hiện tượng bất hợp lý, độc quyền hay tiêu cực trong quá trình tiền kiểm hàng XK. Và các DN vẫn đang tự mình loay hoay góp nhặt thông tin về các biện pháp TBT-SPS ở các thị trường mà ít khi nào nhận được thông tin từ các cơ quan nhà nước liên quan...” - Chủ tịch VCCI dẫn chứng.
Điều đáng nói là tất cả những hiện trạng này đều đã được ghi nhận, những tác nhân gây ra cũng đã được gọi tên, thậm chí các giải pháp đã được tính tới. Mặc dù vậy, dường như chuyển biến còn quá mờ nhạt. “Liệu có phải bởi chúng ta chưa bắt đúng bệnh, bởi bài thuốc chưa trúng hay bởi nguyên nhân nào khác?” - Chủ tịch VCCI băn khoăn kêu gọi hành động với niềm tin “Chúng ta có thể biến các cơ hội tiềm năng của CPTPP thành lợi nhuận có thực cho các DN, thành thu nhập tốt hơn cho người lao động và thành những chỉ số thịnh vượng cho cả nền kinh tế…”.
