Hiến kế cho mô hình Trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam - Kỳ 3: Sớm hoàn thiện hành lang pháp lý bảo vệ người tiêu dùng tài chính
(PLVN) Bảo vệ người tiêu dùng tài chính (NTDTC; người mua và sử dụng các sản phẩm, dịch vụ tài chính) là trụ cột không thể thiếu trong Trung tâm tài chính quốc tế (TTTCQT).
Điều kiện tiên quyết để TTTCQT vận hành hiệu quả
Theo TS Lê Thị Thảo, Trường Đại học Luật - Đại học Huế, thực tiễn tại nhiều quốc gia có những TTTCQT phát triển cho thấy, cơ chế bảo vệ NTDTC thường được thiết lập như một trụ cột độc lập, quan trọng: “Bảo vệ NTDTC không chỉ là một yêu cầu mang tính bổ trợ, mà là điều kiện tiên quyết để TTTCQT tại Việt Nam vận hành hiệu quả, đáp ứng chuẩn mực quốc tế và duy trì sức cạnh tranh lâu dài”.
TS Thảo lý giải, sự phát triển mạnh mẽ của môi trường thử nghiệm (sandbox) và quá trình số hóa trong lĩnh vực tài chính đã làm xuất hiện nhiều rủi ro đặc thù, phân loại thành bốn nhóm chính: Rủi ro về minh bạch thông tin; rủi ro công nghệ và an ninh dữ liệu; rủi ro xuyên biên giới và vấn đề áp dụng pháp luật khi giao dịch có yếu tố xuyên biên giới; rủi ro từ mô hình kinh doanh mới dễ phát sinh xung đột lợi ích…
TS Thảo nhận định hệ thống quy định pháp luật tại Việt Nam liên quan bảo vệ NTDTC còn phân tán, gồm Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, Luật các Tổ chức tín dụng, Luật Chứng khoán, một số nghị định và thông tư hướng dẫn. Chúng ta chưa có khung pháp lý toàn diện cho lĩnh vực tài chính; còn một số hạn chế trong điều chỉnh giao dịch xuyên biên giới và áp dụng pháp luật nước ngoài; việc bảo vệ dữ liệu cá nhân trong môi trường tài chính số chưa tương thích hoàn toàn với chuẩn mực quốc tế…
ThS Võ Hoàng Thị Thư Vy (Học viện Thanh thiếu niên Việt Nam) nhìn nhận, sự hình thành TTTCQT là một nỗ lực chiến lược nhằm đưa nền kinh tế quốc gia hội nhập sâu hơn vào dòng chảy vốn toàn cầu, thúc đẩy tăng trưởng và nâng cao vị thế quốc tế. Tuy nhiên, một môi trường tài chính tự do hóa, năng động và phức tạp luôn đi kèm với những rủi ro, từ biến động thị trường, gian lận tài chính đến nguy cơ khủng hoảng hệ thống. Trong bối cảnh đó, chúng ta cần có một thiết chế giám sát độc lập và hiệu quả.
Cơ quan giám sát sẽ giữ gìn an toàn và ngăn ngừa rủi ro cho toàn bộ hệ thống, bảo vệ các nhà đầu tư thông qua các chính sách, giúp nhà đầu tư được cung cấp thông tin đầy đủ, chính xác và được đối xử công bằng, bảo vệ họ khỏi các hành vi gian lận và lạm dụng thị trường.
“Các nhà đầu tư và các tổ chức tài chính quốc tế chỉ tham gia vào một thị trường khi họ tin rằng tại đó, họ có được sự công bằng, minh bạch và các quy tắc được thực thi một cách nghiêm túc. Cơ quan giám sát đóng vai trò tạo ra một sân chơi bình đẳng, nơi giá cả phản ánh đúng thông tin và các giao dịch được thực hiện một cách trật tự”, ThS Vy nêu quan điểm.
Chúng ta cũng chưa có một cơ quan chuyên trách về bảo vệ NTDTC. Thẩm quyền quản lý hiện bị chia cắt giữa Ngân hàng Nhà nước, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Bộ Công Thương (Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng) và các cơ quan quản lý bảo hiểm. “Thực tế này tiềm ẩn nguy cơ chồng chéo trong quản lý, xung đột thẩm quyền hoặc bỏ sót. Khoảng trống này cần được xử lý kịp thời và đồng bộ, tránh nguy cơ chồng chéo thẩm quyền, hình thành một cơ chế thống nhất trong giám sát và bảo vệ NTDTC. Cần sớm khắc phục vấn đề này để tăng mức độ hấp dẫn và tính bền vững của TTTCQT tại Việt Nam trong quá trình hội nhập và cạnh tranh với các TTTCQT trong khu vực”, TS Thảo nói.
Hài hòa chuẩn mực quốc tế và đặc thù pháp luật Việt Nam
Theo TS Thảo, cơ chế bảo vệ NTDTC tại TTTCQT tại Việt Nam cần được xây dựng trên nguyên tắc hài hòa giữa bảo vệ NTDTC và thúc đẩy đổi mới sáng tạo; vừa tạo an toàn cho các giao dịch, vừa tạo không gian thử nghiệm cho các mô hình tài chính mới.
Bên cạnh đó, khuôn khổ pháp lý cần linh hoạt, chọn lọc, thích ứng với đặc điểm của cơ chế thử nghiệm có kiểm soát và tính chất liên kết quốc tế của TTTCQT, đồng thời lồng ghép nguyên tắc ESG (Environmental, social, governance - Môi trường, xã hội, quản trị) và bảo vệ quyền riêng tư dữ liệu tài chính theo tiêu chuẩn quốc tế.
“Hướng tiếp cận hợp lý là xây dựng một đạo luật hoặc bộ quy tắc bảo vệ NTDTC chuyên biệt cho TTTCQT tại Việt Nam, dựa trên nguyên tắc hài hòa giữa chuẩn mực quốc tế và đặc thù pháp luật Việt Nam. Cách tiếp cận này không chỉ khắc phục tình trạng phân tán hiện nay mà còn tạo nền tảng pháp lý vững chắc cho TTTCQT phát triển bền vững”, TS Thảo nêu quan điểm.
TS Thảo cho rằng, trong ngắn hạn, cần khẩn trương ban hành “Bộ quy tắc bảo vệ NTDTC” áp dụng riêng cho TTTCQT Việt Nam, dưới hình thức quy chế nội bộ hoặc quyết định của Cơ quan điều hành Trung tâm (theo thẩm quyền quy định tại Điều 9 Nghị quyết 222/2025/QH15). Bộ quy tắc này cần quy định rõ nghĩa vụ minh bạch thông tin, bảo mật dữ liệu, cơ chế giải quyết khiếu nại và yêu cầu đánh giá khả năng chi trả của khách hàng.
Trong giai đoạn trung hạn, trên cơ sở đánh giá hiệu quả của Bộ quy tắc và thực tiễn hoạt động, Chính phủ cần xây dựng Nghị định hướng dẫn thi hành Nghị quyết 222/2025/QH15, trong đó dành một chương riêng về bảo vệ NTDTC tại TTTCQT. Nghị định cần xác lập nguyên tắc điều chỉnh thống nhất, cơ chế phối hợp liên ngành, tiêu chuẩn bảo mật dữ liệu theo hướng tương thích với Quy định chung về bảo vệ dữ liệu của Liên minh châu Âu (GDPR) và quy định rõ cơ chế giải quyết tranh chấp xuyên biên giới (ADR/ODR).
“Về dài hạn, để đạt tính bền vững và hội nhập quốc tế, cần sửa đổi, bổ sung nhằm hợp nhất và hệ thống hóa các quy định liên quan bảo vệ NTDTC; thiết lập khung pháp lý rõ ràng cho việc áp dụng pháp luật nước ngoài và thi hành phán quyết trọng tài quốc tế”, theo TS Thảo.
TS Nguyễn Hương Ly, Khoa Luật Thương mại, Đại học Luật TP HCM đánh giá, cần bổ sung quy định về cơ chế giám sát, kiểm toán và công bố thông tin đặc thù đối với TTTCQT. “Việc giao quyền tự chủ lớn cho địa phương mà không có công cụ giám sát hiệu quả dễ dẫn đến nguy cơ mất cân đối tài khóa, thao túng chỉ tiêu đầu tư hoặc thiếu minh bạch về chi tiêu”, TS Ly nói.
TS Ly kiến nghị bổ sung quy định yêu cầu các dự án trong TTTCQT phải chịu sự kiểm toán định kỳ bởi Kiểm toán Nhà nước hoặc tổ chức kiểm toán độc lập được Quốc hội ủy quyền, đồng thời áp dụng quy chế công khai ngân sách đặc thù. Cần thiết lập hệ thống giám sát số hóa để theo dõi tiến độ đầu tư, dòng vốn và hiệu quả sử dụng vốn công theo thời gian thực.
(Còn tiếp)