Mặc dù chính sách, pháp luật với người chưa thành niên (NCTN) đang từng bước được hoàn thiện, nhưng phải nói rằng, hệ thống tư pháp đối với NCTN còn nhiều bất cập trong việc bảo đảm các quyền trẻ em, thiếu các quy định cụ thể liên quan đến trình tự, thủ tục tố tụng đặc biệt dành cho các vụ việc liên quan tới NCTN cũng như vấn đề tái hòa nhập cộng đồng của NCTN phạm tội.
Có thể thấy, công tác đấu tranh phòng, chống các loại tội phạm xâm hại trẻ em và tội phạm là NCTN tuy đã đạt được những kết quả nhất định song tình trạng gia tăng, mức độ nghiêm trọng của các loại tội phạm này vẫn là nỗi lo của toàn xã hội. Từ năm 2001 – 2010 có khoảng 10 nghìn trẻ em bị xâm hại tình dục. Đặc biệt, tội hiếp dâm trẻ em có nơi chiếm hơn 50% tổng số các vụ phạm tội hiếp dâm.
Trong khi đó, tỷ lệ NCTN vi phạm pháp luật và tái phạm cao, tập trung tại các thành phố lớn, chủ yếu là các tội xâm phạm sở hữu tài sản, xâm phạm tính mạng, sức khỏe, ma túy. Theo thống kê của Bộ Lao động, Thương bình và Xã hội, số NCTN vi phạm pháp luật tăng từ hơn 11,3 nghìn em năm 2001 lên đến trên 14 nghìn em năm 2003 và 15,53 nghìn em năm 2009. Còn theo số liệu của Bộ Công an, trong giai đoạn 2006 – 2010 đã xử lý hình sự gần 16 nghìn vụ gồm hơn 20 nghìn đối tượng thuộc lứa tuổi chưa thành niên; xử lý hành chính trên 33 nghìn vụ gồm gần 55 nghìn đối tượng trong lứa tuổi này.
Trước thực trạng báo động ấy, nhiều năm qua, Đảng và Nhà nước đã ban hành nhiều chính sách, chương trình liên quan đến NCTN nói chung và trẻ em nói riêng. Ngoài ra, các cơ quan hữu quan cũng thực hiện nhiều hoạt động hợp tác với các tổ chức quốc tế nhằm chăm sóc, bảo vệ và thực hiện các quyền trẻ em. Đáng chú ý có Dự án “Hệ thống tư pháp thân thiện với NCTN” do Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) hỗ trợ để giúp Chính phủ Việt Nam xây dựng một hệ thống tư pháp thân thiện với NCTN, nâng cấp các chương trình, dịch vụ dành cho NCTN, đặc biệt là NCTN vi phạm pháp luật và có nguy cơ vi phạm pháp luật cũng như trẻ em là nạn nhân, nhân chứng của tội phạm.
Đến nay, các hoạt động của Dự án này đã và đang đóng góp thiết thực trong việc hoàn thiện hệ thống pháp luật, chính sách về các vấn đề tư pháp đối với NCTN. Tuy nhiên, bản thân các cơ quan chức năng cũng phải thừa nhận, hệ thống bảo vệ trẻ em trong lĩnh vực tư pháp vẫn chậm được củng cố.
Đó là, chưa có bộ phận chuyên trách trong cơ quan điều tra, VKS, Tòa án tiến hành các thủ tục tố tụng đối với trẻ em; chưa có Tòa án dành riêng cho các vụ án liên quan tới NCTN; phần lớn các cán bộ làm công tác thực thi pháp luật chưa được đào tạo những kỹ năng cơ bản khi làm việc với NCTN; các biện pháp xử lý không chính thức đối với NCTN còn thiếu. Thậm chí, một vị cán bộ TANDTC đã thẳng thắn nói rằng, hệ thống Tòa án hiện hành chưa đạt được mục tiêu mang lại cho NCTN cơ hội phát triển tốt nhất.
Thục Quyên
