Hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo Việt Nam: Góc nhìn từ những kỳ lân

Bài học từ các kỳ lân công nghệ tỷ đô

Trong vòng một thập kỷ qua, hệ sinh thái khởi nghiệp tại Việt Nam đã có những bước tiến mạnh mẽ. Theo báo cáo của Cento Ventures, Việt Nam nằm trong top 3 hệ sinh thái khởi nghiệp năng động nhất Đông Nam Á, chỉ sau Indonesia và Singapore. Tổng giá trị đầu tư vào startup Việt Nam năm 2022 đạt khoảng 1,4 tỷ USD, tăng mạnh so với mức chỉ vài trăm triệu USD vào đầu thập niên 2010. Năm 2023, Venture Capital Asia ước tính Việt Nam có hơn 4.000 công ty khởi nghiệp (startup), với 4 công ty đạt danh hiệu kỳ lân. Các công ty này không chỉ thu hút đầu tư mà còn đóng vai trò dẫn dắt, truyền cảm hứng cho thế hệ startup mới. Báo cáo cũng nhấn mạnh rằng tổng giá trị các thương vụ đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam năm 2021 đạt kỷ lục 1,4 tỷ USD, phần lớn nhờ các kỳ lân công nghệ này.

Cụ thể, VNG thành lập năm 2004, được xem là kỳ lân công nghệ đầu tiên của Việt Nam, được định giá trên 1 tỷ USD từ năm 2014. VNG cũng là công ty Việt Nam đầu tiên nộp hồ sơ niêm yết trên sàn Nasdaq. Ứng dụng Zalo của VNG hiện có hơn 70 triệu người dùng, chiếm lĩnh thị trường nhắn tin nội địa. Thành công của VNG đã mở đường cho các startup công nghệ khác vươn ra quốc tế.

Bên cạnh đó, VNPAY - một trong những công ty fintech (công nghệ tài chính) hàng đầu - được định giá trên 1 tỷ USD vào năm 2019 sau vòng gọi vốn từ SoftBank và GIC. Đến nay, hệ thống mã QR của VNPAY phủ sóng tại hơn 200.000 điểm chấp nhận thanh toán trên toàn quốc, xử lý hàng tỷ giao dịch mỗi năm. Sự phát triển của VNPAY cũng phản ánh xu hướng số hóa mạnh mẽ trong nền kinh tế Việt Nam.

Một kỳ lân khác cũng là ứng dụng thanh toán - MoMo, với hơn 30 triệu người dùng và được định giá trên 2 tỷ USD vào năm 2021 sau khi nhận đầu tư từ Warburg Pincus và Mizuho. Năm 2023, MoMo đã mở rộng sang lĩnh vực cho vay vi mô và bảo hiểm số, với doanh thu năm 2022 tăng 45% so với năm trước. MoMo không chỉ thúc đẩy thanh toán không tiền mặt mà còn tạo ra một hệ sinh thái tài chính số khép kín.

Là kỳ lân trong lĩnh vực phát triển game, Sky Mavis đạt định giá 3 tỷ USD vào năm 2021. Theo TechCrunch, năm 2023, Sky Mavis thành công huy động thêm 150 triệu USD để mở rộng hệ sinh thái blockchain, bất chấp thị trường tiền số suy thoái. Game blockchain “Axie Infinity” do công ty phát triển và phát hành từng đạt đỉnh với hơn 2,7 triệu người chơi hàng ngày vào năm 2021, minh chứng cho tiềm năng của startup Việt trong lĩnh vực công nghệ mới.

Có thể nói, sự xuất hiện của các startup kỳ lân tại Việt Nam như VNPAY, MoMo, Sky Mavis hay VNG không chỉ là kết quả của những ý tưởng sáng tạo, mà còn nhờ vào những yếu tố nền tảng quan trọng đã giúp họ phát triển mạnh mẽ. Trong số đó, ba yếu tố cốt lõi có thể kể đến nguồn vốn dồi dào, nhân lực công nghệ chất lượng cao và một thị trường tiềm năng với nhu cầu ngày càng tăng.

Một trong những yếu tố quan trọng nhất giúp các kỳ lân Việt Nam vươn lên chính là sự hỗ trợ mạnh mẽ từ các quỹ đầu tư quốc tế. Các công ty này đã nhận được những khoản đầu tư khổng lồ, giúp họ mở rộng quy mô nhanh chóng và khẳng định vị thế trên thị trường. Các quỹ như Sequoia Capital, SoftBank, Temasek hay GGV Capital đều đã rót vốn vào các startup Việt Nam trong những năm qua. Các startup kỳ lân đều đã huy động được hàng trăm triệu USD từ các nhà đầu tư quốc tế. Nhờ nguồn vốn dồi dào, MoMo đã không ngừng mở rộng hệ sinh thái dịch vụ, từ thanh toán di động đến bảo hiểm và quản lý tài chính cá nhân, trong khi VNPAY tiếp tục củng cố vị thế trong ngành ngân hàng số. Sky Mavis cũng nhận được sự hậu thuẫn từ quỹ đầu tư hàng đầu Andreessen Horowitz, giúp doanh nghiệp mở rộng thị trường toàn cầu, đặc biệt là trong lĩnh vực Web3 và GameFi.

Đáng chú ý, Việt Nam đang sở hữu một nguồn nhân lực công nghệ dồi dào, tạo ra lợi thế quan trọng cho các startup trong cuộc đua đổi mới sáng tạo. Theo báo cáo của TopDev năm 2023, cả nước có hơn 1 triệu kỹ sư công nghệ thông tin - một con số ấn tượng cho thấy Việt Nam không thiếu nhân tài để phát triển các doanh nghiệp công nghệ. Không chỉ có số lượng kỹ sư đông đảo, Việt Nam còn có lợi thế về chi phí nhân công cạnh tranh so với các quốc gia như Singapore hay Mỹ. Điều này giúp các startup có thể phát triển sản phẩm với chi phí thấp hơn, đồng thời tạo ra lợi nhuận cao hơn trong dài hạn. Ví dụ, chiến lược tuyển dụng của VNG tập trung vào việc thu hút những tài năng hàng đầu từ các trường đại học công nghệ lớn như Đại học Bách khoa, Đại học Công Nghệ - ĐHQG Hà Nội hay Đại học FPT.

Bên cạnh nguồn vốn và nhân lực, một trong những yếu tố then chốt giúp các kỳ lân Việt Nam phát triển mạnh mẽ chính là sự tăng trưởng của thị trường trong nước. Với dân số gần 100 triệu người, trong đó 70% dưới 35 tuổi, Việt Nam là một trong những thị trường năng động nhất khu vực Đông Nam Á, kéo theo sự bùng nổ nhu cầu về các dịch vụ fintech, thương mại điện tử và giải trí số. MoMo đã tận dụng làn sóng số hóa này để mở rộng dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt, thu hút hàng chục triệu người dùng và trở thành nền tảng fintech hàng đầu tại Việt Nam.

Ngoài ra, Việt Nam còn là điểm đến hấp dẫn của các nhà đầu tư nước ngoài, nhờ vào vị trí chiến lược trong khu vực và chính sách mở cửa kinh tế. Điều này giúp các startup có thêm cơ hội hợp tác với các đối tác quốc tế, mở rộng thị trường ra nước ngoài và tiếp cận nguồn vốn dễ dàng hơn.

Mục tiêu 10 kỳ lân vào 2030 - khó nhưng khả thi?

Chính phủ Việt Nam đặt mục tiêu tạo ra 10 kỳ lân vào năm 2030 thông qua chính sách đổi mới, ưu đãi thuế và đầu tư vào công nghệ cao. Sự phát triển của quỹ đầu tư nội địa cũng giúp startup có thêm nguồn lực tài chính. Đáng chú ý, hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam vẫn còn nhiều dư địa phát triển, với tiềm năng tăng trưởng mạnh trong thập kỷ hiện tại, hướng đến mục tiêu 10 kỳ lân công nghệ là một thách thức lớn nhưng hoàn toàn khả thi.

MoMo đã tận dụng làn sóng số hóa để mở rộng dịch vụ thanh toán không dùng tiền mặt, thu hút hàng chục triệu người dùng. (Ảnh: MoMo).

Sau giai đoạn bùng nổ đầu tư vào năm 2021, hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam đang phải đối mặt với những thách thức không nhỏ, đặc biệt là sự sụt giảm dòng vốn, áp lực cạnh tranh từ các đối thủ quốc tế và hạn chế về quy mô thị trường nội địa.

Cụ thể, từ năm 2022, kinh tế toàn cầu bất ổn khiến dòng vốn vào startup Việt Nam suy giảm mạnh. Theo Venture Capital Asia, tổng vốn đầu tư mạo hiểm vào Việt Nam năm 2022 chỉ đạt 634 triệu USD, giảm đáng kể so với năm trước. Đến nửa đầu năm 2023, con số này tiếp tục giảm xuống 413 triệu USD, khiến nhiều startup gặp khó khăn trong việc huy động vốn. Các quỹ đầu tư trở nên thận trọng hơn, yêu cầu các doanh nghiệp phải chứng minh hiệu quả kinh doanh trước khi rót vốn. Thực trạng này cũng đặt ra nhiều thách thức với các công ty kỳ lân. MoMo, VNG và Sky Mavis đều phải tối ưu hóa mô hình kinh doanh, cắt giảm chi phí và tìm kiếm các nguồn thu bền vững hơn thay vì chỉ dựa vào dòng vốn đầu tư.

Không chỉ đối mặt với “bài toán” tài chính, các startup Việt Nam còn chịu áp lực từ cạnh tranh quốc tế. Các công ty công nghệ từ Indonesia, Singapore và Trung Quốc đang mở rộng mạnh mẽ tại Đông Nam Á, thu hút nguồn vốn và khách hàng. Minh chứng, các công ty công nghệ Đông Nam Á như Sea Group (Shopee, Garena) hay Grab đang thu hút sự quan tâm mạnh mẽ từ giới đầu tư, khiến cơ hội huy động vốn của các startup Việt trở nên khó khăn hơn.

Một thách thức khác là quy mô thị trường nội địa. Dù Việt Nam có gần 100 triệu dân, nhưng vẫn nhỏ hơn nhiều so với Indonesia, quy mô khoảng 270 triệu dân, một thị trường hấp dẫn hơn với các nhà đầu tư. Theo The Business Times, để tăng trưởng bền vững, các kỳ lân Việt Nam buộc phải mở rộng ra nước ngoài. Tuy nhiên, quá trình này không dễ dàng do rào cản văn hóa, pháp lý và cạnh tranh tại từng thị trường. Các công ty cần có chiến lược quốc tế hóa rõ ràng, tìm kiếm đối tác bản địa và điều chỉnh sản phẩm phù hợp với nhu cầu địa phương.

Nhìn chung, hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam đang bước vào một giai đoạn đầy thử thách. Dù vậy, dư địa phát triển vẫn rất lớn. Để đưa Việt Nam trở thành trung tâm khởi nghiệp khu vực, các startup cần tận dụng tốt chính sách hỗ trợ, đổi mới liên tục và mở rộng ra thị trường quốc tế. Kết hợp với chiến lược đúng đắn, sự hợp tác chặt chẽ giữa Chính phủ, nhà đầu tư và doanh nghiệp, hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam hoàn toàn có thể phát triển bền vững và ghi danh trên bản đồ thế giới.