Sự kiện này đã khiến dư luận Trung Quốc và nước ngoài xôn xao bởi vấn đề này rất ít được đề cập tới. Ít ai biết rằng căn cứ này đã được xây dựng từ cách đây mấy năm…
Vì sao chọn Djibouti?
Năm 2013, một báo cáo nghiên cứu của Đại học Quốc phòng Trung Quốc trình lên Quân ủy Trung ương, trong đó đề xuất: Trung Quốc cần xây dựng một căn cứ quân sự tại Djibouti. Chủ tịch Quân ủy Tập Cận Bình đã phê chuẩn bản báo cáo. Từ đó, nước Djibouti nhỏ bé ở châu Phi mà rất nhiều người Trung Quốc chưa bao giờ nghe tới, đã đi vào lịch sử với cái tên: căn cứ quân sự đầu tiên ở nước ngoài.
Vì sao Trung Quốc lại cần phải xây dựng căn cứ quân sự ở nước ngoài? Những phân tích trong báo cáo của các chuyên gia quân sự trình lên Quân ủy không ai được biết, nhưng từ các tin tức được đưa công khai trên báo chí Trung Quốc và Hoa ngữ thì có thể thấy: Trung Quốc nhận định, nhu cầu về một căn cứ quân sự ở nước ngoài cho các đơn vị tuyến 1 đã trở nên vô cùng bức thiết và là nguyên nhân quan trọng khiến Trung Quốc quyết định xây dựng ngay.
Tháng 5/2009, biên đội tàu hải quân đầu tiên của Trung Quốc sang vùng Vịnh Aden để hộ tống thương thuyền. Đối với hải quân, đây là nhiệm vụ dài ngày ở biển xa, chưa từng thực hiện, đã gặp phải những vấn đề chưa từng xuất hiện trong huấn luyện và diễn tập tác chiến biển gần, trong đó nổi lên gay gắt nhất là vấn đề đảm bảo hậu cần trên bờ. Làm nhiệm vụ liên tục 6 tháng trên biển xa không được lên bờ, nhiều binh sĩ đã xuất hiện vấn đề cả về sức khỏe lẫn tâm lý.
Theo báo cáo điều tra của đơn vị 92118 và Khoa Y học hải quân Đại học quân y số 2, trong số 172 binh sĩ tham gia nhiệm vụ đợt 4, có 52 người bị mắc chứng trầm cảm mức nhẹ, 27 người bị mức trung bình, 4 người mắc bệnh nặng. Đáng chú ý là trước khi biên đội này đi làm nhiệm vụ, căn cứ kinh nghiệm các đợt trước, bộ đội đã được chuẩn bị sẵn về tâm lý, đã có thể nghỉ ngơi ngắn hạn ở cảng Djibouti…
Trung Quốc đã phải giải quyết vấn đề tiếp tế hậu cần bằng cách dùng tàu hậu cần trên biển, vượt hàng chục ngàn hải lý, tiêu tốn nhiều nhiên liệu, giá thành rất đắt. Vì vậy, xây dựng một căn cứ hậu cần tại khu vực gần vịnh Aden đã là nhu cầu bức thiết đối với hải quân.
Vì sao Trung Quốc lại chọn Djibouti là nơi đặt căn cứ quân sự ở nước ngoài đầu tiên? Trước đây báo chí từng tuyên truyền cảng Gwadar ở Pakistan sẽ là nơi đặt căn cứ quân sự ở nước ngoài đầu tiên, sao nay lại thay đổi? Giới bình luận quân sự ở Hong Kong cho rằng điều này được quyết định bởi vị trí của Djibouti.
Djibouti là quốc gia rất nhỏ, diện tích 23.200km2 (thứ 150 trên thế giới), chỉ bằng 1/2 thành phố Bắc Kinh, dân số hơn 890 ngàn, 90% diện tích là sa mạc và núi lửa, điều kiện tự nhiên rất nghèo, được LHQ xếp vào hàng ngũ các nước chậm phát triển. Thế nhưng, quốc gia này lại có vị trí địa lý không nơi nào khác có được.
Djibouti nằm ở bờ biển Đông châu Phi, ở đối diện bán đảo Arap của châu Á qua eo biển Bab el-Mandeb Staits, nơi hẹp nhất chỉ 27km. Biển Đỏ qua đó thông ra Biển Arap và Ấn Độ Dương về phía Đông và phía Bắc nối với Địa Trung Hải qua kênh đào Suez.
Kênh Suez mà “tuyến sinh mạng” vận chuyển dầu lửa của thế giới, lượng hàng hóa đi qua đây chiếm 14% tổng lượng vận tải biển của thế giới. Tất cả mọi con tàu muốn vào kênh Suez đều phải đi qua Djibouti, tuyệt đại đa số đều được tiếp tế hậu cần tại đây. Nói cách khác, ai khống chế được Djibouti, người đó sẽ khống chế được kênh Suez và nắm được trong tay yết hầu của tuyến hàng hải quan trọng này.
Chính vì có vị trí chiến lược trọng yếu như thế, nên không khó hiểu khi hải quân các nước Mỹ, Pháp, Nhật đều xây dựng căn cứ quân sự tại Djibouti. Báo chí Mỹ cho rằng, Mỹ xây dựng căn cứ quân sự ở Djibouti để chống chủ nghĩa khủng bố ở châu Phi, còn Trung Quốc đặt căn cứ quân sự ở Djibouti là để từ đây đặt chân vào bán đảo Arap và đưa quân đến vùng Nam Sahara là nơi họ đang đổ tiền đầu tư vào.
 |
| Lễ khởi công xây dựng căn cứ |
Trung Quốc thì khẳng định vấn đề cấp bách cần giải quyết là tiếp tế hậu cần trên biển. Tháng 1/2010, biên đội tàu hộ tống số 4 đã được cập cảng để bảo dưỡng, tiếp liệu; nhưng hình thức này vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu vì cảng Djibouti cũ chủ yếu do các nước phương Tây khống chế, họ ưu tiên cho hải quân của họ trước… Từ năm 2008 đến nay, Trung Quốc đã 24 lần cử các biên đội tàu hộ tống thương thuyền trên vịnh Aden; các tàu này phải thường xuyên tiếp tế, bổ sung xăng dầu, rau xanh, thực phẩm…
Do Trung Quốc không có đồng minh và căn cứ ở hải ngoại nên mỗi lần cập bờ đều phải qua thủ tục ngoại giao với các nước liên quan, được họ đồng ý mới được cập cảng tiếp tế, đều gặp rắc rối về loại hàng, mối cấp…lãng phí tiền bạc, thời gian và sức lực.
Mặt khác, hiện Trung Quốc là nước chi tiền và cử nhân viên gìn giữ hòa bình LHQ nhiều thứ 2, việc hợp tác với các nước châu Phi cũng ngày một sâu rộng, thể lượng kinh tế Trung Quốc ở châu Phi ngày càng lớn; Djibouti đã trở thành điểm kết nối quan trọng của chiến lược “Một vành đai, một con đường” ở phía Tây…Vì vậy việc Trung Quốc xây dựng “cơ sở đảm bảo hậu cần” ở Djibouti là rất cấp thiết.
Căn cứ quân sự hay “Cơ sở đảm bảo hậu cần”?
Trung Quốc xúc tiến rất nhanh việc đàm phán với phía Djibouti để xây dựng căn cứ riêng của mình. Cuối tháng 11/2015, người phát ngôn Bộ Quốc phòng cho biết “hai bên đang thương lượng để xây dựng cơ sở đảm bảo ở Djibouti”; đến ngày 25/2/2016, thông báo “hai bên đã ký kết được thỏa thuận và bắt đầu khởi động xây dựng công trình”.
Đến ngày 8/3, Ngoại trưởng Vương Nghị lần đầu tiên sử dụng cụm từ “Cơ sở đảm bảo hậu cần” để gọi căn cứ quân sự này. Tháng 10/2016, trang web của BQP Trung Quốc đăng bài viết nói: Cơ sở mà Trung Quốc xây dựng ở Djibouti không thể gọi là căn cứ quân sự, vì đó chỉ là cơ sở đảm bảo hậu cần, về quy mô và công năng không thể đạt đến cấp độ căn cứ quân sự.
Ngày 27/10 vừa qua, người phát ngôn Bộ ngoại giao khi trả lời phóng viên hỏi về vấn đề xây dựng căn cứ ở Djibouti, đã khẳng định “tất cả mọi công việc xây dựng đều tiến triển thuận lợi”.
Theo thông tin được Trung Quốc “tiết lộ” thì hiệp định ký giữa Trung Quốc và Djibouti vào tháng 12/2015 có nội dung: Trung Quốc sẽ xây dựng một cảng quân sự tiếp tế hậu cần có thể tiếp nhận 10 ngàn người để bảo vệ lợi ích kinh tế và thương mại trong khu vực, bảo đảm an ninh, an toàn về vận tải, công nghiệp, năng lượng.
Về chỉ tiêu kỹ thuật, mục tiêu, quy mô và công năng của căn cứ này đều thua kém căn cứ quân sự, không đủ khả năng neo đậu tàu chiến lớn. Tuy nhiên, “The Wall Street Journal” hồi tháng 8/2016 lại cho biết: Căn cứ này diện tích 400 ngàn m2, tại đây sẽ xây dựng kho vũ khí, kho nhiên liệu, bố trí quân đội, rõ ràng là một căn cứ quân sự.
Ngoại trưởng Djibouti Mahmoud Ali Youssouf khi trả lời báo Anh “Financial Times” cũng nói: Số lượng quân đội Trung Quốc đóng ở đây không có hạn chế rõ ràng, nhưng không nên vượt quá 2000 người. Tại căn cứ có bãi đáp trực thăng. Thời hạn Trung Quốc thuê là 10 năm, tiền thuê mỗi năm 20 triệu USD; khi hết hạn có thể kéo dài thêm 10 năm nữa. (Tiền thuê căn cứ của Mỹ là 63 triệu USD/năm).
 |
| Tướng Phạm Trường Long thăm binh lính trên tàu hộ tống thương thuyền ở Djibouti |
Quan chức hải quân Trung Quốc cũng lên tiếng phản đối việc gọi đây là căn cứ quân sự. Theo họ, căn cứ quân sự phải là nơi để tiến hành huấn luyện và xuất phát tác chiến, như căn cứ Anderson của không quân Mỹ ở Guam là nơi bố trí các máy bay B-52, B1B, B-2 để hoạt động ở khu vực Viễn Đông. Việc gọi cơ sở đảm bảo hậu cần của Trung Quốc ở Djibouti là căn cứ quân sự là “phán đoán thiếu cơ sở”...
