Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng: “Việc đề xuất sửa đổi quay trở lại với điều kiện kinh doanh về diện tích tối thiểu của kho chứa thóc, công suất tối thiểu của cơ sở xay, xát, chế biến thóc gạo – vốn là những điều kiện Nghị định 107 đã bãi bỏ, theo chúng tôi là một thay đổi rất lớn, đưa ra thông điệp và tín hiệu về sự thay đổi của môi trường kinh doanh Việt Nam và ngành công thương theo hướng không tích cực, rất cần được cân nhắc thận trọng”.
Theo đó, đề xuất sửa đổi điều kiện kinh doanh xuất khẩu gạo (KDXKG) nêu trên cần được xem xét thận trọng những điểm sau:
Thứ nhất, về yêu cầu đảm bảo chất lượng, an toàn thực phẩm, đại diện cộng đồng DN cho rằng, đây là mục tiêu chính đáng và phù hợp khi quản lý đối với hoạt động kinh doanh liên quan đến thực phẩm. Tuy nhiên, theo quy định tại Nghị định 107 thì thương nhân xuất khẩu gạo phải có “kho chuyên dùng để chứa thóc, gạo phù hợp với tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về kho chứa thóc, gạo do cơ quan có thẩm quyền ban hành”; “cơ sở xay, xát hoặc cơ sở chế biến thóc, gạo phù hợp với tiêu chuẩn, quy chuẩn quốc gia về kho chứa và cơ sở xay, xát, chế biến thóc, gạo do cơ quan có thẩm quyền ban hành” (Điều 4).
Như vậy, cơ quan quản lý nhà nước đã kiểm soát vấn đề về chất lượng sản phẩm, an toàn thực phẩm của gạo xuất khẩu thông qua yêu cầu về cơ sở vật chất của thương nhân xuất khẩu gạo phải đáp ứng theo pháp luật về tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật. “Tuy nhiên, Dự thảo chưa đưa ra thông tin để thuyết phục rằng, cơ sở xay, xát, chế biến thóc, gạo có quy mô tối thiểu 5.000 (năm nghìn) tấn thóc; công suất tối thiểu 10 tấn thóc/giờ thì sẽ đảm bảo chất lượng, an toàn thực phẩm hơn là các cơ sở có quy mô, công suất bé hơn, trong khi tất cả các cơ sở này đều đáp ứng về tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành” – một số doanh nghiệp (DN) kiến nghị.
Thứ hai, về mục tiêu tiêu chuẩn hóa đối với việc đầu tư cơ sở hạ tầng đầu vào nhằm đảm bảo sự đồng bộ hóa về năng lực chế biến của cả ngành, VCCI cho rằng, mục tiêu này là chưa đủ rõ ràng. Không rõ năng lực chế biến của cả ngành được xác định ở đâu, trên cơ sở nào?
Theo VCCI, trong nội dung về những hạn chế, bất cập trong thực thi Nghị định 107, Dự thảo có nêu, việc không quy định về sức chứa kho chuyên dùng để chứa thóc, gạo và công suất tối thiểu của cơ sở xay, xát, chế biến thóc, gạo đã “dẫn đến không có mức chuẩn tối thiểu đối với cơ sở của thương nhân kinh doanh xuất khẩu gạo; dẫn đến sự không công bằng trong đầu tư tham gia thị trường của các thương nhân, tạo ra sự cạnh tranh không lành mạnh”. Đây có thể là căn cứ để Dự thảo đề xuất quy định quy mô, công suất tối thiểu của cơ sở vật chất của thương nhân xuất khẩu.
Song, việc Dự thảo đưa đề xuất quy định về quy mô, công suất tối thiểu đối với cơ sở của thương nhân xuất khẩu gạo sẽ không đảm bảo công bằng cho các DN nhỏ và vừa khi muốn tham gia vào thị trường này. Nhà nước không nên sử dụng công cụ điều kiện kinh doanh để yêu cầu tất cả thương nhân kinh doanh trên thị trường đều phải có quy mô lớn trong khi chưa chứng minh một cách thuyết phục mục tiêu chính sách này là phù hợp. Thị trường cạnh tranh sẽ là “bộ lọc” tốt nhất cho các DN có năng lực.
Hơn nữa, Dự thảo cũng chưa cung cấp các hành vi cạnh tranh không lành mạnh của các DN có cơ sở xay, xát, chế biến thóc, gạo có quy mô tối thiểu bé hơn 5.000 (năm nghìn) tấn thóc; công suất tối thiểu bé hơn 10 tấn thóc/giờ như thế nào? Và, liệu công cụ quản lý bằng pháp luật cạnh tranh có giải quyết được tình trạng này không?
Thứ ba, đánh giá tác động đối với DN, đại diện cộng đồng DN cho rằng, việc quay trở lại với điều kiện về quy mô vốn đã được bãi bỏ tại Nghị định 107 sẽ dẫn tới hiện tượng rất nhiều DN sẽ bị loại bỏ khỏi thị trường, tạo ra rào cản cản trở DN quy mô vừa và bé gia nhập thị trường sẽ tác động lớn đến thị trường cạnh tranh trong ngành này. Dự thảo chưa đánh giá tác động đối với các chủ thể này trong khi đây là nội dung rất quan trọng để xem xét đến tính phù hợp của đề xuất quy định điều kiện kinh doanh theo hướng khắt khe hơn.
Vừa qua, Bộ Công Thương đưa ra đề xuất về việc sửa đổi, bổ sung Nghị định 107 của Chính phủ về KDXKG. Trong đó, về điều kiện KDXKG, Bộ Công Thương đề xuất sửa đổi theo hướng “quy định về sức chứa tối thiểu của kho chuyên dùng để chứa thóc, gạo và công suất tối thiểu của cơ sở xay, xát, chế biến thóc, gạo; có thể cân nhắc việc quy định như Nghị định 109/2010/NĐ-CP để tận dụng nguồn lực xã hội, cơ sở vật chất đã được xây dựng khi thực thi Nghị định số 109/2010/NĐ-CP, tránh phát sinh thêm chi phí cho thương nhân, gây lãng phí nguồn lực xã hội”.
VCCI cho biết, điều kiện KDXKG tại Nghị định 107 được đánh giá là một bước tiến trong cải cách điều kiện kinh doanh, tạo ra môi trường kinh doanh thuận lợi hơn cho các thương nhân trong hoạt động xuất khẩu gạo – loại hàng hóa mà Việt Nam có thế mạnh.
