Gốc tự do "tàn phá" bộ não

Không chỉ là tổng chỉ huy toàn bộ hoạt động của con người, bộ não còn là cơ quan “béo” nhất cơ thể với cấu trúc chứa hơn 60% lipid. Vì thế không khó hiểu khi não trở thành “miếng mồi ngon” của gốc tự do – tên “hung thần” có tiếng khoái khẩu các món mỡ.

Gốc tự do làm tổn thương tế bào thần kinh khiến não teo nhỏ và thoái hóa trầm trọng

Hung hãn… như gốc tự do

Con người tồn tại được nhờ các phản ứng chuyển hóa liên tục diễn ra trong cơ thể. Các phản ứng này đồng thời cũng sinh ra nhiều nguyên tử hay phân tử bị mất đi một điện tử âm được gọi là gốc tự do (free radical). Gốc tự do cũng có thể được sinh ra từ các yếu tố bên ngoài như căng thẳng tâm lý (stress), thuốc lá, bia rượu, ô nhiễm, chấn thương, nhiễm trùng, nhiễm phóng xạ… Y học hiện đại xem gốc tự do là nguồn gốc của lão hóa và bệnh tật.

Gốc tự do được ví như những “hung thần” bởi sức gây hại mạnh mẽ lên cơ thể con người, đặc biệt là làm tổn thương bộ não. Vì thiếu đi một điện tử mà chúng rất không ổn định, liên tục phá phách và chiếm đoạt điện tử từ xung quanh. Quá trình này khiến những gốc tự do gây hại mới không ngừng được tạo ra theo phản ứng dây chuyền. Cứ thế, các cấu trúc tế bào bị chúng tấn công tổn thương nghiêm trọng, dẫn đến rối loạn chức năng và gây chết tế bào.

Bộ não – “miếng mồi” của gốc tự do

Bộ não là cơ quan bị gốc tự do tấn công dữ dội nhất trong cơ thể vì:

- Hoạt động của não: Trong não, sự chuyển hóa diễn ra liên tục với cường độ cao khiến cho gốc tự do không ngừng sản sinh và gây hại. Nghiên cứu cho thấy, dù chỉ chiếm 2% trọng lượng cơ thể nhưng não lại tiêu thụ đến 25% lượng oxy mà chúng ta sử dụng hàng ngày.

- Cấu trúc não: Với đặc điểm hơn 60% thành phần là chất béo chưa bão hòa, bộ não rất dễ bị gốc tự do tấn công.

- Khả năng chống gốc tự do: Các nhà khoa học đã chứng minh, não có hệ thống phòng thủ chống gốc tự do rất kém, chỉ bằng 1/10 so với gan.

Từ những đặc điểm trên mà não rất dễ bị gốc tự do tấn công và sinh ra hàng loạt bệnh lý nguy hiểm, phân ra làm 2 nhóm chính, gồm: bệnh lý mạch máu não và bệnh lý thoái hóa thần kinh.

Một tác nhân, nhiều bệnh lý

Tại mạch máu, gốc tự do gây tổn thương thành mạch, dẫn đến sự hình thành và phát triển các mảng xơ vữa và huyết khối. Đâu là tác nhân trực tiếp làm hẹp động mạch khiến giảm lưu lượng máu đến nhu mô não, nhẹ thì có thể gây ra cơn thiếu máu não thoáng qua, làm xuất hiện các cơn đau nửa đầu hoặc trầm trọng hơn là gây tai biến mạch máu não (còn gọi là đột quỵ não).

Tại mô não, gốc tự do làm xơ hóa các bao myelin và các đầu sợi trục tế bào thần kinh, khiến liên kết giữa các tế bào này với nhau bị giảm cả về số lượng lẫn chất lượng và các chức năng não dần rối loạn, gây suy giảm trí nhớ.

Nhiều bằng chứng đã chỉ ra, các gốc tự do là tác nhân quan trọng trong quá trình sinh bệnh Alzheimer, sa sút trí tuệ. Trong đó, gốc tự do thúc đẩy sự tạo thành búi tơ thần kinh và các mảng lão hóa, làm não teo dần, ảnh hưởng đến gần như toàn bộ cấu trúc và chức năng của não.

Tại vùng chất đen của não, gốc tự do làm thoái hóa các tế bào và làm giảm sản xuất các chất dẫn truyền thần kinh, ảnh hưởng đến sự điều hòa vận động của cơ thể, gây ra bệnh Parkinson…

Chống gốc tự do, bảo vệ bộ não

Theo thời gian, gốc tự do không ngừng sản sinh và gây hại trong khi hệ thống phòng vệ của cơ thể lại từng bước suy yếu dần. Do đó, để bảo vệ sức khỏe – đặc biệt là bộ não, cần hạn chế các yếu tố tăng sinh gốc tự do và bổ sung các chất chống gốc tự do cho cơ thể.

- Giảm yếu tố tăng sinh gốc tự do: Gốc tự do không chỉ sinh ra từ các quá trình chuyển hóa trong cơ thể mà còn hình thành dưới tác động của các yếu tố bên ngoài như: môi trường ô nhiễm (khói bụi, ánh nắng, phóng xạ…), rượu bia, khói thuốc lá, hóa chất, chấn thương, nhiễm khuẩn, căng thẳng thần kinh (stress)… Vì thế cần hạn chế tối đa tác động của các yếu tố này.

- Bổ sung chất chống gốc tự do từ thiên nhiên: Một chế độ dinh dưỡng giàu các chất chống gốc tự do có thể giúp cơ thể tăng khả năng phòng vệ và trung hòa gốc tự do một cách hữu hiệu. Trong khẩu phần ăn hàng ngày, nên thăng cường các thảo dược, trái cây và rau củ quả vì đây là nguồn cung cấp dồi dào các chất chồng gốc tự do.

Gần đây, các nhà khoa học Mỹ đã chiết xuất thành công chất chống gốc tự do từ thiên nhiên, nổi bật như Anthocyanin, Pterostilbene có trong Blueberry sinh trưởng ở Bắc Mỹ. Anthocyanin, Pterostilbene có khả năng tiêu diệt gốc tự do mạnh mẽ, hạn chế sự tổn thương thành mạch, cải thiện lưu lượng máu lên não, giảm thiểu các triệu chứng của bệnh lý mạch máu não, cải thiện tình trạng đau đầu, chóng mặt, hoa mắt, mất thăng bằng, mất ngủ, ù tai, rối loạn cảm giác, yếu liệt nửa người… Đồng thời, các chất chống gốc tự do này giúp bảo vệ và tăng cường hoạt động tế bào thần kinh, cải thiện trí nhớ, tăng khả năng tập trung, chống căng thẳng…

An Nhiên