Gỡ “nút thắt”, huy động hiệu quả nguồn lực cho công tác bảo vệ môi trường

Phát biểu tại Tọa đàm, ông Tạ Đình Thi - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội (KH,CN&MT) chỉ rõ, Nghị quyết số 41-NQ/TW ngày 15/11/2004 của Bộ Chính trị về BVMT trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước đã đề ra chủ trương tăng mức chi ngân sách cho công tác BVMT và bố trí tối thiểu là 1% cho công tác này. “Thực tế cho thấy, mức chi của chúng ta càng ngày càng tăng lên. Năm 2024, chúng ta bố trí khoảng trên 23.000 tỷ đồng, trong khi năm 2015 thì con số này khoảng 13.600 tỷ đồng, tức trong khoảng 10 năm tăng gần gấp đôi”, ông Tạ Đình Thi chỉ ra.

Ngoài ra, các công cụ kinh tế sử dụng trong công tác BVMT cũng đã được hình thành, phát triển và được thực hiện ngày càng rộng rãi, có hiệu quả hơn; vừa giúp thay đổi hành vi trong công tác BVMT, vừa góp phần nâng cao hiệu quả việc huy động, quản lý và sử dụng các nguồn vốn cho công tác BVMT. Tuy nhiên, ông Tạ Đình Thi cũng cho rằng, tỷ lệ chi ngân sách cho môi trường hiện vẫn còn thấp, chưa đạt được chỉ tiêu theo yêu cầu. Bên cạnh đó, nguồn lực bố trí cũng chưa đáp ứng được yêu cầu, đặc biệt là cho hạ tầng kỹ thuật BVMT như hạ tầng về quan trắc, giám sát các thông số về môi trường, môi trường đất, môi trường nước, môi trường không khí, chất thải; bố trí hạ tầng xử lý nước thải đô thị, nước thải khu công nghiệp… Việc huy động các nguồn lực xã hội hóa, việc sử dụng các quỹ, trong đó Quỹ BVMT quốc gia, Quỹ BVMT của các địa phương cũng có những hạn chế, bất cập.

Qua thực tiễn công tác kiểm toán, ông Mai Văn Quang - Phó Kiểm toán trưởng Kiểm toán Nhà nước (KTNN) khu vực I nhận định, nguồn kinh phí 1% từ tổng chi ngân sách cho việc xử lý môi trường là rất thấp, chủ yếu là cho xử lý rác thải và nước thải. “Có thể nói, chúng ta mới thực hiện được nhiệm vụ là xanh, sạch và đẹp, còn chưa xử lý triệt để được các chỉ số về môi trường như nước thải, khí thải, tiếng ồn... Thời gian qua, truyền thông nói nhiều về việc Hà Nội và TP Hồ Chí Minh là 2 địa phương ô nhiễm môi trường ở mức rất nghiêm trọng. Tôi cho rằng, chúng ta sử dụng nguồn lực xã hội, chi ngân sách hiện tại mới đạt được một phần mục tiêu, còn hiệu quả chưa cao, bởi chúng ta chưa xử lý triệt để được vấn đề trong sạch môi trường theo đúng nghĩa của nó”, ông Mai Văn Quang nhìn nhận.

Từ những “nút thắt” nêu trên, để tăng cường và thu hút mạnh mẽ hơn nguồn lực xã hội, đặc biệt là từ khu vực tư nhân cho công tác BVMT, ông Tạ Đình Thi nhấn mạnh giải pháp hoàn thiện thể chế. “Dự thảo Báo cáo chính trị trình Đại hội XIV của Đảng có một điểm mới đặc biệt quan trọng, đó là việc bổ sung BVMT cùng với phát triển kinh tế - xã hội là nhiệm vụ trung tâm. BVMT là một trụ cột ngang hàng với phát triển kinh tế - xã hội, là một cam kết chiến lược trong việc xây dựng một Việt Nam phát triển nhanh và bền vững. Điều này có nghĩa là mọi chính sách phát triển phải được xem xét trên cơ sở hài hòa với môi trường, bảo đảm tăng trưởng không đánh đổi sinh thái và lợi ích ngắn hạn”, Phó Chủ nhiệm Ủy ban KH,CN&MT chỉ rõ.

Nhấn mạnh đề xuất nghiên cứu các mô hình về trách nhiệm BVMT, ông Tạ Đình Thi cho rằng, trong quá trình thể chế hóa, xây dựng pháp luật phải bám sát nguyên tắc “người gây ô nhiễm phải trả tiền; người sử dụng, thụ hưởng cũng phải có đóng góp cho môi trường”. Bên cạnh đó, các vấn đề mới như phát triển thị trường carbon cũng cần đặt ra những yêu cầu để khuyến khích doanh nghiệp tham gia, từ đó giảm thiểu phát thải ô nhiễm. Ngoài ra, cần đa dạng hóa nguồn tài chính; thu hút nguồn lực xã hội hóa cho BVMT và phát triển các công cụ tài chính khác như thuế, phí BVMT; phát hành trái phiếu xanh; hỗ trợ lãi suất cho doanh nghiệp… 

Từ góc độ KTNN, ông Mai Văn Quang nhấn mạnh, vấn đề ô nhiễm môi trường chủ yếu là do con người gây ra và để xử lý hiệu quả vấn đề này phải có sự chung tay của từng người dân, từng doanh nghiệp, từng tổ chức. Về phía KTNN sẽ thực hiện kiểm toán môi trường. “Chúng tôi cũng sẽ thực hiện ở 3 loại hình kiểm toán gồm kiểm toán tài chính, kiểm toán tuân thủ và kiểm toán hoạt động. Chúng tôi sẽ kiểm toán việc đầu tư, chi phí để xây dựng hạ tầng kinh tế kỹ thuật môi trường, chi phí cho hoạt động từ khâu thu gom, vận chuyển, quản lý và xử lý môi trường. Đồng thời, chúng tôi kiểm toán hoạt động để đánh giá tính kinh tế, hiệu lực, hiệu quả, ảnh hưởng môi trường xét trên góc nhìn toàn diện ở các khía cạnh với các lĩnh vực kinh tế khác của xã hội. Chúng tôi cũng sẽ thực hiện kiểm toán tuân thủ, tức là đánh giá tính chấp hành, của các cá nhân, các tổ chức, các cơ sở sản xuất trong việc chấp hành các quy định về vấn đề môi trường”, ông Quang cho hay.