Quy định cũ bộc lộ nhiều hạn chế
Trong những năm qua, việc xác định tình trạng nghiện ma túy được thực hiện theo Thông tư liên tịch 17/2015/TTLT-BYT-BLĐTBXH-BCA (TTLT17). Sau 6 năm triển khai và thi hành, bên cạnh những kết quả đạt được, việc triển khai TTLT17 đã bộc lộ một số hạn chế, vướng mắc.
Nhân lực làm công tác xác định tình trạng nghiện chưa đủ năng lực xác định được tình trạng nghiện nhiều chất ma túy khác nhau. Trong khi TTLT17 chỉ hướng dẫn tiêu chí xác định tình trạng nghiện nhóm Opiats, các chất dạng Amphetamine; các loại ma túy tổng hợp khác như Ketamine, cần sa, XLR-11 (cỏ Mỹ) chưa có tiêu chí xác định tình trạng nghiện, vì vậy không bảo đảm việc triển khai xác định được tình trạng nghiện với một số loại ma túy tổng hợp khác. Thực tế hiện nay, việc xác định tình trạng nghiện ma túy nhóm ma túy tổng hợp dạng Amphetamine chỉ được thực hiện thường xuyên tại Bệnh viện Tâm thần tỉnh.
Hơn nữa, quy định tại TTLT17 cho phép các bác sĩ làm việc tại trạm y tế trở lên được xác định tình trạng nghiện, tuy nhiên việc giao cá nhân xác định tình trạng nghiện là không hợp lý, do những cá nhân có thể bị tác động bởi các yếu tố tâm lý, tiêu cực xã hội làm sai lệch đến kết quả xác định tình trạng nghiện, dẫn đến xác định tình trạng nghiện sai, hoặc chưa đủ điều kiện để kết luận tình trạng nghiện đã kết luận tình trạng nghiện tại thời điểm bác sĩ thăm khám. Hoặc lo ngại đến tác động xã hội, gia đình, các bác sĩ có thể né tránh công việc được giao.
Việc xác định trình trạng nghiện cần dựa trên quy định do một cơ sở y tế đủ điều kiện, có tư cách pháp nhân, có bác sĩ được đào tạo chuyên môn về chẩn đoán xác định tình trạng nghiện để bảo đảm tính chính xác, đồng thời, cơ sở đó cũng đáp ứng được các điều kiện cần thiết đảm bảo an ninh, an toàn cho các cán bộ y tế khi làm công tác xác định tình trạng nghiện.
Dấu hiệu quan trọng để xác định tình trạng nghiện ma túy là hội chứng cai. Các hội chứng này xuất hiện sau khi người nghiện ma túy không được sử dụng ma túy; các loại ma túy khác nhau thì thời gian xuất hiện hội chứng cai cũng khác nhau, thông thường thời gian trung bình 3-5 ngày.
Do đó, việc xác định tình trạng nghiện cần phải có nơi giữ người sử dụng ma túy để theo dõi họ có nghiện ma túy hay không? Hiện theo quy định, cơ quan công an có quyền tạm giữ tối đa 5 ngày với người bị phát hiện sử dụng ma túy để xác định tình trạng nghiện ma túy. Nhưng mức độ biểu hiện hội chứng cai ở những người nghiện các loại ma túy khác nhau là khác nhau. Do đó, với một số loại ma túy, đặc biệt là ma túy tổng hợp cần có những người kinh nghiệm, chuyên khoa lĩnh vực tâm thần mới có thể chẩn đoán phân biệt, xác định tình trạng nghiện.
Ngoài ra, hiện không có trang thiết bị, dụng cụ y tế phổ thông, hay phương pháp xét nghiệm để đánh giá chính xác một người nghiện ma túy mà không chờ biểu hiện hội chứng cai. Do vậy, việc xác định tình trạng nghiện phụ thuộc vào trình độ chuyên môn của bác sĩ.
Quy định mới đảm bảo chính xác, khách quan, kịp thời, công bằng
Ngày 13/11/2020, Quốc hội khóa XIV đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Xử lý VPHC. Ngày 30/3/2021 Quốc hội khóa XIV đã thông qua Luật Phòng, chống ma túy (PCMT), có hiệu lực thi hành từ 1/1/2022; theo đó những hạn chế, vướng mắc đã nêu trên đã phần lớn được giải quyết.
Luật PCMT đã quy định: Thẩm quyền xác định tình trạng nghiện do các cơ sở y tế đủ điều kiện xác định tình trạng nghiện; giao Bộ Y tế quy định tiêu chuẩn chẩn đoán và quy trình chuyên môn xác định tình trạng nghiện. Đồng thời Nhà nước đảm bảo kinh phí xác định tình trạng nghiện với những người được công an đề nghị; quy định rõ quyền và trách nhiệm của người được đề nghị xác định tình trạng nghiện.
Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Xử lý VPHC đã quy định nội dung tạm giữ hành chính với những các đối tượng cần xác định tình trạng nghiện ma túy.
Ngày 18/5/2021, Thủ tướng đã có Quyết định 720/QĐ-TTg ban hành Danh mục và phân công cơ quan chủ trì soạn thảo văn bản quy định chi tiết thi hành Luật PCMT. Bộ Y tế được giao chủ trì, phối hợp xây dựng, trình Chính phủ ban hành Nghị định quy định cơ sở y tế đủ điều kiện xác định tình trạng nghiện ma túy; hồ sơ, trình tự, thủ tục xác định tình trạng nghiện.
Các chính sách sẽ được đưa ra nhằm mục tiêu 100% huyện có người sử dụng ma túy triển khai được công tác xác định được tình trạng nghiện. Đảm bảo mỗi người sử dụng ma túy được tiếp cận với cơ sở y tế đủ điều kiện xác định tình trạng nghiện.
Đồng thời không giới hạn loại hình cơ sở y tế, không phân biệt cơ sở y tế nhà nước và tư nhân trong tham gia xác định tình trạng nghiện. Xây dựng quy định cụ thể để các loại hình cơ sở y tế đáp ứng đủ điều kiện có thể tham gia vào quá trình xác định tình trạng nghiện, đảm bảo xác định tình trạng có hoặc không chính xác, khách quan, kịp thời, công bằng…
