Tình trạng khẩn cấp
Tính đến tháng 6 năm 2023, tổng chiều dài các đoạn bờ biển của tỉnh Cà Mau bị sạt lở khoảng 187/254km. Theo số liệu thống kê của ngành Lâm nghiệp, giai đoạn 2011 - 2021, sạt lở bờ biển đã làm mất đất, rừng phòng hộ với diện tích 5.250ha (tương đương với diện tích bình quân một xã của tỉnh Cà Mau. Tổng chiều dài các đoạn bờ sông bị sạt lở, có nguy cơ sạt lở khoảng 425/8.118km, làm hư hỏng gần 28km đường giao thông, hàng trăm căn nhà; có nguy cơ gây ảnh hưởng đến khu vực với diện tích hơn 3.700ha.
Thời gian qua, được sự quan tâm hỗ trợ tích cực của Chính phủ, các Bộ, ngành Trung ương trong thực hiện kế hoạch phòng, chống sạt lở bờ sông, bờ biển, sự cố gắng nỗ lực của địa phương, tỉnh Cà Mau đã đầu tư xây dựng hoàn thành được 55,7km kè bảo vệ bờ biển, với tổng kinh phí 1.720 tỷ đồng; 9,2km kè bảo vệ bờ sông, kinh phí thực hiện khoảng 391 tỷ đồng.
 |
| Một ngôi nhà bị ảnh hưởng do sạt lở bờ sông ở Cà Mau |
Những công trình kè chống sạt lở bờ biển được bố trí đủ vốn và đầu tư hoàn thiện đã phát huy hiệu quả rõ rệt, làm giảm sóng, chống sạt lở và bước đầu đã gây bồi, tạo bãi, khôi phục gần 1.000ha rừng phòng hộ; công trình kè các đoạn bờ sông, cửa biển đã góp phần khắc phục được tình trạng sạt lở, đồng thời sắp xếp, chỉnh trang lại mỹ quan, trật tự xây dựng công trình, nhà ở ven sông phù hợp với biến đổi khí hậu.
Hiện, tỉnh Cà Mau và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (NN&PTNT) đang tiếp tục triển khai thực hiện gần 42,2km kè biển. Tuy nhiên, do tốc độ sạt lở diễn ra nhanh, phức tạp, cây rừng và đất rừng phòng hộ nhiều đoạn bờ biển bị tàn phá nghiêm trọng hơn; nhiều đoạn bờ sông, nhất là những nơi đã xây dựng các công trình nhà ở, đường giao thông ven sông đang bị sạt lở rất nghiêm trọng, ảnh hưởng đến kinh tế - xã hội, đời sống nhân dân.
Vẫn “vướng” về… cơ chế
Thực tế trên đòi hỏi cần có những chính sách đặc biệt để Cà Mau khẩn cấp triển khai các biện pháp bảo vệ đất, phải xử lý dứt điểm tình trạng này trong giai đoạn từ nay đến năm 2025. Theo lãnh đạo địa phương, nếu không xử lý dứt điểm thì thiệt hại sẽ càng lớn hơn, khó khắc phục hơn và Cà Mau phải thường xuyên tập trung đối phó với tình huống khẩn cấp, ảnh hưởng rất lớn đến việc thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội và tỉnh có nguy cơ “tụt hậu” trong phát triển kinh tế so với các tỉnh trong khu vực và cả nước.
 |
Kè ly tâm bảo vệ bờ biển ở Cà Mau đã phát huy tác dụng. |
Ban Thường vụ Tỉnh ủy Cà Mau đã kiến nghị đến lãnh đạo Đảng, Nhà nước áp dụng một số cơ chế đặc thù cho tỉnh Cà Mau trong thực hiện các công trình phục vụ nhiệm vụ phòng, chống thiên tai, cụ thể các cơ chế sau:
Theo quy định tại khoản 3 Điều 1 Nghị định số 79/2021/NĐ-CP ngày 16/8/2021 của Chính phủ thì tỉnh Cà Mau thuộc nhóm tỉnh phải vay lại 30% đối với vốn vay ODA. Trong khi dự án đầu tư thực hiện các nhiệm vụ liên quan đến phòng, chống thiên tai là những dự án không trực tiếp tạo ra nguồn thu cho địa phương. Mặt khác, do đặc thù địa hình, địa mạo của tỉnh rất dễ bị tổn thương, biến đổi khí hậu diễn biến rất phức tạp, tác động trên phạm vi rộng, nên nhu cầu nguồn vốn đầu tư rất lớn, vượt xa khả năng cân đối ngân sách của địa phương. Do đó, Cà Mau kiến nghị Trung ương xem xét áp dụng cơ chế đặc thù cho Cà Mau thực hiện vay lại vốn ODA với tỷ lệ 10% theo quy định tại khoản 4 Điều 1 Nghị định số 79/2021/NĐ-CP ngày 16/8/2021.
Cà Mau cũng đề xuất được xã hội hoá việc đầu tư công trình chống sạt lở bờ biển theo hướng: Sau khi doanh nghiệp đầu tư xây dựng công trình kè phá sóng phía ngoài bờ biển, cho phép doanh nghiệp sử dụng phần diện tích đất bên trong kè (trước đó là đất, rừng phòng hộ đã bị sạt lở) để thực hiện các công trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội, như: Dự án năng lượng tái tạo ven biển; Dự án cảng cá, bến cá, dịch vụ hạ tầng nghề cá tại các cửa biển; Dự án sắp xếp dân cư ven biển, ven sông; Dự án phát triển dịch vụ du lịch...
Trong thực tế, trước đây tỉnh Cà Mau giao cho doanh nghiệp thí điểm làm 1 đoạn bờ kè phục vụ du lịch, hiện nay khu vực này được bảo vệ tốt. Việc thực hiện thí điểm phù hợp với quy định tại khoản 5 Điều 3 Nghị định số 63/2018/NĐ-CP ngày 4/5/2018 của Chính phủ cho phép đầu tư theo hình thức nói trên (Hợp đồng BT). Tuy nhiên hiện nay, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công - tư số 64/2020/QH14 của Quốc hội không còn hình thức đầu tư BT nên các đề xuất nói trên không được thực hiện. Từ thực tế trên, Cà Mau kiến nghị Trung ương cho phép được thực hiện xã hội hoá công trình phòng, chống sạt lở bờ biển theo hình thức BT như đã nói trên.
Liên quan đến đất rừng phòng hộ, báo cáo của tỉnh Cà Mau cho biết: Diện tích đất rừng phòng hộ ven biển tỉnh Cà Mau đến năm 2020 là 31.907ha, tình trạng sạt lở làm mất đất, rừng phòng hộ mỗi năm bình quân khoảng 400ha. Như vậy đến năm 2025 diện tích rừng phòng hộ tỉnh Cà Mau dự kiến còn lại khoảng 29.900ha và đến năm 2030 còn lại khoảng 27.900ha.
 |
Ngôi nhà bị sụt sâu xuống lòng sông |
Tuy nhiên, Trung ương phân bổ chỉ tiêu quy hoạch sử dụng đất theo Quyết định số 326/QĐ-TTg giao đất rừng phòng hộ cho tỉnh Cà Mau đến năm 2025 là 31.234ha, đến năm 2030 là 30.753ha; chênh lệch so với dự kiến đến năm 2025 hơn 1.300ha, đến năm 2030 hơn 3.300ha. Tỉnh Cà Mau kiến nghị Trung ương xem xét giảm chỉ tiêu đất rừng phòng hộ của tỉnh Cà Mau cho phù hợp với tình hình thực tế của địa phương.
Đồng thời, tỉnh Cà Mau kiến nghị Trung ương hỗ trợ về nguồn vốn để thực hiện các dự án, công trình phòng, chống sạt lở, công trình tái định cư thích ứng biến đổi khí hậu theo tinh thần Nghị quyết 120/NQ-CP ngày 17/11/2017 của Chính phủ về phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long thích ứng với biến đổi khí hậu. Trước mắt, kiến nghị Trung ương hỗ trợ từ các nguồn vốn phù hợp để xây dựng kè bảo vệ các đoạn bờ biển có vị trí sạt lở bờ biển đặc biệt nguy hiểm và nguy hiểm, tổng chiều dài khoảng 89km nói trên, kinh phí thực hiện khoảng 3.414 tỷ đồng.
Bên cạnh đó, Cà Mau còn cấp thiết mong được hỗ trợ để xây dựng công trình bảo vệ bờ sông tại các khu vực dân cư tập trung để bảo vệ hạ tầng bên trong, tổng chiều dài các đoạn bị sạt lở đặc biệt nguy hiểm, nguy hiểm khoảng 47km, kinh phí thực hiện khoảng 3.773 tỷ đồng; Đầu tư xây dựng 7 khu tái định cư để sắp xếp di dời 1.387 hộ dân đang sinh sống trong các khu vực sạt lở nói trên, kinh phí thực hiện khoảng 349 tỷ đồng; Xây dựng công trình chỉnh trị dòng sông trên địa bàn tỉnh nhằm co hẹp hai bên mặt cắt, kiểm soát dòng chảy, mực nước, vận tốc, qua đó giảm thiểu xói lở… dự kiến 33 tuyến sông, kênh rạch, kinh phí thực hiện khoảng 1.086 tỷ đồng.
Tháng 8 vừa qua, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã có chuyến công tác tới Cà Mau và các tỉnh miền Tây.
Phát biểu tại buổi làm việc tại tỉnh Cà Mau về tình hình sạt lở; đưa ra cơ chế, chính sách hỗ trợ kinh phí thực hiện đầu tư xây dựng công trình phòng, chống sạt lở bờ sông, bờ biển và một số công trình giao thông trên địa bàn tỉnh, Thủ tướng cho rằng: “Trước mắt, tình trạng sạt lở bờ sông, bờ biển và suy thoái rừng ngập mặn rất nghiêm trọng, do đó các địa phương phải hỗ trợ, ổn định đời sống người dân khu vực sạt lở. Nhanh chóng tiến hành rà soát lại những vùng có nguy cơ sạt lở để sớm di dời, tái định cư, chỗ ở tạm cho người dân. Tiến hành di dời ngay các hộ dân ở khu vực nguy cơ cao sạt lở, tránh để bị động bất ngờ dẫn đến thiệt hại tính mạng của người dân khi xảy ra sạt lở”.
Thủ tướng Phạm Minh Chính đồng thời chỉ đạo tiếp tục xử lý, khắc phục những khu vực sạt lở, đặc biệt nguy hiểm để bảo đảm an toàn cho người dân và các hạ tầng cơ sở quan trọng. Các Bộ, ngành Trung ương phối hợp cùng với các địa phương để tính toán, phân bổ nguồn vốn sao cho phù hợp với điều kiện ngân sách và xác định tính cấp bách của dự án.
“Về lâu dài, phải nghiên cứu đưa ra được giải pháp để tiến hành làm căn cơ, bài bản và chiến lược. Riêng đối với Cà Mau, cần nghiên cứu để có dự án lớn, vừa bảo đảm được mục tiêu ngăn chặn sạt lở, vừa phát triển giao thông, vừa có thể tạo bãi để lấn biển ở những nơi đủ điều kiện và không ảnh hưởng đến môi trường”, Thủ tướng lưu ý.
