Gan trung trinh rung động quỷ thần (phần cuối)
Nếu danh tướng Ông Ích Khiêm chọn chén thuốc độc để giữ nghĩa khí thì cháu nội ông, “người xin xâu” Ông Ích Đường, đã đi vào cõi vĩnh hằng bằng một cái chết làm rung động quỷ thần.
Nếu danh tướng Ông Ích Khiêm chọn chén thuốc độc để giữ nghĩa khí thì cháu nội ông, “người xin xâu” Ông Ích Đường, đã đi vào cõi vĩnh hằng bằng một cái chết làm rung động quỷ thần.
 |
| Mộ Ông Ích Đường đã được xếp hạng di tích lịch sử cấp thành phố. |
Gia phả họ Ông làng Phong Lệ ghi rằng, hưởng ứng lời hịch Cần Vương của vua Hàm Nghi, họ Ông đã có 6 người tham gia phong trào dưới ngọn cờ Nghĩa hội Quảng Nam do Phó bảng Nguyễn Duy Hiệu lãnh đạo. Trong đó, có ông Ông Tri Bảy giỏi võ, giữ chức lãnh binh nên được gọi là Lãnh Bảy.
Khi Nghĩa hội tan rã, Nam triều ra lệnh truy nã, quan trên về làng tìm Lãnh Bảy, gặp ông Ông Ích Hoắc đang tắm dưới sông, hỏi: “Nhà Lãnh Bảy đâu?”. Ông Hoắc hài hước trả lời: “Đây không có Bảy Lãnh nào mà chỉ có Ba Cày dệt lụa”. (Ông Hoắc giả bộ không biết Lãnh là chức vụ Lãnh binh mà cho rằng lãnh là tên một loại vải).
Ông Ích Hoắc là người nổi tiếng can trường trong ba người con của danh tướng Ông Ích Khiêm tham gia Nghĩa hội ngày đó, gồm Ông Ích Kiền (Tán Nhì, cha Ông Ích Đường), Ông Ích Thiện và Ông Ích Hoắc. Cũng theo gia phả tộc Ông Phong Lệ, ông Hoắc cùng với người anh là ông Thiện từng được Hường Hiệu gọi là “Tướng huynh công vi thủ, tướng đệ tội vi khôi” (Tướng anh công đứng trước, tướng em thì tội đứng đầu).
 |
| Bia tưởng niệm Ông Ích Đường bên cây đa ở chợ Túy Loan cũ. |
Chính tính cách khác thường của truyền thống gia tộc này đã hun đúc vào chàng trai trẻ Ông Ích Đường một bản lĩnh vượt lên trên mọi lẽ thường tình, chiếm lấy sự ngưỡng mộ và lòng tin yêu của mọi người, được dân gian gọi một cách yêu quý là “Cậu Đường”.
Thời gian qua, vật đổi sao dời, nhưng vẫn còn đó cây đa xưa bên chợ Túy Loan (cũ) và những cụ cao niên truyền kể cho con cháu chuyện giặc Pháp hành hình “Cậu Đường” bên cây đa ngày trước. Rằng khi Ông Ích Đường tuẫn nạn, nhiều người dân ở chợ Túy Loan tìm mua vải trắng để tang ông, có người buôn vải ở chợ xé cả gánh vải trắng để phát không cho đoàn người kéo về tưởng niệm người anh hùng. Rằng dân chúng quanh chợ quyên tiền lập miếu thờ “Cậu Đường” với câu đối trước cửa: “Tinh thần thiên bất tử/ Nghĩa khí thế trường sanh” (Tinh thần còn mãi mãi/ Nghĩa khí sống đời đời).
Thế rồi, cây đa cổ thụ bị cơn bão Xangsane năm 2006 quật ngã trơ gốc. Ngôi miếu nhỏ càng xác xơ, trơ trọi. UBND huyện Hòa Vang đã cho dựng lại cây đa “nhân chứng” và xây Nhà bia Tưởng niệm Ông Ích Đường bên cạnh để lưu giữ dấu xưa tích cũ. Ngôi mộ của ông dưới chân Gò Mô (còn gọi là đồi Ông Ích Khiêm vì có Lăng mộ Ông Ích Khiêm ở đây) nay thuộc phường Hòa Thọ Tây cũng được UBND quận Cẩm Lệ trùng tu, tôn tạo.
Nhà truyền thống của xã Hòa Phong còn giữ lại một số vật lưu niệm của ông, trong đó có câu đối cụ Phan Châu Trinh viếng ông: “Phu tử, tử đắc vinh, bạch địa nhất thời mai chí cốt/ Tiên sinh, sinh hữu hận, thanh thiên vạn cổ chiếu đan tâm!” (Thầy chết, chết thật vinh quang, đất trắng một giờ vùi khí phách - Thầy sống, sống đầy uất hận, trời xanh muôn thuở rọi lòng son). Và một bài điếu văn khóc ông, trong đó có đoạn: “Từ thuở xưa, ông giúp triều hoàng, đánh lũy Bắc, dẹp giặc ngoài, tiếng tiết liệt dậy vang trời đất/ Đến sát lại, chú phò Nghĩa hội, ngăn giặc Tây, trừ kẻ tả, gan trung trinh rung động quỷ thần”.
Ngày nay, đi qua đường phố mang tên con người làm “rung động quỷ thần” này, có lẽ ít ai biết rằng đây cũng từng là quốc lộ 1A trước khi Mỹ mở sân bay Đà Nẵng.
Lê Gia Lộc