Dự án đường sắt tốc độ cao (bài cuối): Cú hích để Nghệ An tái thiết không gian, nâng tầm vị thế

Thưa ông, Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam đoạn qua Nghệ An có chiều dài 85,5km, diện tích GPMB hơn 500ha với gần 2.000 hộ dân phải tái định cư. Ông đánh giá khối lượng GPMB lần này có điểm gì đặc biệt, khó khăn hoặc khác biệt so với các dự án hạ tầng trước đây?

- Ông Nguyễn Đức An: Đây là dự án có quy mô lớn, tính chất phức tạp nhất từ trước tới nay trên địa bàn tỉnh Nghệ An. Hướng tuyến hiện vẫn trong giai đoạn nghiên cứu tiền khả thi, chưa cắm mốc giới ngoài thực địa nên việc quản lý xây dựng, kiểm kê, kiểm đếm để lập phương án bồi thường, hỗ trợ, tái định cư gặp nhiều khó khăn. Đặc biệt, tuyến đi qua nhiều khu dân cư tập trung, di tích lịch sử, công trình tôn giáo… sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến GPMB khi thực hiện Dự án.

Để giải quyết các khó khăn trên, UBND tỉnh đã có Văn bản số 6212/UBND-CN ngày 30/6/2025 và văn bản số 6647/UBND-CN ngày 08/7/2025 kiến nghị Bộ Xây dựng và Ban QLDA đường sắt nghiên cứu giải pháp điều chỉnh hướng tuyến đảm bảo phù hợp. Để kịp thời thực hiện công tác GPMB, tái định cư đảm bảo bàn giao mặt bằng phục vụ thi công dự án, UBND tỉnh Nghệ An kính đề nghị Bộ Xây dựng xem xét chỉ đạo Ban Quản lý dự án đường sắt, Đơn vị tư vấn, khảo sát thiết kế sớm làm việc với địa phương theo kiến nghị tại Văn bản số 6212/UBND-CN ngày 30/6/2025 và số 6647/UBND-CN ngày 08/7/2025 của UBND tỉnh Nghệ An về việc đề xuất, kiến nghị một số nội dung đối với hướng tuyến dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam để xem xét điều chỉnh, thống nhất hướng tuyến.

Ban chỉ đạo đã có Công văn số 02/-CV/BCĐ ngày 09/9/2025 kiến nghị Ban chỉ đạo công trình trọng điểm quốc gia lĩnh vực đường sắt có ý kiến với Bộ Xây dựng và các đơn vị liên quan sớm làm việc với địa phương để xem xét điều chỉnh hướng tuyến, thống nhất giải pháp, hướng tuyến cho phù hợp, bảo đảm khả thi trong triển khai và tạo sự đồng thuận của Nhân dân.

Trong số hàng nghìn hộ dân bị ảnh hưởng, Nghệ An sẽ có những cơ chế, chính sách gì để đảm bảo người dân không chỉ có chỗ ở mới mà còn ổn định sinh kế lâu dài, thực sự “an cư, lạc nghiệp” thưa ông?

- Ông Nguyễn Đức An: Quan điểm xuyên suốt của địa phương là nơi ở mới phải tốt hơn hoặc bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ. UBND tỉnh Nghệ An đã ban hành kế hoạch GPMB, khai thác quỹ đất vùng phụ cận ga đường sắt và quy trình triển khai các khu tái định cư. Hiện nay, tỉnh giao cho các xã, phường gấp rút hoàn thành quy hoạch chi tiết, thẩm định, phê duyệt dự án khu tái định cư trong năm 2025 để kịp tổ chức xây dựng hạ tầng và bàn giao đất cho người dân vào giữa năm 2026.

Bên cạnh chỗ ở, tỉnh cũng đặc biệt quan tâm đến sinh kế lâu dài: chỉ đạo gắn khu tái định cư với các vùng sản xuất, dịch vụ, tạo điều kiện cho người dân tiếp cận việc làm, chuyển đổi nghề nghiệp; đồng thời nghiên cứu cơ chế hỗ trợ đào tạo nghề, vay vốn, phát triển kinh tế hộ. Mục tiêu cuối cùng là người dân không chỉ “an cư” mà còn thực sự “lạc nghiệp” trong môi trường sống mới.

Với dự án lớn, chắc chắn sẽ phát sinh điểm nghẽn hoặc sự chậm trễ ở một số địa phương. Tỉnh Nghệ An đã có phương án chỉ đạo, cơ chế phối hợp ra sao để tháo gỡ kịp thời, không làm ảnh hưởng đến tiến độ toàn tuyến?

- Ông Nguyễn Đức An: Tỉnh luôn xác định GPMB là khâu then chốt và cũng dễ phát sinh vướng mắc nhất. Do đó, tỉnh đã thành lập Ban Chỉ đạo cấp tỉnh để nắm bắt tình hình, thường xuyên đôn đốc chỉ đạo; UBND cấp xã đã thành lập Ban chỉ đạo và Hội đồng GPMB ở từng xã để kịp thời thực hiện công tác GPMB dự án. Khi có vướng mắc, UBND tỉnh sẽ trực tiếp chỉ đạo, huy động liên ngành phối hợp tháo gỡ, đặc biệt với những điểm qua khu đông dân cư, công trình tâm linh, tôn giáo, di tích lịch sử.

Cụ thể như: UBND tỉnh đã trình Tỉnh uỷ thành lập Ban Chỉ đạo và Tổ giúp việc Ban Chỉ đạo giải phóng mặt bằng dự án; Tỉnh ủy đã thành lập Ban Chỉ đạo và Tổ giúp việc tại Quyết định số 3995-QĐ/TU ngày 30/6/2025 và Quyết định số 4129-QĐ/TU ngày 05/9/2025. Tỉnh ủy đã họp Ban chỉ đạo và ban hành TBKL số 01-TB/BCĐ ngày 13/8/2025.

UBND tỉnh đã ban hành Kế hoạch GPMB, phối hợp triển khai thực hiện và khai thác quỹ đất vùng phụ cận ga đường sắt Dự án trên địa bàn tỉnh tại Quyết định số 2445/QĐ-UBND ngày 31/7/2025. UBND tỉnh ban hành 15 văn bản chỉ đạo, giao nhiệm vụ cho các Sở, ngành, UBND cấp xã triển khai các công việc về: Rà soát, triển khai thực hiện các khu tái định cư phục vụ dự án; Thực hiện nhiệm vụ tại TBKL của Văn phòng Chính phủ; Thành lập Ban chỉ đạo, Hội đồng GPMB cấp xã.

Các xã, phường có dự án đi qua đã chủ động khảo sát địa điểm lựa chọn vị trí các khu tái định cư; trình các Sở, ngành xem xét để trình UBND tỉnh chấp thuận lựa chọn vị trí tái định cư. Hiện nay một số xã đã tổ chức lấy ý kiến để phê duyệt quy hoạch chi tiết, làm cơ sở triển khai các bước tiếp theo phục vụ việc xây dựng hạ tầng tái định cư đảm bảo điều kiện giao đất cho các hộ phải di chuyển chỗ ở.

Khó khăn hiện nay là nguồn vốn bồi thường, tái định cư chưa được bố trí, trong khi ngân sách tỉnh còn nhiều áp lực. Tỉnh đang tích cực cân đối, đồng thời tiếp tục kiến nghị Chính phủ sớm cấp vốn để bảo đảm tiến độ. Quyết tâm của Nghệ An là không để địa phương trở thành “điểm nghẽn” trong công tác GPMB dự án.

Vậy thưa ông, với tầm quan trọng của Dự án, tỉnh Nghệ An kỳ vọng gì từ việc thu hồi đất, tái định cư và tái cấu trúc lại không gian dân cư lần này?

- Ông Nguyễn Đức An: Với dự án này, tỉnh Nghệ An được bố trí 1 ga hành khách tại xã Hưng Nguyên (trước đây là xã Hưng Tây), tỉnh đã chủ động đưa hướng tuyến và vị trí ga đường sắt tốc độ cao vào quy hoạch chung thành phố Vinh từ những năm 2015, được Thủ tướng chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 52/QĐ-TTg ngày 14/01/2015. Quy hoạch tỉnh Nghệ An được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1059/QĐ-TTg ngày 14/9/2023.

Theo đó, việc kết nối đô thị với tuyến đường sắt tốc độ cao thông qua điểm ga hành khách đã được tính toán kỹ lưỡng khả năng kết nối thông qua tuyến đường 72m nối vào trung tâm đô thị Vinh; kết nối với đường tránh Quốc lộ 1A và Quốc lộ 48B để đi các khu vực lân cận; kết nối với đường bộ cao tốc tại nút giao Hưng Nguyên để đi các khu vực dọc hành lang phát triển phía Đông của tỉnh.

Xung quanh khu vực ga bố trí quỹ đất rộng rãi để có thể phát triển không gian đô thị theo mô hình TOD (Phát triển đô thị theo định hướng giao thông công cộng (Transit-Oriented Development, gọi tắt là TOD) là giải pháp quy hoạch, đầu tư cải tạo, chỉnh trang và phát triển đô thị, lấy điểm kết nối giao thông đường sắt làm điểm tập trung dân cư, kinh doanh dịch vụ thương mại, văn phòng). Trong thời gian tới, công tác quy hoạch đô thị, nông thôn tại khu vực này chỉ cần tập trung điều chỉnh nâng các chỉ tiêu sử dụng đất như mật độ xây dựng, tầng cao để nâng cao hiệu quả sử dụng đất. Thông qua đó làm đa dạng các loại hình dịch vụ đô thị và nâng cao chất lượng sống cho người dân.

Tỉnh Nghệ An coi công tác thu hồi đất, tái định cư không chỉ là nhiệm vụ bắt buộc mà còn là cơ hội để quy hoạch lại không gian dân cư theo hướng hiện đại, đồng bộ hạ tầng. Qua đó, Nghệ An có thể hình thành các khu đô thị mới, gắn với phát triển công nghiệp, dịch vụ, logistics quanh ga Vinh và Depot Hưng Nguyên, tạo động lực thu hút đầu tư, đồng thời nâng cao chất lượng sống, đảm bảo sinh kế bền vững cho người dân.

Xin trân trọng cảm ơn ông!