Đổi mới mạnh mẽ thủ tục giải quyết khiếu kiện hành chính

Hôm 29/3 diễn đàn đối thoại chính sách pháp luật lần thứ hai “Pháp luật tố tụng hành chính”

Luật TTHC được ban hành “với nhiều qui định mới căn bản so với Pháp lệnh” và được kỳ vọng là “bước ngoặt” quan trọng trong hoạt động tố tụng liên quan đến các quyết định hành chính, cũng như góp phần tăng cường trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức đối với quyền và lợi ích hợp pháp của công dân.

Bằng qui định thẩm quyền giải quyết các khiếu kiện hành chính của Tòa án theo phương pháp loại trừ, Luật TTHC “sẽ tạo thuận lợi cho cá nhân, cơ quan, tổ chức trong việc xác định quyền khởi kiện vụ án hành chính, bảo đảm sự công bằng cho người dân và đáp ứng được yêu cầu của công cuộc cải cách tư pháp, hội nhập quốc tế của nước ta” và “bảo đảm tính ổn định của điều luật”.

Bên cạnh đó, Luật TTHC đã bỏ thủ tục khiếu nại trước khi khởi kiện vụ án hành chính, tạo sự chủ động và tiện lợi cho đương sự trong việc tìm kiếm cơ chế bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình và “đổi mới mạnh mẽ thủ tục giải quyết các khiếu kiện hành chính tại Tòa án” theo yêu cầu của cải cách tư pháp; khắc phục được hạn chế về vấn đề thời hiệu khởi kiện khi qui định kéo dài thời hiệu khởi kiện vụ án hành chính đối với các quyết định hành chính, hành vi hành chính, quyết định kỷ luật buộc thôi việc là 01 năm (kể từ ngày nhận được đơn hoặc biết về quyết định, hành vi đó).

Trong tố tụng tại Tòa án, các bên bình đẳng với nhau về quyền và nghĩa vụ, nhưng việc thỏa thuận giữa các bên đương sự trong TTHC có liên quan đến nội dung quản lý hành chính, nên Luật TTHC chỉ khuyến khích đối thoại giữa các bên trong quá trình giải quyết vụ khiếu kiện hành chính theo yêu cầu của các bên đương sự, nhưng không phải là thủ tục bắt buộc.

Một bước tiến quan trọng trong việc bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của cá nhân, cơ quan, tổ chức là Luật TTHC cho phép không giới hạn thời gian để người có thẩm quyền kháng nghị có thể kháng nghị bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật trong vụ án hành chính khi phát hiện có sai lầm nghiêm trọng, nếu đương sự có văn bản đề nghị xem xét kháng nghị trong thời hạn 01 năm kể từ ngày bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật.

Còn chờ đợi “tín hiệu” từ thực tiễn

Luật TTHC vừa được thông qua và đang trong quá trình chuẩn bị để thực hiện. Song song với đó là việc dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Dân sự được đưa ra Quốc hội thảo luận.

Tuy hai đạo luật này qui định khác nhau về thủ tục để xem xét, giải quyết các quyết định giám đốc thẩm, tái thẩm của Hội đồng thẩm phán (HĐTP) TANDTC nhưng cơ bản đều đưa ra cơ chế tương tự để xem xét lại quyết định giám đốc thẩm, tái thẩm của cơ quan xét xử cao nhất.

Theo đó, với qui định HĐTP TANDTC được hủy quyết định của HĐTP TANDTC có vi phạm pháp luật nghiêm trọng hay bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án cấp dưỡi có vi phạm pháp luật sẽ “kéo dài thời gian giải quyết vụ án, làm giảm lòng tin của xã hội đối với tính nghiêm minh của công lý, sự thống nhất của pháp luật và hiệu quả hoạt động của hệ thống cơ quan tư pháp nói chung và hệ thống tòa án nói riêng”.

Theo ông Nguyễn Văn Hiện - Phó Trưởng ban chỉ đạo Cải cách tư pháp Trung ương, đây là vấn đề hệ trọng, mà cơ chế giải quyết các quyết định của TATC Thụy Sỹ, Nhật Bản, Trung Quốc khi phát hiện có sai lầm “đều không áp dụng cơ chế đặc biệt như vậy”. Vì các nước tuân theo nguyên tắc, bản án, quyết định của TATC có giá trị pháp lý chung thẩm, tôn trọng pháp quyết của TATC được dựa trên nguyên tắc cốt lõi của pháp quyền là “sự chắc chắn và giới hạn ổn định của pháp lý”, bảo đảm tính độc lập của Tòa án cũng như sự độc lập xét xử của thẩm phán.

Thông thường các nước áp dụng cơ chế phi tài phán (thông qua bồi thường của Nhà nước) với các qui định hết sức ngặt nghèo để khắc phục những sai lầm của các phán quyết cuối cùng của TATC và chỉ có thể đặt ra trong các vụ án hình sự có liên quan đến vi phạm quyền con người. Dù vậy, vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau về cơ quan, tổ chức có đủ thẩm quyền xem xét và ra kết luận là phán quyết cuối cùng của TATC có sai lầm nghiêm trọng.

Từ đó, ông Hiện cho rằng, cần tiếp tục nghiên cứu, tổng kết lý luận và thực tiễn để đề xuất các phương án khả thi khi sửa đổi, bổ sung Luật TTHC và xây dựng Bộ luật Tố tụng Dân sự sau này.