Đường Lâm được xưng tụng là nơi một ấp hai vua vì đây là quê hương của Phùng Hưng, Ngô Quyền. Đường Lâm trở thành một địa chỉ ấn tượng đối với du khách trong và ngoài nước đến tham quan, trải nghiệm về du lịch vùng ngoại ô Hà Nội.
Thưởng lãm các nhà cổ niên đại hàng trăm năm
Làng cổ Đường Lâm là một quần thể di tích có mật độ dày đặc, với 50 di tích có giá trị, trong đó nhiều di tích đã được Nhà nước xếp hạng (gồm 7 di tích cấp quốc gia, 2 di tích và 10 ngôi nhà cổ được xếp hạng cấp tỉnh), ngoài ra còn lưu giữ được gần 100 ngôi nhà cổ giá trị đặc biệt có niên đại trên 100 năm và gần 1.000 ngôi nhà truyền thống nông thôn vùng Đồng bằng Bắc Bộ.
Sách Đại Việt địa dư toàn biên do Nguyễn Văn Siêu biên soạn ghi rõ: “... Bố Cái Đại Vương là Phùng Hưng. Tiền Ngô Vương Quyền đều là người Đường Lâm. Nay xã Cam Lâm, tổng Cam Giá, huyện Phúc Thọ (xã Cam Lâm trước là xã Cam Tuyền) có 2 đền thờ Bố Cái Đại Vương và Tiền Ngô Vương”. Trong cuốn sách này cũng đề cập đến tấm bia được lập từ thời Trần, khẳng định Đường Lâm chính là quê hương của Bố Cái Đại Vương Phùng Hưng và Tiền Ngô Vương - Ngô Quyền.
Làng Mông Phụ đón khách bằng một chiếc cổng cổ ẩn mình dưới cổ thụ xoè tán rộng, kế bên là rặng duối lâu năm tuổi. Phía trước là cánh đồng, hồ sen, tạo cảnh quan không gian hài hòa, như một bức tranh quê. Cổng làng Mông Phụ giống như một ngôi nhà, phía trên lợp ngói ta, nhưng chỉ có tường hai bên cùng hệ thống cột trụ phía trước, phía sau tạo nên sự vững chãi. Cổng làng Mông Phụ không lớn, nhưng mang vẻ đẹp mộc mạc, với những bức tường đá ong để mộc.
Đình làng Mông Phụ nằm ở trung tâm làng cũng rất khác lạ. Ngôi đình không có tường bao, thay vào đó là những hàng lan can thông thoáng, thuận tiện cho sinh hoạt cộng đồng. Theo người xưa kể lại, làng Mông Phụ nằm trên thế đất hình con rồng. Đầu rồng chính là nơi tọa lạc của đình Mông Phụ. Ngôi đình được xây dựng vào năm 1684 (đời Vua Lê Hy Tông). Từ khu vực trung tâm này, những con đường lát gạch đỏ au tỏa đi đến các xóm nhỏ.
Làng cổ Đường Lâm trở thành làng cổ đầu tiên của cả nước được Nhà nước trao Bằng Di tích lịch sử văn hóa quốc gia vào năm 2006. Năm 2014, Hà Nội ban hành Đề án “Đầu tư tôn tạo, bảo tồn và phát huy giá trị di tích làng cổ ở xã Đường Lâm”; trong đó, hỗ trợ, đầu tư 15 nội dung như đầu tư tu bổ các di tích được xếp hạng đã bị xuống cấp, đầu tư tu bổ các ngôi nhà cổ bị xuống cấp, đầu tư bảo tồn phát huy giá trị di tích làng cổ với các nội dung như thiết kế mẫu nhà điển hình, hỗ trợ các hộ dân có nhà cao tầng hạ thấp độ cao và hỗ trợ lãi suất tiền vay cho các hộ có nhu cầu xây dựng cải tạo nhà phù hợp với cảnh quan... với tổng kinh phí trên 456.000 tỷ đồng. Vì vậy, các ngôi nhà cổ, các di tích thường xuyên được trùng tu, bảo dưỡng, tránh bị hư hỏng, song vẫn giữ nguyên được kiến trúc của những ngôi làng Bắc Bộ từ xưa.
Tháng 9/2019, Di tích làng cổ ở Đường Lâm đã được UBND Thành phố công nhận là điểm du lịch cấp Thành phố và trong tháng 11/2019, UBND thị xã đã tổ chức lễ đón nhận và công bố quyết định điểm du lịch đồng thời khai trương đi vào hoạt động website về du lịch Sơn Tây.
 |
Các cụ bà sửa soạn gói bánh chưng bên ngôi nhà cổ ở Làng cổ Đường Lâm. (Ảnh: Ngọc Diệp) |
Lượng khách du lịch đến Đường Lâm khá đông và đa dạng, ngoài các đoàn khách nghiên cứu khảo cổ học, lịch sử... thì hàng năm rất đông khách trong nước và quốc tế tham quan tìm hiểu văn hóa vùng miền, trải nghiệm các nghề thủ công truyền thống, trải nghiệm các hoạt động sản xuất nông nghiệp địa phương...
Hiện đã có trên 200 hộ dân tại khu vực 5 thôn của di tích làm dịch vụ du lịch như: nhà hàng, homestay, tổ chức các hoạt động trải nghiệm phục vụ du khách, bước đầu đã tạo được thu nhập ổn định. Đến Đường Lâm, du khách không chỉ được khám phá cảnh quan với những mái đình, nhà cổ, di tích, gốc đa mà còn được thưởng thức những đặc sản dân dã, đậm đà hương vị quê hương như: gà Mía, thịt quay đòn, chè lam, kẹo dồi, kẹo lạc, bánh gai…
Giám đốc Công ty Seotai Travel (Hàn Quốc) Kim Sang Hoon cho biết: “Tôi còn có dịp tham quan những ngôi nhà cổ. Điều làm tôi thấy thú vị nhất là được chứng kiến những người dân vẫn sinh sống trong những ngôi nhà cổ có tuổi đời 200 - 300 năm. Thời gian tới, tôi sẽ đưa làng cổ Đường Lâm vào hành trình tham quan để lan tỏa những nét văn hóa độc đáo của ngôi làng này đến các du khách Hàn Quốc nhiều hơn nữa”.
Sản phẩm du lịch nông thôn bền vững: Trải nghiệm ẩm thực truyền thống Bắc Bộ tại làng cổ Đường Lâm (xã Đường Lâm, thị xã Sơn Tây, Hà Nội) được nhận giải thưởng sản phẩm du lịch bền vững ASEAN năm 2024. Giải thưởng uy tín này là minh chứng cho những nỗ lực, chất lượng, thương hiệu của du lịch Đường Lâm, phản ánh sự phục hồi mạnh mẽ của du lịch thị xã Sơn Tây thời gian qua. Chỉ tính riêng trong trong những ngày Tết Ất Tỵ 2025, đã có khoảng 3 vạn lượt du khách ghé thăm làng cổ Đường Lâm trong những ngày Tết Ất Tỵ 2025.
Tránh làm mất đi bản sắc vốn có của làng cổ
Ban Quản lý Di tích làng cổ Đường Lâm cho biết, trong thời gian tới, Ban Quản lý Di tích sẽ tiếp tục thực hiện song song việc gìn giữ, bảo tồn phát huy giá trị di sản trên cơ sở gắn với các sản phẩm du lịch di sản, du lịch tâm linh; phát triển sản phẩm OCOP “Dịch vụ du lịch cộng đồng và điểm du lịch”, xây dựng sản phẩm du lịch truyền thống, phát huy giá trị văn hóa phi vật thể, lễ hội, phong tục tập quán…
Tuy nhiên, theo các chuyên gia du lịch, làng cổ Đường Lâm vẫn chưa khai thác hết tiềm năng du lịch do sản phẩm du lịch còn rời rạc, thiếu tính kết nối. Giữa tháng 3/2025 vừa qua, Sở Du lịch Hà Nội và CLB Lữ hành UNESCO Hà Nội tổ chức chương trình khảo sát, liên kết hợp tác phát triển du lịch và phát động bảo vệ môi trường du lịch bền vững tại làng cổ Đường Lâm (thị xã Sơn Tây) năm 2025. Chương trình nhằm hỗ trợ các công ty lữ hành khảo sát, kết nối với các điểm đến du lịch của thị xã Sơn Tây để xây dựng những tour, tuyến du lịch mới; tạo cơ hội để các doanh nghiệp lữ hành Hà Nội và các đơn vị cung cấp dịch vụ du lịch tại thị xã Sơn Tây gặp gỡ, giao lưu, chia sẻ kinh nghiệm, phối hợp liên kết phát triển sản phẩm du lịch.
 |
Diễn viên Charlie Win và Hoa hậu Lương Kỳ Duyên trong không gian tái hiện Tết truyền thống tại Làng cổ Đường Lâm. (Ảnh: Huy Đông) |
Theo các chuyên gia, doanh nghiệp du lịch tham gia đoàn khảo sát, để một điểm đến phát triển mạnh, cần sự tham gia đồng bộ của các bên liên quan, đặc biệt là doanh nghiệp lữ hành, dịch vụ lưu trú, nhà hàng và cộng đồng địa phương. Việc liên kết doanh nghiệp có thể giúp hình thành các tuyến du lịch trọn gói kết hợp giữa Đường Lâm và các điểm đến lân cận như: Thành cổ Sơn Tây, Vườn Quốc gia Ba Vì, Làng văn hóa các dân tộc Việt Nam, Khu du lịch Ao Vua...
Phó Giám đốc Sở Du lịch Hà Nội Trần Trung Hiếu cho biết, các tour du lịch trải nghiệm, tìm hiểu làng nghề, thưởng thức ẩm thực truyền thống như: bánh tẻ Phú Nhi, chè lam, gà mía… sẽ hấp dẫn du khách hơn. Bên cạnh đó, để phát triển bền vững, các doanh nghiệp cần cam kết cùng địa phương bảo tồn giá trị văn hóa và kiến trúc nhà cổ, hỗ trợ cộng đồng làm du lịch bài bản, tránh thương mại hóa quá mức làm mất đi bản sắc vốn có của làng cổ; đồng thời, góp phần đưa làng cổ Đường Lâm trở thành một điểm đến du lịch “xanh”, hấp dẫn của Thủ đô; qua đó nâng cao ý thức bảo vệ môi trường, giữ gìn cảnh quan và bản sắc văn hóa cho thế hệ trẻ và khách du lịch.
