Lễ hội “phá trằm” là ngày hội truyền thống của người dân huyện Hải Lăng (tỉnh Quảng Trị), có lịch sử khoảng 400 năm trước, được tổ chức vào trung tuần tháng 7 âm lịch mỗi năm, tức là sau khi bà con đã thu hoạch xong vụ hè thu và mọi người trong làng không còn vướng bận công việc đồng áng nữa.
Người dân địa phương dù công tác và làm ăn xa quê nhưng đến dịp này cũng trở về nhà để được trực tiếp trổ tài bắt cá bằng các ngư cụ đơn sơ. Việc tổ chức hội “phá trằm” mang ý nghĩa để cho người dân địa phương có thực phẩm để sử dụng trong những ngày mùa và để vệ sinh lòng trằm, tạo cảnh quan môi trường xanh - sạch - đẹp. Đồng thời mừng cho vụ mùa bội thu và cầu cho vụ mùa mới được thuận lợi. Ngoài ra, đây còn là ngày xả nước trong đầm để đón mùa mưa lũ mới. Và Khu du lịch sinh thái Trằm Trà Lộc thuộc xã Hải Xuân là địa điểm diễn ra lễ hội truyền thống đặc sắc này.
Theo tiếng địa phương, “trằm” có nghĩa là nơi tích tụ nước từ các trảng cát chạy về, đọng lại theo kiểu đầm nước. Trằm Trà Lộc rộng ước chừng khoảng 10ha, và đó là nơi có vị trí, phong cảnh rất đặc biệt, khi ngay giữa trảng cát khô cằn lại mọc lên một khu rừng nguyên sinh và ở giữa lại có một hồ nước với rất nhiều loại cá, tôm sinh sống.
Năm nay, hội “phá trằm” được tổ chức vào ngày 19/7 âm lịch. Ngay từ tờ mờ sáng, hàng trăm người dân và du khách ở xã Hải Xuân và các xã lân cận đã có mặt tại Trằm Trà Lộc, trên tay xách theo các dụng cụ như lưới, vợt, chụp, rập, nơm... háo hức chờ đợi giây phút lễ hội bắt đầu.
Đúng 7h sáng, sau sự phát động của vị trưởng làng Trà Lộc, gần 500 người, từ cụ già đến em thơ không ai bảo ai cứ thế mà lao xuống bùn, rồi thoăn thoắt đôi tay đưa các dụng cụ rà tìm các loại thủy sản.
Theo quy định, người tham gia chỉ được bắt cá bằng tay và các dụng cụ đơn giản, tuyệt đối không được sử dụng các thiết bị điện để bắt cá. Đặc biệt, chỉ được phép bắt cá lớn, còn cá nhỏ để dành cho mùa sau. Khi bắt được cá lớn, người bắt được cá phải hô lên thật to để động viên và “kéo” người tham gia bắt cá đến khu vực có cá lớn ẩn trú. Tuy đông người nhưng không ai có những hành động to tiếng, tranh giành hay bạo lực đi ngược truyền thống.
Ở trên bờ, các khán giả vỗ tay, hò hét mỗi khi có ai đó bắt trúng cá lớn. Không khí nhộn nhịp, rộn vang cả một góc trời. Lễ hội thực sự là một chuyến đi săn cá đầy thú vị. Người dân địa phương quan niệm rằng, đã tham gia ngày hội thì phải lội xuống hồ để bắt cá lấy “hên”.
Sau một buổi ngâm mình giữa bùn đã mang lại cho những người dân rất nhiều chiến lợi phẩm. Đó là những con cá chép, cá thác lác, cá rô, cá diếc, tôm…và đặc biệt là cá lóc. Những con cá bắt được có thể biếu, tặng hoặc bán rẻ cho du khách với mục đích mang lại niềm vui và sự may mắn.
Ông Cáp Hữu Hanh, Trưởng ban quản lý khu du lịch Trằm Trà Lộc cho biết, ngày hội “xả trằm bắt cá” là dịp để bà con găp gỡ, giao lưu sau vụ mùa bận rộn. Hoạt động này vừa mang ý nghĩa vui chơi, vừa để xả cạn, vệ sinh hồ nước cho sạch sẽ.
So với mọi năm thì năm nay lượng người tham gia phá trằm ít hơn, tuy vậy số lượng cá thu về được đánh giá có số lượng nhiều hơn, ước chừng sản lượng đạt từ 1 đến 2 tấn cá.
