Doanh nghiệp Việt Nam đối mặt nhiều thách thức mới khi khai thác thị trường EU dưới tác động của EVFTA
Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – EU (EVFTA) đã mở ra cánh cửa lớn cho hàng hóa Việt Nam thâm nhập sâu hơn vào thị trường Liên minh châu Âu (EU). Tuy nhiên, bên cạnh những cơ hội về ưu đãi thuế quan, mở rộng thị trường, các doanh nghiệp Việt Nam vẫn đang đối mặt với hàng loạt khó khăn và thách thức mới liên quan đến yêu cầu phát triển bền vững – yếu tố ngày càng được EU ưu tiên hàng đầu.
Thách thức lớn từ quy định phát triển bền vững
Năm 2024, tỷ lệ hàng hóa được cấp chứng nhận xuất xứ (C/O) theo EVFTA đạt hơn 35% tổng kim ngạch xuất khẩu sang EU. Dù đây là con số không thấp, song theo đánh giá chung, khả năng đáp ứng quy tắc xuất xứ của doanh nghiệp Việt Nam vẫn còn hạn chế. Nguyên nhân chủ yếu là do nguồn nguyên liệu đầu vào vẫn phụ thuộc nhiều vào các thị trường ngoài EU, khiến khó đạt tỷ lệ giá trị gia tăng theo yêu cầu.
Ngoài ra, các tiêu chuẩn kỹ thuật, an toàn thực phẩm, yêu cầu cao về bảo vệ môi trường và lao động bền vững của EU vẫn là rào cản đáng kể. Nhiều mặt hàng của Việt Nam có giá trị gia tăng chưa cao, chưa đáp ứng đồng bộ các tiêu chuẩn mà EU đặt ra.
Bên cạnh đó, khi thuế quan không còn là công cụ bảo hộ hữu hiệu, EU đang tăng cường sử dụng các biện pháp phòng vệ thương mại như chống bán phá giá, chống trợ cấp, tự vệ… khiến rủi ro đối với hàng xuất khẩu Việt Nam ngày càng lớn.
EU đẩy mạnh “Thỏa thuận Xanh” – thách thức mới cho nhà xuất khẩu
Thị trường EU đang dịch chuyển mạnh mẽ sang tiêu dùng xanh, sạch, yêu cầu nhà xuất khẩu không chỉ đáp ứng chất lượng sản phẩm mà còn minh bạch toàn bộ quy trình sản xuất theo hướng bền vững. Với chiến lược “Thỏa thuận Xanh châu Âu”, EU hướng đến nền kinh tế hiện đại, sử dụng tài nguyên hiệu quả và trung hòa carbon vào năm 2050.
Điều này tạo áp lực lớn lên doanh nghiệp Việt Nam, buộc phải cải thiện công nghệ sản xuất, giảm phát thải, đáp ứng tiêu chuẩn môi trường – lao động và nâng cao trách nhiệm xã hội.
Doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược dài hạn
Ông Trần Ngọc Quân – Trưởng Thương vụ Việt Nam tại Bỉ và EU – cho rằng EU là thị trường “làm ăn bài bản”, vì vậy doanh nghiệp Việt Nam cần có chiến lược rõ ràng, dài hạn và bền vững. Chỉ khi chủ động thay đổi, doanh nghiệp mới có thể đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của EU và tận dụng triệt để các ưu đãi EVFTA.
Ông Quân khuyến nghị doanh nghiệp nên tăng cường hiện diện thương mại trực tiếp tại EU thông qua việc đặt văn phòng đại diện, nhằm nắm bắt thị trường, hỗ trợ khách hàng, theo sát các thay đổi chính sách và nâng cao khả năng cạnh tranh.
Cần chủ động tiếp cận các nguồn hỗ trợ
Đồng tình quan điểm này, ông Ngô Chung Khanh – Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên (Bộ Công Thương) nhấn mạnh, doanh nghiệp Việt Nam cần chủ động hơn, không chỉ trong tìm hiểu thị trường mà còn trong việc nêu rõ các khó khăn gặp phải.
Hiện có nhiều dự án hỗ trợ từ các đối tác EU, các tổ chức quốc tế và các tập đoàn nhập khẩu dành cho doanh nghiệp Việt Nam nhằm đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật. Tuy nhiên, theo ông Khanh, nhiều doanh nghiệp vẫn chưa chủ động tiếp cận các nguồn hỗ trợ này.
Ở góc độ quản lý nhà nước, Bộ Công Thương đang xây dựng mô hình “Hệ sinh thái tận dụng FTA” nhằm kết nối các cơ quan, doanh nghiệp và tổ chức liên quan, đảm bảo hướng dẫn thống nhất, hỗ trợ doanh nghiệp tận dụng hiệu quả EVFTA và các FTA khác.
Lợi thế từ EVFTA không kéo dài mãi
Trong xu hướng đa dạng hóa đối tác thương mại và đẩy nhanh đàm phán FTA với các nước khác, EU có thể ký thêm nhiều hiệp định mới, khiến lợi thế của Việt Nam từ EVFTA sẽ giảm dần theo thời gian. Điều này đồng nghĩa hàng hóa Việt Nam sẽ phải cạnh tranh gay gắt hơn tại thị trường EU.
Hướng đi cho doanh nghiệp và cơ quan quản lý
Trước bối cảnh thương mại toàn cầu biến động nhanh, yêu cầu phát triển bền vững trở thành tiêu chuẩn tất yếu, theo Phó Vụ trưởng Vụ Chính sách thương mại đa biên, doanh nghiệp Việt Nam cần:
Đổi mới công nghệ sản xuất, tăng hàm lượng giá trị gia tăng; Chủ động đáp ứng các tiêu chuẩn môi trường, lao động, an toàn thực phẩm của EU; Tăng cường hiện diện tại thị trường EU và chủ động kết nối với nhà nhập khẩu; Tận dụng tốt các chương trình hỗ trợ kỹ thuật từ EU và quốc tế.
Về phía cơ quan quản lý, các Bộ, ngành và địa phương cần: Rà soát, hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn – quy chuẩn theo hướng tiệm cận EU; Xây dựng chính sách thu hút đầu tư hướng đến phát triển xanh và bền vững; Tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp trong đào tạo, thông tin thị trường và chuyển đổi công nghệ.