Doanh nghiệp chế biến điều “tiêu điều” vì mọt cứng

Xuất khẩu điều giảm mạnh

Theo báo cáo mới nhất từ Cục Chế biến và Phát triển thị trường nông sản - Bộ NN&PTNT, hết quý I/2019, khối lượng điều nhân Việt Nam XK ước đạt 28.000 tấn với giá trị 219 triệu USD, đưa khối lượng XK hạt điều 3 tháng đầu năm 2019 ước đạt 76.000 tấn và 609 triệu USD, tăng 2,1% về khối lượng nhưng giảm 19,2% về giá trị so với cùng kỳ năm 2018. 

Các thị trường Mỹ, Trung Quốc và Hà Lan là những nơi NK điều lớn nhất của Việt Nam, chiếm thị phần lần lượt là 31,4%, 14,4% và 11,1% tổng giá trị XK hạt điều.

Trong khi XK điều có xu hướng chậm lại và giảm thì nhiều DN trong nước vẫn phải NK hạt điều với số lượng lớn. Tính đến đầu tháng 4/2019, lượng điều NK vào khoảng 92.000 tấn với giá trị 158 triệu USD, đưa tổng khối lượng hạt điều NK trong 3 tháng đầu năm 2019 đạt 224.000 tấn, trị giá 389 triệu USD, tăng 6,2% về khối lượng nhưng lại giảm 19,5% về giá trị so với cùng kỳ năm 2018.

Đây cũng là một nghịch lý của ngành điều đã tồn tại trong nhiều năm qua, khi nhiều vùng ở Việt Nam được đánh giá thuận lợi để phát triển vùng chuyên canh điều. Tuy nhiên, việc sản xuất không gắn với tiêu thụ, không có chuỗi sản xuất giữa người trồng điều và DN, cộng với thiên tai dịch bệnh diễn biến khó lường đã khiến giá trị điều thô trong nước không cao. Các DN tiếp tục phải NK từ nước ngoài, trong khi điều chế biến không có để bán ra.

Tại nhiều địa phương, người dân chuyển sang canh tác cây khác khiến diện tích trồng điều giảm mạnh. Tại “thủ phủ” điều là Bình Phước, giá điều thô mua xô tháng 3/2019 giảm 2.000 đồng/kg, từ mức 39.000 đồng/kg xuống còn 37.000 đồng/kg. Dự báo, giá điều thô có thể tiếp tục giảm trong vài tháng tới, do áp lực xả kho của Tanzania (hiện đang ở mức 300.000 tấn).

Không chủ động được nguồn hàng khiến việc phải lệ thuộc vào nguyên liệu NK của ngành điều khiến giá trị XK giảm mạnh, trong khi nguồn thu từ trồng điều không tăng, nếu không muốn nói đang đi xuống. 

Kẹt cứng hàng nghìn container vì mọt cứng đốt

Trong khi XK giảm, việc xuất hiện loài mọt cứng đốt trong các lô hạt điều thô NK cũng đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc chế biến của DN khi các lô hàng bị giữ tại cảng. Các DN “đứng ngồi không yên” vì không có nguyên liệu để chế biến.

Mới đây, ngày 16/3, ông Phạm Văn Công - Chủ tịch Hiệp hội Điều Việt Nam (VINACAS), đã gửi công văn đến Cục Bảo vệ thực vật (BVTV) và Chi cục Kiểm dịch thực vật (KDTV) vùng II liên quan đến việc cơ quan KDTV yêu cầu tiến hành kiểm tra, lấy mẫu toàn bộ những lô hàng điều thô NK có nguồn gốc từ châu Phi tại cảng, thay vì cho phép đưa về kho của DN như trước kia...

Theo VINACAS, quy định trên đã gây trở ngại và tổn thất cho các DN chế biến và NK điều thô do phải tăng thêm thời gian, chi phí cho việc nhận, kiểm tra hàng hóa trong cảng. Đồng thời, các DN phải bố trí nhiều nhân lực giám sát tại cảng, gây ách tắc hàng hóa.

Ông Công cho rằng, Cục BVTV cần áp dụng lại quy trình lấy mẫu như đã áp dụng đối với hạt điều thô NK như trước, cho phép DN được kiểm tra, lấy mẫu tại kho của DN theo hình thức kiểm tra nhanh, áp dụng đối với mặt hàng hạt điều.

Tuy nhiên, ông Hoàng Trung - Cục trưởng Cục BVTV  (Bộ NN&PTNT) cho rằng, hàng năm, lượng hạt điều NK để gia công, chế biến rất lớn. Từ năm 2013 đến nay, cơ quan KDTV nhiều lần phát hiện các lô hàng điều NK từ châu Phi bị nhiễm đối tượng KDTV Việt Nam là mọt cứng đốt (có tên khoa học là Trogoderma granarium Everts). Đây là loại mọt nguy hiểm số một. Tất cả các nước đều đưa loại mọt này vào danh sách kiểm dịch và kiểm soát chặt chẽ. 

Tại cuộc họp báo giao ban quý I/2019 do Bộ NN&PTNN tổ chức, ông Hoàng Trung bày tỏ quan điểm: “Chúng tôi cho phép DN NK hạt điều đến khai tại cảng, kiểm tra sơ bộ rồi đưa hàng về kho, nhưng khi phát hiện nguy cơ cao, phát hiện đối tượng kiểm dịch thì phải kiểm tra trước khi cho phép vào lãnh thổ Việt Nam. Hiện nay, chúng tôi tiếp tục phát hiện đối tượng sinh vật ngoại lai nguy hiểm này nên không thể cho DN đưa hàng về kho. DN phải phối hợp với cơ quan kiểm dịch về việc này, bởi nếu để lọt loại mọt cứng đốt thì tương lai hàng XK của Việt Nam sẽ gặp khó. Bên cạnh đó, chi phí để xử lý loại mọt này rất lớn”.

Ông Trung đưa ra ví dụ đối với cỏ kế đồng trước đó đối với các DN NK lúa mì và nêu “lợi ích quốc gia” cần phải được đặt lên trên hết, DN cần hợp tác với cơ quan chức năng để làm tốt quy trình kiểm dịch. “Trường hợp các DN tiến hành NK từ các đối tác làm tốt khâu kiểm soát mọt cứng đốt, cơ quan kiểm dịch sẽ tạo điều kiện tối đa việc đưa hàng về kho, tạo thuận lợi cho DN”, ông Trung nói.