Di sản ca trù trong công nghiệp văn hóa

Hoạt động hát ca trù tại đền Quan Đế (Hà Nội) thu hút du khách trong và ngoài nước. (Ảnh: Tất Sơn)
Hoạt động hát ca trù tại đền Quan Đế (Hà Nội) thu hút du khách trong và ngoài nước. (Ảnh: Tất Sơn)
0:00 / 0:00
0:00

(PLVN) - Việc đưa ca trù thành một sản phẩm văn hóa phục vụ nhu cầu du lịch trong bối cảnh công nghiệp văn hóa là cơ hội để bảo tồn, phát huy và quảng bá loại hình nghệ thuật này. Song, điều quan trọng là làm sao vừa đáp ứng được nhu cầu thưởng thức của công chúng đương đại, vừa giữ gìn được bản sắc truyền thống, giá trị cốt lõi.

Điệu hát ngọt ngào trên đất Kinh kỳ

Đất Kinh kỳ cổ kính Thăng Long - Hà Nội đã nuôi dưỡng và chứng kiến những thăng trầm của nghệ thuật ca trù, nay tiếp tục là chiếc nôi đào tạo và phát triển nghệ thuật này dưới hình thức nở rộ của các câu lạc bộ.

Làng Lỗ Khê (xã Liên Hà, Đông Anh) nổi tiếng là cái nôi sản sinh và gìn giữ văn hóa ca trù đặc sắc của đất Kinh kỳ. Hiện nay, làng vẫn còn nhà thờ Tổ nghề, còn thần phả, còn sắc phong... và câu chuyện kể về nguồn gốc tiền thân của giáo phường Lỗ Khê khi ông Đinh Dự quê gốc ở làng Lỗ Khê lấy bà Đường Hoa, hai vợ chồng về Lỗ Khê mở học đường lập giáo phường. Khi hai vợ chồng ông Đinh Dự mất, năm 1428, trọng trách chính duy trì giáo phường là hai cụ tổ họ Nguyễn Văn và Nguyễn Thế bây giờ.

Ông Hoàng Minh Đức (thôn Lỗ Khê) cho hay, để giữ gìn vốn văn hóa cổ của địa phương cũng như của dân tộc, chính quyền địa phương đã triển khai các lớp học nâng cao về nghệ thuật ca trù do nghệ nhân ca trù Nguyễn Văn Hành, Nguyễn Văn Hoan, Phạm Thị Mùi giảng dạy và thu hút được rất nhiều đào, kép tham gia.

Ở Đan Phượng, “Bà chúa ca trù”, Cung phi Đệ nhị Nguyễn Thị Hồng, người được Nhân dân nơi đây tôn vinh được thờ tại đền Đầm Giếng, ngôi đền nằm giữa cánh đồng làng Đại Phú, xã Thượng Mỗ. Người làng Thượng Mỗ tự hào vì người làng gắn bó với ca trù hơn 300 năm. Nhiều người trong dòng họ Nguyễn Duy vẫn duy trì lối hát dân gian bác học này. Những làn điệu ca trù trong trẻo đầy tính triết lí, giáo dục được người dân Thượng Mỗ nâng niu, quý trọng.

Vào thế kỷ 20, Hà Nội có những nghệ nhân là đỉnh cao của ca trù như: Quách Thị Hồ, Nguyễn Thị Chúc, Phó Kim Đức, Đinh Khắc Ban, Đinh Thị Nghĩa, Đinh Thị Bản, Nguyễn Thị Khướu, Bạch Vân, Vân Mai, Nguyễn Thị Chín, Nguyễn Thị Thanh, Nguyễn Thị Thiệp, Nguyễn Thị Tam,... Họ đều là những nghệ nhân bậc thầy với những lối hát khác nhau, mỗi người một phong cách nhưng đều giữ tất cả các nguyên tắc của ca trù.

Năm 2009, ca trù được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp, từ đó đã thu hút được đông đảo sự quan tâm của người dân, khẳng định giá trị nghệ thuật độc đáo, quý báu mà cha ông để lại cũng như báo động về sự mai một của ca trù.

Cần gìn giữ chuẩn mực di sản

Những năm qua, Hà Nội luôn nỗ lực để hồi sinh, phát triển nghệ thuật ca trù. Bên cạnh những cuộc hội thảo về bảo tồn, phát huy giá trị ca trù, ngành văn hóa Hà Nội còn tổ chức các Liên hoan tài năng ca trù và đã có những hỗ trợ cho các câu lạc bộ (CLB) hoạt động. Nhiều CLB ca trù được thành lập, duy trì trong hơn 30 năm trở lại đây, như CLB Ca trù Hà Nội, CLB Ca trù Lỗ Khê - Đông Anh, CLB Ca trù Ngãi Cầu, An Khánh - Hoài Đức, CLB Ca trù Thăng Long... Hà Nội cũng là một trong những địa phương có số nghệ nhân được tôn vinh Nghệ nhân Nhân dân, Nghệ nhân Ưu tú nhiều nhất, trong đó số nghệ nhân ca trù thường xuyên dẫn đầu ở loại hình trình diễn nghệ thuật dân gian.

Tại Tọa đàm “Bảo vệ, phát huy giá trị Di sản văn hóa phi vật thể ca trù trong bối cảnh phát triển công nghiệp văn hóa TP Hà Nội”, do Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội tổ chức vừa qua, nhiều chuyên gia cho rằng, trong bối cảnh hiện đại, khi công nghiệp văn hóa đang phát triển, ca trù cũng đứng trước những yêu cầu mới. Việc đưa ca trù thành một sản phẩm văn hóa phục vụ nhu cầu du lịch và cộng đồng là cơ hội để bảo tồn, phát huy và quảng bá loại hình nghệ thuật này.

Ngành du lịch Hà Nội từ lâu đã thực hiện việc gắn du lịch với nghệ thuật truyền thống, được du khách quốc tế đón nhận. Nhiều địa chỉ biểu diễn ca trù thu hút du khách, khán giả với lịch định kỳ, như: Đình Kim Ngân (phố Hàng Bạc), CLB Ca trù Thăng Long (phố Mã Mây), đền Quan Đế (phố Hàng Buồm), Bích Câu đạo quán, Cao sơn trà quán, Bụt trà quán... Việc đưa ca trù thành một sản phẩm văn hóa phục vụ nhu cầu du lịch và cộng đồng là cơ hội để bảo tồn, phát huy và quảng bá loại hình nghệ thuật này. Song, điều quan trọng làm sao để vừa giữ gìn được bản sắc truyền thống, giá trị cốt lõi, vừa đáp ứng được nhu cầu thưởng thức của công chúng đương đại.

TS. Phạm Thị Lan Anh, Trưởng phòng Quản lý Di sản Văn hóa, Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội cho biết, để bảo tồn và phục hưng môn nghệ thuật bác học kén người học, kén người nghe này, đòi hỏi các ngành chức năng của TP Hà Nội cần xây dựng những giải pháp mang tính chiến lược lâu dài, tiên phong, để góp phần tạo bước chuyển mạnh mẽ trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị của ca trù, xứng đáng là cái nôi của nghệ thuật ca trù cả nước. Bên cạnh tiến hành khảo sát, thống kê các làng từng có hát ca trù, nghiên cứu về lịch sử, văn hóa, các quy tắc... của ca trù tại từng địa phương để có cái nhìn toàn diện và sâu sắc, cần tổ chức lại các buổi hát cửa đình, các lễ hội liên quan đến ca trù để khôi phục không khí văn hóa truyền thống của ca trù.

Theo ý kiến của các chuyên gia văn hóa, các giải pháp tập trung cho việc bảo tồn, phát huy giá trị trong giai đoạn mới, gồm: Rà soát hệ thống văn bản pháp quy liên quan, tạo cơ sở quản lý, chỉ đạo thường xuyên và đồng bộ; đề xuất chính sách, chế độ đãi ngộ và tôn vinh các nghệ nhân hằng năm; tạo môi trường sinh hoạt, biểu diễn, thực hành thường xuyên. Cùng với đó là tổ chức các đợt giao lưu, học hỏi kinh nghiệm truyền dạy; tạo điều kiện, hỗ trợ kinh phí hoạt động trình diễn và truyền dạy; giới thiệu nghệ thuật, trình diễn ca trù tại các điểm di tích, đưa vào nội dung các tour du lịch, tạo nguồn thu cho công tác bảo tồn di sản...

Trước đó, nhà nghiên cứu âm nhạc Đặng Hoành Loan từng đề xuất, bên cạnh các giải pháp đã đề ra, Hà Nội cần chú trọng định hướng việc truyền dạy nghệ thuật trình diễn ca trù bảo đảm các chuẩn mực, không bị sai lệch di sản, để ca trù đất Kinh kỳ trở thành chuẩn mực về nghệ thuật này trên cả nước.

Tin cùng chuyên mục

 Ông Võ Kim Cương từ TP HCM về lại nơi ba mình (Thiếu tướng Võ Bẩm) từng bị giam cầm. (Ảnh trong bài: P.V)

Về Ba Tơ thăm ngọn nguồn cách mạng

(PLVN) - Tám mươi năm đã trôi qua, nhưng lời thề sắt son “Hy sinh vì Tổ quốc” của Đội Du kích Ba Tơ ngày ấy vẫn còn mãi với thời gian, trở thành truyền thống cách mạng quý báu của lực lượng vũ trang Quân khu 5 và thấm vào từng trang sử sách để lại cho mai sau…

Đọc thêm

Đưa dòng nhạc cung đình đến gần du khách

Biểu diễn nhã nhạc cung đình Huế. (Ảnh: Thuận Hóa)
(PLVN) - Nhã nhạc - dòng nhạc cung đình không chỉ chứa đựng hệ thống âm nhạc dựa trên thang ngũ âm, mà còn bao hàm cả nghệ thuật biểu diễn. Hơn hai thập kỷ qua, các cơ quan chức năng, nghệ nhân chung tay bảo tồn, phát huy giá trị, đưa nhã nhạc cung đình đến gần hơn với công chúng và du khách.

Gìn giữ bản sắc văn hóa các chợ tình vùng cao

Các chàng trai, cô gái đến với chợ Phong Lưu Khâu Vai. (Ảnh: Minh Tiến)
(PLVN) - Chợ tình của các dân tộc không nhằm mục đích mua bán, mà là nơi hội tụ của các chàng trai, cô gái, của những đôi lứa yêu nhau mà không lấy được nhau. Họ đến chợ mong gặp lại người tình xưa khi được sự đồng ý, tôn trọng của vợ/chồng mình hiện tại. Giá trị lớn nhất của chợ tình vùng cao là tính nhân văn sâu sắc. Có thể thấy, đây là một nét văn hóa đặc sắc hiếm có ở Việt Nam và trên thế giới.

Tái hiện huyền tích Linh Lang Đại vương

Đức thánh Linh Lang Đại Vương (Ảnh: PV)
(PLVN) - Chương trình nghệ thuật "Giao lưu trình diễn di sản văn hoá phi vật thể các di tích thờ Linh Lang Đại vương" với chủ đề “Linh Lang - Khí thiêng hội tụ - Long Biên tỏa sáng” sẽ tái hiện huyền tích Linh Lang Đại vương, tôn vinh tinh thần yêu nước và công tác trị thủy của nhân dân, niềm tin, khát vọng trong kỉ nguyên vươn mình của dân tộc.

Lễ hội Nữ tướng Lê Chân - Nét đẹp văn hóa, tinh thần người dân thành phố Cảng

Lễ hội truyền thống Nữ tướng Lê Chân năm 2024. (Ảnh: PV)
(PLVN) - Những ngày này, quận Lê Chân (Hải Phòng) tất bật chuẩn bị cho Lễ hội truyền thống Nữ tướng Lê Chân năm 2025. Hơn thập niên qua, kể từ khi được phục dựng lại, lễ hội truyền thống này luôn được duy trì và phát triển nhằm khẳng định và tri ân công lao to lớn với vị nữ tướng tài ba, người đặt nền móng cho TP Hải Phòng ngày nay.

Tư tưởng vượt thời gian của Trạng nguyên đất học

Tư tưởng vượt thời gian của Trạng nguyên đất học
(PLVN) - Đỗ Trạng nguyên ở tuổi 50, Vũ Tuấn Chiêu không chỉ để lại bài học về ý chí kiên trì, mà còn là tư tưởng tiến bộ về xây dựng đất nước hùng cường. Ông là vị Trạng nguyên thứ 13 của nước ta và là Trạng nguyên thứ 5 của triều Hậu Lê. Vũ Tuấn Chiêu nguyên quán làng Xuân Lôi, xã Cổ Da, huyện Tây Chân (nay thuộc xã Nam Hùng, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định), quê mẹ tại xã Nhật Chiêu, huyện Quảng Đức, phủ Phụng Thiên (nay thuộc phường Nhật Tân, quận Tây Hồ, Hà Nội)...

Lễ hội đua thuyền - di sản văn hóa dân gian độc đáo

Nghi lễ cúng sông được thực hiện trước khi khai mạc Lễ hội. (Ảnh: PV Lai Châu)
(PLVN) - Với những chiếc thuyền rồng cuốn hút và những trận đua kịch tính trên mặt nước, lễ hội đua thuyền là nét đẹp trong sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng thờ thần sông, thần nước của người dân sống ở vùng sông nước, với mong ước sóng yên, biển lặng, tôm cá đầy ắp thuyền, ghe. Không chỉ nổi tiếng trong nước, lễ hội đua thuyền cũng đã ghi dấu ấn và thu hút sự quan tâm của du khách quốc tế, trở thành một di sản văn hóa dân gian độc đáo và đầy hấp dẫn của Việt Nam.

Cổ tự mang giá trị độc đáo ở Bắc Giang

Ngôi chùa hàng trăm năm tuổi với kiến trúc cổ kính. (Ảnh: Báo TT-VH)
(PLVN) - Chùa Vẽ còn được biết đến với tên gọi Huyền Khuê Tự không chỉ có giá trị về mặt kiến trúc và lịch sử mà còn là một nơi linh thiêng, phản ánh sự phát triển của Phật giáo và nghệ thuật kiến trúc truyền thống Việt Nam. Đặc biệt, ngôi chùa được gắn liền với nhiều sự kiện lịch sử, đặc biệt trong các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, nơi đây là nơi tụ hội của các bậc tướng lĩnh và người dân trong các thời kỳ.