Chính vì sự linh thiêng cũng như bề dầy lịch sử văn hóa, đền Tuần Quán trở thành một địa chỉ văn hóa tâm linh thu hút đông đảo khách thập phương tới hành hương, dâng lễ.
Ngôi đền cổ thờ nhiều vị thần
Đền Tuần Quán (thường gọi là Đền Tuần) tọa lạc tại nơi hợp lực của ngòi Tuần Quán và sông sông Hồng, thuộc phường Yên Ninh, thành phố Yên Bái, cách ga Yên Bái 2,5km về phía Nam. Ngôi đền cổ có từ đầu thế kỷ XV thời nhà Lê, thờ mẫu Liễu Hạnh và mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn.
Theo truyền thuyết lập đền xưa kia, Quỳnh Hoa công chúa chính là mẫu Liễu Hạnh giáng trần đã có công “Hộ quốc tý dân”. Mẫu Liễu Hạnh hiển ứng ở đền Tuần Quán hóa thân thành cụ già chữa bệnh cho dân, cứu giúp người hoạn nạn, trừ bạo, đem lại sự công bằng. Năm Cảnh Hưng 44, vua Lê Hiển Tông ban sắc phong là “Đức chúa Quốc Mẫu Hoàng Ân Phương Dung” và được nhân dân tôn là Thánh Ân thờ tại đền Tuần Quán.
Về sau, khi giáng trần Chầu Đệ Nhị có người chị gái được sắc phong là Lẫm Sơn Công Chúa. Lẫm Sơn Công Chúa Khâm Sai nguyên là trưởng nữ Tri phủ Quy Hóa Nguyễn Công được vua Khải Định phong tặng Trung Đẳng Thần.
Bà được vua giao sứ mệnh trấn giữ vùng Bảo Hà tức tỉnh Lào Cai hiện nay. Lúc đầu bà được thờ tại miếu Văn Phú, sau khi hiển linh, bà được tôn tụng là Bà Lớn Tuần và được thờ phụng tại đền Tuần Quán.
Cuốn “Kiến văn tiểu lục” của học sĩ Lê Quý Đôn xuất bản dưới triều Lê năm 1777 có ghi địa danh Tuần Quán, nơi đây là mốc để tính các lộ đường xuôi ngược. Các triều đại phong kiến như hậu Lê, triều Nguyễn đều có sắc phong của Vua cho đền ngôi đền này. Hiện tại đền còn giữ được 10 sắc phong, trong đó có 01 sắc phong triều Lê và 09 sắc phong triều Nguyễn.
 Ngôi đền là điểm du lịch tâm linh thu hút đông đảo du khách thập phương tới tham quan và hành lễ. |
Cũng theo sách Hưng Hóa Phong Thổ Lục triều Lê và Đại Nam Nhất thống chí triều Nguyễn thì Đền Tuần Quán có tên gọi "Đền thần Diệp Phu Nhân Bách Lẫm". Trong sắc phong được các quan và nho sĩ sử dụng là "đền Quốc Mẫu Thánh ân Bách Lẫm". Trước thế kỷ 19, dân gian thường gọi "miếu Quán Tuần". Từ cuối thế kỷ 19 cho đến nay, đền chính thức có tên là "đền Tuần Quán".
Bên cạnh thờ các vị thánh mẫu, đền Tuần Quán còn tôn thờ bà Đông Cuông Công Chúa, thờ Tam Phủ, Ngũ vị Tôn ông, cung Công Đồng, thờ hai ái nữ của quan Tri huyện Trấn Yên Nguyễn Đình. Sau năm 1990, ngoài các vị chư thần kể trên, đền còn phụng thờ Hưng Đạo Đại Vương, ông Hoàng Bảy và Cô Cậu Sơn Trang.
Gắn chặt với lịch sử dân tộc
Trước kia, đền Tuần Quán thuộc tổng Bách Lẫm, huyện Trấn Yên, tỉnh Hưng Hóa. Trải qua các thời kỳ lịch sử, đền không chỉ là nơi sinh hoạt văn hóa tâm linh của các tín đồ phật tử thập phương mà còn trở thành nơi ghi dấu những sự kiện, những mốc lịch sử quan trọng của đất nước gắn liền với tên tuổi các anh hùng dân tộc.
Năm 1930, nghĩa quân của Việt Nam Quốc dân đảng do lãnh tụ Nguyễn Thái Học lãnh đạo đã lấy đây làm nơi trú quân trước khi tiến hành cuộc khởi nghĩa Yên Bái. Theo sử liệu tối 9/2, các chí sĩ yêu nước của Việt Nam Quốc dân Đảng thuộc Chi bộ Xuân Lũng (Phú Thọ) đóng giả làm người hành hương mang theo súng đạn, dao và bom tự tạo hòa vào dòng người trảy hội đền Tuần Quán vào đền bái lễ để bàn kế hoạch khởi nghĩa và đúng 10 giờ đêm ngày 10/2 cuộc khởi nghĩa Yên Bái nổ ra.
Vào năm 1940, trên đường sang Trung Quốc gặp Bác Hồ, đồng chí Hoàng Văn Thụ - Ủy viên Thường trực Trung ương Đảng và đồng chí Bùi Đức Minh đã đi tàu tới đây và dừng chân lưu trú tại đền Tuần Quán. Từ đây hai đồng chí tiếp tục lên đường, vượt qua nhiều gian khổ tiếp tục con đường cách mạng, giải phóng dân tộc.
 Từ đền Tuần Quán, du khách có thể chiêm ngắm dòng sông Hồng và tìm về lịch sử dân tộc. |
Tới năm 1945, cũng chính tại đền Tuần Quán thông tin về nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa được thành lập vào ngày 2/9/1945 đã được loan đi khắp nơi. Ngôi đền sau đó cũng được chính quyền non trẻ chọn làm chi nhánh quyên góp trong “Tuần lễ vàng” ủng hộ kháng chiến của Chính phủ.
Tháng 7/1946, đền là điểm hội quân của nhiều đơn vị Vệ quốc đoàn Chiến khu I trước khi tấn công bọn phản động Việt Quốc, giải phóng hoàn toàn tỉnh lỵ. Từ năm 1947 - 1954, đền là khu vực nằm trong tuyến phòng thủ quân sự quan trọng bảo vệ thị xã Yên Bái (nay là thành phố Yên Bái).
Thời kháng chiến chống Mỹ, do tọa lạc ở vị trí sát cầu Tuần Quán nên đền thường xuyên bị không quân Mỹ ném bom oanh tạc khiến cơ sở vật chất hư hại nghiêm trọng. Cùng với đó, do địa hình dốc cùng dòng chảy xoáy của sông Hồng, khuôn viên đền Tuần Quán ngày một xuống cấp trầm trọng, hầu như bị hủy hại hoàn toàn.
Tới năm1993, người dân địa phương cùng một số pháp nhân thiện tâm đã lên tiếng kêu gọi khôi phục ngôi đền cổ. Năm 1998, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hóa – tín ngưỡng của nhân dân, đền Tuần Quán đã được UBND tỉnh cho phép trùng tu, tôn tạo và xây dựng lại trên nền đất cũ, có tổng diện tích khuôn viên 1.660m2.
Xác định đền Tuần Quán là điểm lưu giữ và sinh hoạt văn hóa cộng đồng, là nơi biểu hiện của lịch sử văn hóa dân tộc, năm 2005, đền được UBND tỉnh công nhận là Di tích lịch sử – văn hoá cấp tỉnh. Năm 2012, đền tiếp tục mở rộng quy hoạch và kè sân – chống sạt lở. Năm 2017, được sự cho phép của các cấp, ngành liên quan, đền xây dựng lại động sơn trang.
Hàng năm, từ ngày mồng 1 đến ngày mồng 6 tháng 3 âm lịch, đền Tuần Quán lại tổ chức lễ hội giỗ Mẫu, trong đó ngày mồng 3 tháng 3 âm lịch là ngày chính hội). Lễ hội đền Bến Tuần lễ hội lớn nhất trong năm của đền, thu hút hàng ngàn du khách từ khắp nơi đổ về trảy hội. Sau phần lễ dâng hương, phần hội có các hoạt động văn hóa, thể thao, các trò chơi dân gian sôi nổi, hấp dẫn như: cờ tướng, cờ vua, chọi gà, đánh vật, kéo co, đẩy gậy, làm bánh dày, hát chầu văn, hát chèo, thi thơ…
