5 năm, Nhà nước thu hơn 1.600 tỷ đồng từ công chứng
Với việc triển khai thi hành Luật Công chứng (CC) năm 2014, đội ngũ CC viên (CCV) và tổ chức hành nghề CC (TCHNCC) ở nước ta đã và đang phát triển với tốc độ khá cao (số lượng CCV tăng 2,7 lần, số lượng TCHNCC tăng hơn 2 lần so với thời điểm Luật CC năm 2014 bắt đầu có hiệu lực thi hành). Không chỉ tăng lên về số lượng, chất lượng đội ngũ CCV cũng có những tiến bộ đáng kể, quy mô và tính chuyên nghiệp của các TCHNCC cũng được nâng cao.
Trong 5 năm thi hành Luật CC năm 2014, các TCHNCC trên cả nước đã thực hiện hơn 27 triệu việc CC và gần 60 triệu việc chứng thực. Tổng số phí CC thu được hơn 8 nghìn tỷ đồng, phí chứng thực thu được gần 350 tỷ đồng; tổng số thù lao CC thu được hơn 1.360 nghìn tỷ đồng; tổng số tiền nộp thuế và nộp ngân sách nhà nước hơn 1.600 tỷ đồng.
Tuy nhiên, qua công tác tổng kết thi hành Luật CC năm 2014 cho thấy một số bất cập, vướng mắc cơ bản trong hoạt động CC. Chẳng hạn, đội ngũ CCV tuy tăng nhanh về số lượng nhưng chất lượng chưa đồng đều, một bộ phận yếu về chuyên môn, nghiệp vụ, chấp hành không nghiêm các quy định của pháp luật, vi phạm đạo đức nghề nghiệp. Việc phân bổ CCV cũng chưa đồng đều, tập trung chủ yếu ở các tỉnh, thành phố lớn, còn các địa phương khác thì tình trạng khan hiếm CCV vẫn thường xuyên diễn ra và chưa có giải pháp hữu hiệu.
Hoạt động của một bộ phận CCV và TCHNCC chưa thực sự chuyên nghiệp, chưa tuân thủ đầy đủ các quy định về trình tự, thủ tục CC, đạo đức hành nghề CC, không ít trường hợp đã xảy ra hiện tượng chạy theo lợi nhuận hoặc cạnh tranh không lành mạnh giữa các CCV hoặc TCHNCC.
Đặc biệt, việc ứng công nghệ thông tin trong hoạt động CC còn chậm, chưa tương xứng với sự phát triển của nghề CC của các nước trong khu vực và trên thế giới, chưa theo kịp tốc độ các ngành, nghề khác trong nước, thiếu sự liên kết, tích hợp giữa cơ sở dữ liệu CC với các dữ liệu của các ngành, nghề có liên quan. Hoạt động CC chưa bắt kịp tiến bộ và ứng dụng công nghệ thông tin trong bối cảnh nền kinh tế đang chuyển đổi số.
Cho phép CC chuyển đổi số
Nhằm khắc phục những hạn chế, bất cập nêu trên, tạo điều kiện để tiếp tục phát triển hoạt động CC theo hướng xã hội hóa và chuyên nghiệp hóa, việc sửa đổi toàn diện Luật CC năm 2014 là rất cần thiết. Một trong những nội dung được quan tâm chú trọng là bổ sung quy định để từng bước thực hiện chuyển đổi số trong hoạt động CC.
Bộ Tư pháp vừa đề xuất những quy định liên quan đến vấn đề này như quy định việc xây dựng cơ sở dữ liệu CC toàn quốc với đầu mối là Trung tâm dữ liệu CC quốc gia để cung cấp thông tin cho việc thực hiện CC của CCV, là đầu mối lưu trữ toàn bộ hồ sơ CC đã thực hiện, đồng thời là cơ sở để thực hiện quản lý toàn bộ các hợp đồng, giao dịch đã được CC trong phạm vi toàn quốc. Đồng thời liên thông các lĩnh vực liên quan đến CC (đất đai, nhà ở, dân cư...).
Bên cạnh đó, quy định chung để từng bước chuyển đổi số trong hoạt động CC (thực hiện toàn bộ quy trình CC thông qua nền tảng công nghệ, cụ thể là việc gửi yêu cầu CC, soạn thảo văn bản CC, ký của các bên và của CCV, thu - nộp phí, thù lao, lưu trữ văn bản CC và cung cấp thông tin liên quan đến hồ sơ CC trên môi trường điện tử); giá trị văn bản CC điện tử có giá trị như văn bản CC trên giấy.
Ngoài ra, xây dựng Đề án chuyển đổi số hoạt động CC, trong đó xác định rõ lộ trình và trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, đơn vị có liên quan. Trong giai đoạn đầu có thể triển khai thí điểm CC điện tử, CC trực tuyến đối với một số giao dịch nhất định; trên cơ sở thực hiện và đánh giá kết quả thí điểm sẽ tiến hành các bước tiếp theo.
Nhiều ý kiến tán thành, đến thời điểm hiện nay việc đưa quy định về CC số vào Luật là cần thiết, đề xuất Luật cần cho phép chuyển đổi số mạnh mẽ hơn như cho phép CC trực tuyến.
Song có quan điểm cho rằng ở Việt Nam hiện nay hoạt động CC còn rất thủ công, việc ứng dụng công nghệ thông tin mới chỉ ở bước cơ bản nhất. Do vậy, trước hết nên đặt mục tiêu xây dựng cơ sở dữ liệu CC toàn quốc, cho phép tiếp nhận hồ sơ CC online để tiết kiệm thời gian còn khi thực hiện CC thì vẫn phải đến TCHNCC, lưu trữ hồ sơ CC có thể kết hợp lưu trữ điện tử… Sau khi đã đạt được những điều kiện cơ bản này, việc đặt vấn vấn đề chuyển đổi số toàn diện (như CC trực tuyến) sẽ phù hợp và khả thi hơn.
