Để tiền lương là động lực tăng năng suất lao động

Do đó, tiền lương phải thực sự là nguồn thu nhập chính bảo đảm đời sống người lao động và gia đình người hưởng lương. Việc trả lương đúng là đầu tư cho phát triển nguồn nhân lực, tạo động lực nâng cao năng suất lao động và hiệu quả làm việc của người lao động, góp phần quan trọng thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo đảm ổn định chính trị - xã hội.

Mức lương tối thiểu khác với mức lương đủ sống

Một cuộc khảo sát với hơn 3.000 lao động tại 10 tỉnh, thành phố của Công đoàn Việt Nam vào tháng 4/2025 cho thấy, 55% số người lao động chỉ đủ chi tiêu cơ bản, 26% phải sống kham khổ và 8% không đủ sống, phải làm thêm. Gần 73% số lao động độc thân cho biết, thu nhập hiện tại không đủ để lập gia đình, đặc biệt khi chi phí sinh hoạt và nuôi con ngày càng tăng. Với lao động đã có gia đình, 73% cho biết, thu nhập ảnh hưởng đến quyết định sinh con, trong khi 53% cho biết, chỉ đủ chi trả một phần cho giáo dục và 7% không đủ tiền cho việc học hành của con cái... Thu nhập không đủ đáp ứng nhu cầu gia đình khiến nhiều người lao động phải vay mượn để chi trả cho các nhu cầu phát sinh đột xuất và ảnh hưởng đến khả năng mua nhà, tiết kiệm.

Thực tế cho thấy, người lao động dù muốn gắn bó nhưng cũng không thể ở lại mãi với công ty khi lương thấp. Vì thế, người lao động và tổ chức công đoàn luôn mong muốn các cơ quan liên quan nghiên cứu và xác lập mức lương tối thiểu thỏa đáng, để tiền lương thực sự là động lực tăng năng suất. Tăng lương tối thiểu là một trong những biện pháp quan trọng giúp bảo vệ quyền lợi của người lao động, đồng thời thúc đẩy sự phát triển kinh tế và để bảo đảm hiệu quả thì việc tăng lương tối thiểu phải kịp thời, theo kịp với tốc độ tăng giá cả sinh hoạt.

Theo Hội đồng Tiền lương Quốc gia, từ ngày 1/1/2026 lương tối thiểu vùng từ ngày 1/1/2026 sẽ tăng với mức tăng tương đương từ 250.000 đến 350.000 đồng/tháng, tùy theo từng khu vực. Cụ thể, mức lương tối thiểu vùng 1 sẽ tăng từ 4,96 triệu lên 5,31 triệu đồng/tháng; vùng 2 từ 4,41 triệu lên 4,73 triệu đồng; vùng 3 từ 3,86 triệu lên 4,14 triệu đồng; vùng 4 từ 3,45 triệu lên 3,7 triệu đồng. Mức lương tối thiểu theo giờ cũng sẽ được điều chỉnh tương ứng mức lương tháng.

Bộ Tư pháp đang thẩm định dự thảo Nghị định quy định mức lương tối thiểu đối với người lao động làm việc theo hợp đồng lao động, áp dụng từ ngày 1/1/2026.

Trao đổi với truyền thông, Chủ tịch Hội đồng Tiền lương Quốc gia Nguyễn Mạnh Khương cho biết, mức tăng 7,2% lương tối thiểu là phù hợp tình hình kinh tế hiện tại. Theo ông Ngọ Duy Hiểu, Phó Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, Phó Chủ tịch Hội đồng Tiền lương Quốc gia, mức đề xuất tăng lương tối thiểu vùng 7,2% sẽ không giải quyết được hoàn toàn mọi vấn đề, nhưng nó sẽ cải thiện phần nào đời sống người lao động, đặc biệt là khi nhiều doanh nghiệp đã trả mức lương cao hơn mức tối thiểu. Mức lương tối thiểu này cũng sẽ là cơ sở tham khảo để các nhóm lao động khác có thể xây dựng mức lương phù hợp.

Trước đó, ngày 15/2/2025, khi Quốc hội thảo luận ở hội trường về Đề án bổ sung về phát triển kinh tế, xã hội năm 2025 với mục tiêu tăng trưởng đạt 8% trở lên, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thiện Nhân đã kiến nghị, ngoài mục tiêu tăng trưởng kinh tế, cũng cần quan tâm, bảo đảm phát triển bền vững về con người, do đó từ nay đến năm 2030 cần có lộ trình tăng lương tối thiểu lên gấp đôi để người dân bảo đảm mức sống, có thể sinh thêm con.

“Muốn một người phụ nữ sinh được hai con thì lương của một người đi làm phải nuôi được mình và đứa con. Nói cách khác, lương hai người đi làm phải nuôi được bốn người. Lương đủ sống bình quân một người đi làm phải là 10,5 triệu đồng/tháng. Nhưng hiện nay, quy định lương tối thiểu vùng 1 (đô thị), trong đó có TP HCM chỉ là 4,96 triệu đồng. Tức là muốn tăng lương tối thiểu sang lương đủ sống tối thiểu phải tăng gấp đôi. Nếu không tăng thì rất nhiều vợ chồng sẽ không dám đẻ, hoặc đẻ ít vì không nuôi được. Từ nay đến năm 2030 cần có lộ trình tăng dần lương tối thiểu lên gấp đôi. Lúc đó mới bảo đảm có đủ lương, đẻ đủ hai con”, ông Nhân nhấn mạnh và lý giải.

Còn theo ông Lê Đình Quảng, Ban Chính sách pháp luật và Quan hệ lao động, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, Thành viên Hội đồng Tiền lương Quốc gia, cần phân biệt mức lương tối thiểu khác với mức lương đủ sống. Lương tối thiểu vùng là mức lương thấp nhất chi trả cho người lao động trong 8 giờ làm việc/ngày hoặc 48 giờ/tuần trong điều kiện bình thường; là sàn thấp nhất để bảo vệ người lao động yếu thế, là cơ sở để thương lượng tiền lương với chủ sử dụng lao động. Còn mức lương đủ sống là phải bảo đảm được nhu cầu sống tối thiểu của người lao động và gia đình như lượng lương thực, dinh dưỡng, y tế, giáo dục, thậm chí có tích lũy để phòng rủi ro…

Thúc đẩy lương đủ sống

Tiền lương tối thiểu đã áp dụng ở Việt Nam được 12 năm, tổng cộng mức tăng lương tối thiểu là khoảng 90%, đặc biệt năm 2012 mức tăng 14,2%. Tuy nhiên, những năm gần đây mức tăng đã giảm, như năm 2024 chỉ tăng có 6% và năm 2022 chỉ tăng 5,3%.

Theo Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), trong giai đoạn 2015 - 2022, mặc dù Chính phủ Việt Nam đã điều chỉnh lương tối thiểu tăng từ 119 USD/tháng vào cuối năm 2015 lên 168 USD vào cuối năm 2022, nhưng do lạm phát gia tăng, giá trị thực tế của lương tối thiểu lại không tăng tương ứng. Trong giai đoạn 2015 - 2019, lương tối thiểu danh nghĩa tăng 42,7%, nhưng lạm phát đã khiến thu nhập thực tế chỉ tăng 20,1%. Đến giai đoạn 2020 - 2022, dù lương tối thiểu đã được điều chỉnh xấp xỉ 6%, nhưng mức tăng thực tế chỉ là 0,7%. ILO cho rằng, việc điều chỉnh lương tối thiểu cần phải dựa vào các dữ liệu chính xác về lạm phát, tăng trưởng kinh tế, tình hình việc làm, khả năng chi trả của doanh nghiệp và năng suất lao động. Đồng thời, mức điều chỉnh phải theo kịp tốc độ lạm phát để bảo đảm giá trị thật sự của lương tăng lên, đáp ứng nhu cầu cơ bản của người lao động và gia đình họ.

Trung tuần tháng 9/2025, bà Kaori Nakamura-Osaka, Phó Tổng Giám đốc ILO kiêm Giám đốc Văn phòng Khu vực châu Á - Thái Bình Dương đã có bài viết về chủ đề “Thúc đẩy lương đủ sống”. Theo bà Kaori Nakamura-Osaka, “lương tối thiểu  - “lương sàn” bắt buộc theo pháp luật được thiết kế để bảo vệ người lao động khỏi tình trạng lương quá thấp. Lương tối thiểu được điều chỉnh theo thời gian, nhưng không có nghĩa là đương nhiên bảo đảm mức sống tối thiểu hay mang lại thù lao đáp ứng được nhu cầu của người lao động và gia đình. Đây chính là nơi khái niệm lương đủ sống thay đổi được tình hình: tập trung vào việc liệu người lao động có đủ thu nhập để bảo đảm mức sống thỏa đáng cho bản thân và gia đình hay không.

Trong những năm gần đây, các sáng kiến về lương đủ sống đã thu hút sự quan tâm và đạt được những bước tiến nhất định. Tuy nhiên, những sáng kiến này vẫn thường hoạt động rời rạc, chưa gắn kết chặt chẽ với các cơ chế xác lập tiền lương quốc gia, chưa xem xét hợp lý thực tiễn kinh tế địa phương, hoặc chưa bảo đảm sự tham gia đầy đủ và hiệu quả của các tổ chức đại diện người lao động và người sử dụng lao động.

Báo cáo Tiền lương toàn cầu 2024 - 2025 nêu bật những thách thức kéo dài về tăng trưởng tiền lương và bất bình đẳng tiền lương. Từ đầu thế kỷ 21 đến nay, bất bình đẳng tiền lương đã thu hẹp ở đa số các quốc gia, song điều này không diễn ra đồng đều và tình trạng bất bình đẳng vẫn ở mức đáng lo ngại. Hơn 90% lao động thu nhập thấp làm việc trong khu vực phi chính thức. Phụ nữ và lao động di cư tiếp tục tập trung nhiều trong nhóm lao động được trả lương thấp.

Trước thực tế này, vào tháng 3 năm 2024, ILO đã có bước đi lịch sử khi Hội đồng Quản trị thông qua thỏa thuận về lương đủ sống. Một tháng sau đó, ILO chính thức khởi động chương trình toàn cầu đầu tiên về lương đủ sống, tập trung vào hai mục tiêu chính: hỗ trợ xây dựng các ước tính đáng tin cậy về mức lương đủ sống và một “trung tâm dữ liệu tiền lương”; thúc đẩy việc hiện thực hóa mức lương đủ sống bằng cách củng cố hệ thống thiết lập tiền lương. Sự kiện Đối thoại Khu vực về lương đủ sống lần đầu tiên do ILO và Chính phủ Sri Lanka đồng tổ chức vào ngày 23/9/2025 (với sự tham dự của đại diện Bộ Nội vụ Việt Nam và Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam - VCCI) mở ra diễn đàn để các nước cùng định hình giải pháp”, theo bài viết của bà Kaori Nakamura-Osaka.